Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.1983, Blaðsíða 1

DAGBLAÐIÐ — VISIR
og 9.
LAUGARDAGUR 15. JANUAR 1983.

99
Hér fæst bara ein hlið mála
99
— Á fer d með fréttaritara D V,
Þéri Gu ðmuiidssyiif, um
Austur-Þýskaland og Pólland
Allt frá því Winston gamli
Churchill hélt hina frægu ræðu
sína stuttu eftir heimsstyrjöldina
síðari um jámtjaldið sem hefði
verið dregið niður þvera Mið-Evr-
ópu, hefur heimurinn austan meg-
in verið okkur vestan megin sem
fjarlæg skuggaveröld þar sem
mannréttindi era fótum troðin og
kjöt fæst ekki i búðum. Ég hafði
fengið dálítinn forsmekk af lífinu í
þessum svokölluðu austantjalds-
ríkjum á tveggja vikna ferð um
Sovétríkin tveimur mánuðum áð-
ur, en það hafði verið í skipu-
lagðri ferö á fyrsta flokks hótel-
um. I þetta sinn voru það þrír dag-
ar í gegnum Austur-Þýskaland og
Pólland til að fylgjast með fyrir-
huguðum ræðuhöldum Lech
Walesa í Gdansk, viö minnisvarða
um verkamennina sem voru
skotnir hundruðum saman í upp-
þotunum 1970.
Aðkoman til Wamemiinde í
Austur-Þýskalandi var eins og ég
hafði gert mér í hugarlund. Þrír
landamæraverðir hver á eftir öðr—
um, athuguðu vegabréfið, vega-
bréfsáritunina, lestarmiöann og
farangurinn.
Fyrir utan lestina voru verðir;
einn með hund í bandi.
Ferðjn gegnum borgina minnti
mig á ferð í gegnum Moskvu. Allt
var gífurlega stórt í sniðum. Verk-
smiðjuhverfi var umkringt óend-
anlegum röðum af háhýsum.
Blokkirnar voru hins vegar ekkert
ægilega stórar, og þær voru
skrautlega og snoturlega málað-
ar, en þeim hafði verið hrúgað
saman í eitt gríðarstórt Breiðholt.
Ekki búa þó allir í slíkum nýtísku
háhýsum; stuttu síðar rann lestin
framhjá rauðum múrsteinshúsum
sem litu út fyrir að vera aldagöm-
ul.
Frelsisskortur og vöruskort-
ur og...
1 lestinni hitti ég ungan Austur-Þjóð-
verja sem var að koma úr hálfgerðri
viðskiptaferð og var á leiöinni til
Berlínar eins og ég. Hann hafði mikinn
áhuga á Newsweek tímaritinu sem
hann undraðist að landamæraverðirn-
ir hefðu hleypt í gegn. Við byrjuöiSS á
að tala um það sem mest er talaö um í
Þýskalandi, hvorum megin sem maður
er, kjarnorkueldflaugar. 1 timaritinu
voru töflur yfir hve mikið hver ætti af
slíkum tólum. Við uröum fljótt sam-
mála um aö betra væri að peningarnir
færu frekar í að koma kjöti í búðirnar
en að byggja fleiri slík vopn.
Ungi Þjóðverjinn, sem ég vil ekki
nafngreina, byrjaði fljótt að tala opin-
skátt um vandamál lífs í Austur-
Þýskalandi þó tveir ókunnugir sætu viö
hliðina á okkur. Hann lagði meiri
áherslu á frelsisskortinn en vöruskort-
inn.
„ Við búum kannski verr en sumir, en
líka betur en aðrir,” sagði hann. „Við
lifum. En hér er ekkert frelsi. I vestr-
inu geta menn fengið að lesa það sem
þeir vilja. Fá allar hliöar málanna.
Hér fær maður bara eina hlið. Og hana
má ekki gagnrýna.”
Gagnrýni innan strangs
ramma
Síöan sagði hann mér frá dóttur vin-
ar síns sem var beðin að syngja sitt
uppáhaldslag í einum skólatímanum.
Lagið sem hún söng var lag sem hún
hafði heyrt endurtekið aftur og aftur.
Ekki „Internationalinn” eða þýskt
þjóðernislag, heldur auglýsingalag úr
vestur-þýska sjónvarpinu. Litlu síöar
fékk pabbi hennar heimsókn af tveim-
ur mönnum sem ávítuðu hann fyrir aö
leyfa dóttur sinni að horfa á vestur-
þýska sjónvarpið. Það væri ekki leyfi-
legt.
„En þeir gera það sama,” sagði við-
mælandi minn um mennina tvo.
„Verst,” sagðihann, „erþegarmað-
ur getur ekki talaö óhultur á eigin
heimili því bömin kynnu að endurtaka
það.”
„Biblíur eru svo til ófáanlegar í
Austur-Þýskalandi,” sagði hann. Þeg-
ar hann var í barnaskóla hló kennarinn
að börnum sem sóttu kirkju með for-
eldrumsínum.
„Þeir sem komast áfram eru þeir
sem segja já, já, já. Þeir sem gagn-
rýna eru stoppaðir. Einhver gagnrýni
erþáleyfð, en innanstrangs ramma.”
Þá fór það bara aftast í bið-
röðina
Honum fannst illviöunandi að búa
við hina nær algeru takmörkun á
ferðafrelsi sem ríkir í sósíalistaríkjun-
um. Hann sagðíst vera þýskur og í
Þýskalandi vildi hann búa en hann
vildi gjama geta heimsótt umheiminn,
sérstaklega Bandaríkin.
Þegar til Berlínar kom vildi vinur
minn endilega sýna mér eina stærstu
verslunarmiðstöðina í Austur-Þýska-
landi, Centrum, rétt við aðal-jám-
brautarstöðina. Fyrir utan verslunar-
húsiö var einkafjármagn Austur-
Þýskalands að krækja sér í auðfenginn
gróða: litlar stúlkur að selja glervörur
og ýmislegt dót.
I verslunarmiðstöðinni virtist vera
úrval af flestu sem hugurinn girntist.
Þarna vom ao iliinnsíá hlutir
sem flesta Pólverja hefði aðeins getað
dreymt um. En eins og svo oft kom í
ljós að ekki var allt sem sýndist. Marg-
ar vörur vom ófáanlegar, aðrar voru
stjamfræðilega dýrar. Við einstaka af-
greiðsluborð vom langar biðraðir.
Fólk kom að til að sjá hvað verið væri
að selja en ef það komst ekki að til að
sjá það fór það bara aftast í biðröðina í
fullri vissu um að eitthvað illfáanlegt
væri á boðstólum.
Átta ára bið eftir bíl
Þegar við gengum um sjónvarps- og
hljómtækjadeildina ljómuöu augu vin-
ar míns. Hans stærsti draumur í bili

-'V #- ' 4 '

var að eignast litsjónvarp. Hann átti
lítið svart/hvítt sjónvarp sem hann
hafði eignast .1hann 8e8ndi sinni
þriggja ára herskyldu. Bíll var alger-
lega úr sögunni, enda átta ára bið eftir
slíkri lúxusvöm.
Eftir að hafa kvatt vin minn fór ég í
dálitla skoðunarferð um götur Austur-
Berlinar. Þama rétt við Ostbahnhof
lestarstöðina er íbúðarhúsnæði í hálf-
illa upplýstu hverfi. Centrum-stór-
verslunin er rétt hjá, og ég fann eina
matvöruverslun. Sú var, eins og Centr-
um, opin til klukkan sjö um kvöldið.
Verslunin minnti helst á Vörumarkað-
inn eins og hann var fyrsta árið. Vörur
lágu í óskipulegum hrúgum á hillun-
um. Gnægð var af einstaka vömteg-
undum en úrval var lítið. Margt var
óverömerkt. Margar hillurnar voru
tómar en enginn sérstakur skortur
vírtÍ^ hria húðina. Kjöt var til, þó
sumar frystikisturnar væi ii ÍTlí‘!:nm‘
ar og kjötið væri af lélegum gæðum —
feitt og illa unnið. Þó lítið væri af góðu
kjöti var þama geysilegt magn af eggj-
umogalifuglum.
Loftnetum beint til Vestur-
Berlínar
Inni fyrir var fremur óþrifalegt. Ein-
hverra hluta vegna notuðu allir kerrur
þó þeir keyptu ekki nema eina
mjólkurhyrnu eða smjörstykki.
Kannski það hafi verið til vonar og
vara ef óvænt sértilboð býöist. Brauðin
minntu mig á þau sem voru á boðstól-
um í Georgíu í Sovétríkjunum: haröir
hlemmar. Þó voru þama örfá niður-
skorin franskbrauð.
Mig vaii^í' ra£hiööur í segulbands-
tækið mitt og litaðist um etui I1111
litlu AA-rafhlöðum. Ekkert slikt var
fáanlegt. Einu rafhlöðumar sem voru
til voru tvær gerðir af stórum rúss-
neskum rafhlöðum.
Eftir þessar stuttu skoöunarferðir
komst ég á þá skoðun að í Austur-
Berlín væri vöraúrvalið talsvert miklu
betra en í Kákasuslýðveldunum í
Sovétrikjunum, aðeins betra en í
Moskvu, en að talsvert vanti á til að
það sé á vestrænan mælikvarða.