Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1983, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR 8. JANUAR1983.
Almenningur er orðinn svo vanur
því að setja samasemmerki milli
lýsingarorðanna „listamaður” og
„utangarösmaður” aö mörgum
reynist erfitt aö trúa því aö ekki eru
tvær aldir iiðnar síðan listamaðurinn
var virtur þjóðfélagsþegn sem taldi
sér sæmd aö því að koma til móts við
opinberan smekk.
Seinni hluti 19. aldar var tími hinna
miklu uppreisnarmanna í mynd-
listum sem rekið höföu sig á stein-
runnin viðhorf hins volduga
borgaralega samfélags. I verkum
sínum og viðmóti gengu þeir þvert á
viðtekin sjónarmið, vildu með því
hafa áhrif á þann heim sem þeir lifðu
í, eða flýjahannella.
Sá flótti tók á sig margvíslega
mynd. Menn flúðu gegnum
absintuflöskuna eða ópíumpípuna,
eða þeir bjuggu sér til eigin mynd-
veröld, líkt og Pre-Rafalítamir
ensku, Symbólistamir og aðrir
draumóramenn í mörgum listgrein-
um. Aðeins einn myndlistarmaður
hafði hugrekki tíl að snúa baki við
hinum vestræna heimi og gera gang-
skör aö því að finna nýja og fagra
veröld, ekki aðeins í list sinni heldur
líkaíraun.
Ævintýramaður eða
hugsjónamaður?
Þetta var Paul Gauguin, sem árið
1891 fór fyrsta sinni til Suðurhafs-
eyja, þar sem hann dó þann 8, maí
1903.
Af þessum sökum hefur Gauguin
orðið eins konar persónugervingur
ýmiss konar ævintýramennsku í
listum, táknmynd hins rótlausa, leit-
andi listamanns sem fórnar öllu fyrir
hugsjónir sínar, — sem síðar reynast
hjóm eitt. Þann Gauguin fyrirhittum
við t.d. í skáldsögu Somersets
Maugham, Tunglið og tíeyringurinn.
Öðrum er tamt að líta á Gauguin
sem sterka og heilbrigða sál í spilltu
samfélagi, byltingarmann sem
horfði upp á hið franska
nýlenduveldi ganga milli bols og
höfuðs á síðustu Ieifum Paradisar á
jörðu, menningu Suðurhafseyja, —
sama veldi og gekk af honum sjálf-
umdauðum.
Vísast er sannleikurinn þarna
mitt á milli eins og venjulega.
Enginn vafi er á því að Gauguin var
þymir í augum franskra embættis-
manna og kirkjunnar þjóna á
Suðurhafseyjum síöustu árin, sem
hann lifði. M.a. gaf hann út frétta-
blaðið „La Sourire” en í því réðst
listamaðurinn harkalega á spillingu
hinnar hvítu yfirstéttar og meðferð
hennar á innfæddum.
Hataði Dani
Trúlega hafa ýmsir helstu for-
svarsmenn hennar andaö léttara
þegar Gauguin lést, yfirgefinn og
sárþjáður, i húsi sínu á eyjunni
Hivaoa. í lögregluskýrslu staöarins
stendur m.a. að „þau fáu málverk
sem þessi úrkynjaði málari lét eftir
sig, verður sennilega erfitt að
selja.”
Nokkur þeirra málverka eru nú til
sýnis í Louisiana safninu í Dan-
mörku og verða þar uppihangandi til
16. janúar 1983 sem partur af
sýningu sem nefnist „Gauguin á
Tahiti”. 1 sænska sjónvarpinu er
einnig nýlega lokiö frönskum þáttum
um ævi Gauguins, þar sem
rómantíkin var heldur fyrirferðar-
mikil. Paul Gauguin er sem sagt
mikið í sviðsljósinu hér i
Skandinavíu. Þetta er ekki alveg að
ófyrirsynju því að Gauguin var um
tíma giftur danskri stúlku, Mette
Gad, átti með henni fimm böm og
dvaldi um tíma í Kaupmannahöfn.
Sú dvöl var að vísu ekki til þess að
gera Gauguin að miklum Danavini,
— í bréfi kallar hann Danmörku
menningarlega og landfræðilega
flatneskju, — en þó báru Danir úr
býtum nokkur úrvalsverk eftir lista-
manninn. Mörg þeirra eru á þessari
sýningu, en er annars að finna í Ny
Carlsberg Glyptotek í Kaupmanna-
höfn sem ég er hræddur um að allt of
fáir Islendingar hafi séð.
Listin víkur
fyrir mannfræði
I Svíþjóð er einnig að finna nokkra
Gauguin-sérfræðinga, m.a. mann-
fræðinginn Bengt Danielsson sem
framar öörum hefur lagt fýrir sig
rannsóknir á dvöl listamannsins á
Suðurhafseyjum, þar sem hann
sjálfur hefur búið um áraraðir.
Danielsson þessi var fenginn til að
skipuleggja Louisiana sýninguna
Listamuður
í leit «d l*ti i’ctcf ís
Um sýniiigu si verkuni Pauls Gaug'uin
sí Lonisisinsi ssitiiinu i Danmörkii
Paul Gauguin á yngri árum.
Aðalsteinn
Ingölfsson
Trárista eftir Gauguin.
Paul Gauguin
1891.
Vahine no te tiare.
Myndlist
með öðrum, sem er væntanlega
skýringin á mannfræöilegu yfir-
bragði hennar, ljósmyndum af
aðskiljanlegum þáttum Suöurhafs-
menningar, útskornum áhöldum,
ílátum, vopnum, o. fl.
Raunar er slagsíöa á sýningunni í
þá áttina, svo mjög aö málverkin
24, skúlptúrarnir 6 og grafík-
myndimar og teikningarnar 33
virðast stundum eins og til
uppfyllingar, aukaatriði innan um
allar heimildirnar. Samt sem áður
nutu málverkin sín vel í hinum
björtu sölum Louisiana, þar sem
hægt var að láta augun reika frá
skógunum á Tahiti til trjánna sem
umlykja safnið.
Um myndlist Gauguins, og
sérílagi Suðurhafseyjamyndir hans,
má hafa mörg orð. Ohjákvæmilega
virðast „óheflaðar” og „grófar”
myndir hans stillilegar og ljúfar í
dag.
Aðlagast aðstæðum
Séðar í heild sinni virðast þær nú
bókstaflega háklassískar. Upp-
stillingarnar sverja sig ekki aðeins í
ætt viö Cézanne og Manet, heldur
Rafael og Titian. Hins vegar er ekki
laust við að fyrstu málverk Gauguins
frá Suðurhöfum skorti sannfæringar-
kraft.
Hann kemur þangaö með eigin
hugmyndir um hiö „irumstæða", og
fellir það sem hann sér að þeim
skoöunum, — svona líkt og þegar
íslenskir landslagsmálarar sáu
íslenskt landslag með augum
Cézanne, — ýkir og endurbætir eftir
þörfum. I síðustu málverkum
Gauguins er hins vegar eins og hann
hafi loksins aðlagast umhverfi sínu,
öll hrynjandi í þeim er eðlileg og
óþvinguð og stemmningar kvikna á
myndfletinum eins og fyrir tilviljun.
Grafíkmyndir Gauguins sýnast í
fljótu bragöi grófari en málverkin,
e.t.v. „frumstæðari”. En nánari
skoðun leiðir í ljós að listamaðurinn
er í þeim alveg eins háður evrópskri
myndlistarhefð og í málverkunum.
Vissulega grandskoðaði hann tré-
skurð Suðureyjabúa og fékk þaðan
að láni ýmis stílbrögð, en samt er
myndsköpun hans í heild sinni í anda
evrópsks symbólisma frá Poussin til
Puvis, aðeins í ókennilegum búningi.
Ny og glæsiieg álma
Sjálfur er ég sérstaklega
þakklátur fyrir að fá að sjá á þessari
sýningu úrval tréskurðar- og grafik-
mynda Gauguins, sem oftast eru vel
faldar í arkífum og einkasöfnum.
Ekki er það síst þeirra vegna sem
fólk ætti að skunda tU Lousiana, ef
það á annað borð er á ferð í Kaup-
mannahöfn.
I safhinu sjálfu hafa einnig ýmis-
leg önnur stórmerki gerst sem gera
heimsóknina þangað enn
ánægjulegri en ella. Fyrir skömmu
var nefnilega opnuð þar ný álma og í
leiðinni var anddyri safnsins gjör-
breytt. Þessar breytingar hafa ekki
aðeins orðið tU bóta, þær eru enda-
hnúturinn á þaö meistaraverk sem
Louisiana-safnið aUt er. I hinni nýju
álmu er að finna bróðurpartinn af
eign safnsins, alþjóðlega myndlist
síðustu þrjátíu ára. Þar er ekki að
finna annað en vel valdar myndir,
sem komiö er fyrir af þeirri
smekkvísi sem Danir eru þekktir
fyrir. Sama er hvar áhorfandinn ber
niður í listhreyfingum síðustu ára-
tuga, — hvergi er komið að tómum
kofunumí Louisiana.
Ævintýraheimur Austurlanda á viðráðanlegu verði.
Brottför 1. febr., 15. febr. og 1. mars.
THAUAND -8AHGK0H
og babstrandarixerinn PATTAVA
Þetta er ævintýraferðin, sem flesta hefir lengi dreymt um, tækifærið til að kynnast töfrum Austurlanda og
njóta sólar og baðstranda við hlýjar strendur Siamsflóans, þar sem sjórinn er silfurtær og sólin hellir geisl-
: um yfir fagrar og blómumskrýddar byggðir. Þér eigiö viðburðaríka daga í Bangkok, einni af mestu töfra-
borgum Austurlanda fjær og njótið margra daga við skemmtanalíf og sólaryl, í einni af eftirsóttustu bað-
stranda- og ferðamannaborgum veraldar, Pattaya.
Fjölbreyttar skemmti- og skoðunarferöir til að kynnast litríku og framandi þjóðlífi og fögrum stöðum í
borgum og sveitum. Glæsileg hótel og góð þjónusta. Flogið með rúmgóðum breiðþotum. Hægt að fram-
lengja dvöl á baðströndinni Pattaya eða í Bangkok.
/^KltOUr (Flugferðir)

Aðalstræti 9, Miöbæjarmarkaönum 2h. Símar 10661 og 15331