Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1983, Blaðsíða 6

6
DV. LAUGARDAGUR 8. JANUAR1983.
*gar amma var ung

Þ(í var Hverflsgata
agnarlítHl götustúfur!
þyrfti aö vera breiö og hvaö eftir annaö
var ákveöiö aö breikka hana. Ber hún
sjálf minjar þessa enn, því húsarööin
sunnan götunnar er öll stöllótt. En
hvernig áttu menn aö renna grun í aö
umferöin ætti eftir aö vera svo mikil
um götuna eins og hún er í dag? Þá má
bæta því við aö á þessum tíma lokaðist
Hverfisgata sjálfkrafa viö Arnarhóls-
tún. En þaö tún fylgdi landshöföingja-
embættinu og mátti ekki hrófla viö því.
Þaö var ekki fyrr en embættið var lagt
niður að Reykjavík fékk leyfi til þess
að gera götur um túniö. Var þá þegar
hafist handa um aö framlengja
Hverfisgötu niöur í miöbæ. Jafnhliða
var gert ráö fyrir öörum götum á þessu
svæöi, bæöi samhliða Hverfisgötu og
svo þvergötum frá Laugavegi niöur aö
sjó.
Hverfisgata er kennd viö hverfiö og
hefði því átt aö heita Skuggahverfis-
gata, en nafniö það hefur þótt þungt í
vöfum svo þaö hefur veriö sneitt
framan af og látiö nægja aö kalla
götuna Hverfisgötu. Skyldi hún liggja
sem höfuðstræti austur úr bænum alla
leiö gegnum Skuggahverfið inn aö
Rauðará.
Landsbókasafnið —
fyrsta húsið
sem reist var við
Hverfisgötu
Þegar götumynd var komin á
Hverfisgötu var farið aö huga aö bygg-
ingu „stórhýsa” viö götuna. Skömmu
fyrir aldamótin 1800 var ákveöiö aö
byggja Alþingishús. Nokkur ágrein-
ingur varö þegar um þaö hvar húsinu
skyldi valinn staöur. Vildu sumir að
þaö yröi reist á sjálfum Amarhóli, en
þeir voru fleiri sem lögðust gegn því.
Ástæðan var sú að þá yröi húsið alltof
afskekkt!
Hvaö um þaö. Ekki virðist þó sú
skoðun hafa veriö lengi ríkjandi. Aö
minnsta kosti var ákveðiö nokkru síöar
aö Landsbókasafn skyldi byggt
skammt fyrir ofan Arnarhól eöa viö
Hverfisgötu, 28 árum síöar en þótti
ófært að byggja þar vegna ofan-
greindrarástæðu.
Byrjaö var á byggingu Landsbóka-
safns áriö 1906 og um haustiö 1908 var
húsiö fullbyggt — fyrsta húsið sem
reist var við framlengingu Hverfisgötu
að noröanveröu. Um líkt leyti hófst þó
og húsagerð sunnanmegin götunnar.
Fyrsta gangstéttin kom
á Hverfisgötu
Engin holræsi vom til í bænum áriö
1908, en í flestum götum vom skolp-
rennur. Þær hétu þó ekki því nafni
heldur voru þær kallaðar rennusteinar
og ku vera dönskusletta!
Fyrsta göturæsið sem gert var í
Reykjavík var í Aöalstræti miöju og
náði fram í fjöru. Ræsi þessi vom opin
og voru til mikillar óþurftar, ekki síst
vegna ódaunsins er lagöifrá þeim.
Áriö 1911 komu fyrst lög um hol-
ræsagerð og fór þá göturæsunum
fækkandi, og sama áriö var lækurinn
látinn hverfa. Um það leyti kom fyrsta
gangstéttin enda aö'komast bæjar-
bragur á bæinn. Gangstéttin sú var
sett neöst á Hverfisgötu og var stein-
límd og hellulögö.
Nú er öldin
önnur
Nú er öldin önnur. I dag er Hverfis-
gata einhver mesta umferöaræö
Reykjavíkur, í austurátt vel aö
merkja. Löngum hefur gatan veriö
miðstöð alls kyns fyrirtækja á
kostnað íbúa sem þar hafa kannski
verið færri en í mörgum öðrum götum
bæjarins. Þó bjó þar í „dentíð” Þórður
nokkur Stefánsson og hann vann þaö
sér til frægöar að „hann var talsvert
drykkfelldur, en varö einn af fyrstu
góötemplurum þessa bæjar og varö
það gæfuhlutskipti hans.”
—KÞ tók saman og
studdist við Áraa Óla,
Jón Helgason og Klemens
Jónsson.
Reykjavík
árið 1908
Skömmu eftir aldamótin síöustu var
Reykjavík ekki stór. Hún var þrjú
bæjarhverfi og fjögur úthverfi.
Uthverfin voru Grímsstaöaholt,
Kaplaskjól, Sauöageröi og Bráöræöis-
holt. Bæjarhverfin voru Miöbær,
Austurbær og Vesturbær.
Vesturbærinn var eins og U í laginu.
Til hans töldust Tjarnargata og Suöur-
gata og síöan Grjótaþorpiö. Ur endan-
um á því lá Vesturgata og fylgdi henni
byggö vestur aö Ananaustum en síöan
tók viö Bræöraborgarstígur. Aöems
ein gata lá suður úr Vesturgötu, Stýri-
mannastígur upp aö Stýrimanna-
skólanum. Þar fyrir sunnan stóö svo
Landakotsspítali. Önnur byggö var
ekki þarna á milli Vesturgötu og Tún-
götu, Grjótaþorps og Bræöraborgar-
stígs. Þar voru samfelld tún.
Austurbærinn takmarkaöist af
læknum aö vestan. Byggðin í Þingholt-
unum náöi þá frá Laufásvegi að Oðins-
götu en þar fyrir ofan voru tún afgirt
allt upp undir Skólavöröu, en holtiö
stórgrýtt sunnar og vestar. Laufás-
vegur náöi suöur undir Gróörastöö. Til
hennar haföi veriö stofnaö aldamóta-
árið.
Skólavöröustígurinn var byggöur aö
mestu, Grettisgatan var aö byggjast
en Njálsgata ekki komin. Byggö var
komin með öllum Laugavegi inn aö
Barónsstíg, Hverfisgata, sem áður var
götustúfur inni í Skuggahverfi, haföi
nú veriö framlengd og neöarlega við
hana reis á þessu ári stærsta og
fegursta hús bæjarins, Landsbóka-
safnshúsið. Nokkur smá hús og bæir
voru í Skuggahverfi fyrir neðan
Hverfisgötu.
Þetta var Reyk ja vík áriö 1908.
Skuggahverfið?
Hvað var nú það?
Þegar svæöiö austan Amarhólstúns
tók aö byggjast fékk þaö nafnið
Skuggahverfi og náöi þaö seinast yfir
alla byggðina frá Laugavegi og niöur
að sjó. Munu margir ókunnugir hafa
ráöiö af nafninu að þama væri skugga-
legt í meira lagi. Einkum mun sú
skoöun hafa styrkst þegar blöðin voru
aö tala um skuggahverfi stór-
borganna, því þá var átt viö þá hluta
borganna þar sem byggingar væru lé-
legastar, fátækt mest og mannlíf á.
lægsta stigi. En þetta var alls ekkert
„skuggahverfi”, fjarri því. Nafn sitt
dró hverfið af fyrsta tómthúsmanns-
býlinu er þama var reist og nefndist
Skuggi. En ráögáta er hvernig á því
nafni stendur. Býliö var reist skömmu
eftir 1800 og hét sá Jens Jensson sem
þaö gerði.
Síöar risu fleiri býli í Skuggahverf-
inu, svo sem Traðarkot, Nýibær, Vind-
heimar, Miöhús og Steinsstaðir. Síöar
bæirnir Móakot, Veghús, Kasthús og
Amarholt og þeim fjölgaði mjög
bæjunum í hverfinu. Fram undir 1870
voru þó aðeins tvö timburhús í Skugga-
herfi: Einarshús viö Smiðjustíg (á
horni Hverfisgötu) og svonefnt Eyolfs-
hús, kennt við Eyolf smiö Þorvaröar-
son, einnig viðSmiöjustíg.
Hús þessi í Skuggahverfinu vor á víö
og dreif. Milli þeirra mynduöust
stígar, en um reglulegar götur var ekki
að ræða til aö byrja með.
Fyrsta nafngreinda
gatan í
Skuggahverfinu
var Hverfisgata
Þaö var ekki fyrr en bárujárnsöldin
hófst upp úr 1870, aö timburhúsum í
Skuggahverfi fór aö fjölga. Þá fyrst
var farið aöhugaaðþvíaösetja húsin
í skipulagðar raöir.Um sama leyti
mynduðust götur. Fyrsti götustúfurinn
sem þarna myndaðist tók nafn af
Skuggahverfinu og var kallaöur
Hverfisgata. Mun þaö hafa veriö mjög
á reiki hvaö menn töldu að þessi gata
Húsið á horni Vatnsstigs og Hverfisgötu þar sem verslunin Hjá Báru er nú til húsa. Myndin er tekin ikring-
um 1925.
1. mai kröfuganga i kringum '35. Hverfisgate 16 og 16 A tiivinstri.
Norðurpóiiinn eða Hverfisgata 125. Myndin er tekin skömmu eftir aidamót, en þá var þetta kaffihús og
gististaður. Nú erþað ibúðarhús.
**5t»*s?