Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.1983, Page 10

10
Útlönd
Útlönd
Útlönd
DV. FIMMTUDAGUR10. NOVEMBER1983.
Útlönd
Umsjón: Guðmundur Pétursson
Dtivs on ,i |>uh!it st'i !<>i roiporation.
Ciouittíl wuikns .K'n’picd n 4,8%
n< rt'.tsf 1h-< ausc fhc tmitms arc *a< iUclv
iw.uc thai ihc IiÍvjIh'i ihc sclilcmcnt, thc
uioiU’cr the Sikdihood oí' morc jobs
icing h.'uuicd ovcr thc privatc con-
tractors.' But why not cvcrywhcrc clsc in
thc public scctor?
l)o wc nccd ail thc vvatcr vvorkcrs? It
is rcmarkablc hovv small a proportion of
UK homcs wcrc affcctcd aftcr fivc wccks
of strikcs. Could nol morc vvatcr
workcrs' jobs (c.g., rcpairs to burst
mains) bc put out to private contractors?
Ú’hy not morc local productívity dcals
for vvatcr vvorkcrs instcad of national
avvards, as in British Stcel.
Overseas Analysis
in raiíway larcs ín spitc <>l hugé suli-
si<lics (X8.()0m ]>.a.) Irom ccntral govcrn-
mctU? Why is thc cost of cxprcss bus
opcrations (withöut subsidy) oniv a
quartcr of tiic cost of rttnning rail scrviccs
(cvidcncc in thc Scrpcll rcport)?
Why arc wc kccping opcn uncconomic
pits and subsidising thc coaimincs
(X700m p.a.) whcn wc havc six tnonths’
stock of coai, a stcadily incrcasing sur-
plus to our rcquircmcnts, hul too
cxpcnsivc to scli in thc vvorid markcts?
Aii thcsc arc pubiicj|áCtor managc-
tncnl challcngcs vvhich
has sínguiarly faiicd
employer. Physician, hf

di •
o
HAXYES //. GISSl 'RAKSOX
The Fish Wari A Lesson from Icel
Thc lceiandic
prcssurc from
intcrvcntlon: onc govcrnrnent mcasurc grcates difficuhies that promc

ín ‘•U Ch< 3
iic government's attcmpt to managc iceiand's fish stocks a Apftii
>m a powcrful produccr group, thc trawicrmcn, ytclds va) P<^r‘opBail.
Thc tvvo major cconomic problcms in
lccland arc inflation (too many kronur
running aftcr not cnough goods) and
over-investment in the fishcrics (loo
many travviers running aftcr not cnough
fish). Both problcms arc, oi' coursc,
produccd hy govcrumcnt — by politi-
cians cagcr to satisfy votcrs in thc agc
of democracy hut lct us coniinc our
attcntion n> thc iattcr.
The i< eiandi< govcrttmcnt has unilat-
ciailv cxtcndcd Iccland's tcniforia!
watcis tim'c tjmcs in thc lasi 25 ss'aiN,
Imin 1 í<> 12 milcs ín 1958, lioin l‘*
50 milcs in S71?. aiuí, Im.sllv, from
!•> 1M)() mílcs ín 1 *) 75. Thrsc cMcnsí<
Thc Iccland
argumcnts.
morc depcr
any olher
a mattcr
but <miv
9k.,a t'sa f.?s</sestSf»o*„"o</r

incomc
argumcn
around
nation.
p.nt < ,

'0 r>,
i< >
n 50
W .IN
< .i! <■
..<!>.
tllC !
....
"•CL
• "»nnn« Sc* Sr$
nr*es <*/£*****&

!««*

***££?***

%
'At,,
Á að skoða fiskveiðiréttindi
eins og laxveiðihlunnindi
— séreign eigenda veiðijardanna?
Hagfræðiritið The Joumal of
Economic Affairs, sem gefið er út í
samráði við Efnahagsmálastofnun-
ina í Bretlandi, birti í einu mánaðar-
rita sinna fyrr á árinu grein eftir
Islendinginn Hannes Hólmstein
Gissurarson, þar sem hann gerir
eignarrétt á fiskimiðum eða öllu
heldur á fiskistofnunum sjálfum að
umræöuefni.
I greininni víkur Hannes að því
hvernig komið er fiskveiöimálum
Islendinga sem á sínum tíma byggðu
kröfur sínar til útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar m.a. á þeim rökum að þeir
mundu betur nytja fiskistofnana og
gæta sín gegn hættu á ofveiði en ætl-
andi væri öðrum þjóðum. — Hefur
vafalitiö mörgum breskum togara-
manni fundist forvitnilegt að lesa um
vanda Islendinga vegna of stórs
togaraflota þegar ekki er lengur
undan ásókn breskra togara að
kvarta.
Hannes bryddar í greininni á þeirri
hugmynd að á fiskveiðiréttindi verði
almennt litið líkt og laxveiöihlunn-
indi sem alfarið eru í höndum eig-
enda veiðijarða sjálfra. Slær hann
fram til athugunar að veiðiréttindum
verði úthlutað til eignar sem síöan
geti gengiö kaupum og sölum.
„Hagfræðingar erlendis velta
mjög fyrir sér um þessar mundir
spumingunni um eignarréttinn á
fiskimiðum og nýtingu hans,” sagði
Hannes í örstuttu spjalli við frétta-
mann DV þegar hann var hér stadd-
ur vegna landsfundar Sjálfstæðis-
flokksins, en annars dvelur hann í
vetur í Oxford.
„Hugmyndin um eignarréttinn,
sem ég slæ fram í greininni, er ekki
splunkuný. Eg varpaöi henni fram
einu sinni í erindi á vegum
Stjómunarfélagsins áriö 1980 en
henni var fálega tekið,” sagði
Hannes. „Arið 1981 hitti ég á ráð-
stefnu erlendis prófessor Gordon
Tullock frá George-Mason-háskól-
anumfí Virginíu og sagði hann mér
að hann hefði í ritgerð 1962 velt vöng-
um yfir samskonar hugmynd. Þegar
ég blaðaði í skrifum hans sá ég að
prófessor Tullock hafði helgað dr júg-
an kafla greinarinnar þorskastríði
IslendingaogBretam.a... ”
Fer greinin úr hagfræðiritinu hér
óstytt á eftir eins og hún birtist undir
fyrirsögninni:
Fiskistríð:
Lexía frá íslandi
Tvö helstu vandamál íslensks
efnahagslífs em verðbólgan (of
margar krónur til kaupa á of litlu
vörumagni) og offjárfesting í fisk-
iðnaðinum (of margir togarar til
veiða á of litlu fiskimagni). Bæöi
þessi vandamál eru heimatilbúin
auðvitað af valdhöfum vegna ákafa
stjórnmálamanna til þess að þókn-
ast kjósendum á lýðræðistímum. En
við skulum halda okkur við síðar-
nefnda vandann.
Ríkisstjórn Islands hefur einhliða
fært út fiskveiðilögsögu landsins þrí-
vegis á síöustu 25 árum. Ur 4 í 12 míl-
ur árið 1958. Ur 12 í 50 mílur árið
1972, og loks úr 50 í 200 míiur árið
1975. Þessar útfærsiur, sem urðu
mögulegar vegna þróunar á alþjóð-
legum hafrétti, ollu alvarlegum deil-
um, venjulegast kallaðar „Þorska-
stríðin”, við stjóm Bretlands. Islend-
ingar reifuðu málið þrennum rökum
aðallega. Ein voru þau, að þeir væru
háðari fiskveiöum en aörar þjóðir.
- Það vsri um líf og dauða að tefla
fyrir þá, þar sem einungis væri
spuming um aukatekjur fyrir aðrar
þjóðir. önnur rök vom þau, að fiski-
miðin umhverfis Island heyrðu
Islendingum til. Þau væm frá náttúr-
unnar hendi hluti af auðlindum Is-
lands. Þriðju rökin voru þau, að
Islendingar mundu betur en aörar
þjóðir nytja þessa auðlind, sem
hörgull væri á, og að þeir mundu
grípa til nauðsynlegra ráða til þess
að viðhalda fiskistofnum, er þættu í
hættu á ofveiði.
Það sem síðan hefur hinsvegar
skeð er það, aö íslenska stjómin
hefúr leyft veiði á meiri fiski en
flestir eða allir fiskifræðingar hafa
talið ráölegt. Þriðja röksemdin fyrir
útfærslu fiskveiðilögsögu Islands er
þá eftir á að hyggja ekki ýkja hald-
góð. Vandinn er sá, að það eru of
margir togarar. Hvernig mátti það
veröa? Vegna pólitísks þrýsting á
„togara fyrir hvem bæ” (og síðan
annan til viðbótar), og stjórnmála-
mennirnir hafa, eins og vænta mátti,
beygt sig fyrir þeirri kröfu. Ríkis-
trygging hefur verið veitt fyrir
lánum (allt að 80% af kaupverði
togara) og þaö opinbera veitt bein
lán (venjulegast 50—60% af kaup-
verðinu) til kaupanna. Þaö hæðilega
við þetta er, að síðan hefur þetta
óviðunandi ástand veriö notað til
réttlætingar á frekari ríkisaf-
skiptum, þar sem of margir togarar
kalla á nauðsyn skömmtunar.
Viröist mér þetta glöggt dæmi fyrir
kenningu prófessors. F. A. Hayeks
úr bókinni „Leiðin til ánauðar”: Ein
ríkisafskipti skapa þörf fyrir fleiri.
Rikisafskiptastefna er smitandi
sjúkdómur.
Ríkisstjómin leitast nú við að tak-
marka aflann með reglugerðum.
Sjávarútvegsráðuneytið skammtar
veiðarnar með ýmsum hætti:, tak-
markar leyfðan veiðitíma, notkun
veiðarfæra, aðgang að fiskimiðum
og svo framvegis. Það þýðir, að stór
hluti fjárfestingarinnar í fiskiönað-
inum er óvirkjaður. Peningum hefur
einfaldlega verið kastað á glæ. En
hvemig má leysa vandann? Það,
sem gerst hefur, er það, að vara,
sem kallast mátti „frjáls”, er komin
í hörgul. Með öömm orðum: Það
verður að úthluta henni. Það sýnir
síðan, hve djúpt samhyggjan hefur
fest rætur á Islandi (eins og öðmm
vesturlöndum), að einvörðungu hafa
komið til umræðu tvær lausnir,
sem eru báðar sín hvor tegundin af
samhyggju. Þessar lausnir eru eftir-
farandi:
Miðstjómarsamhyggja: Stjórn-
völd skammta auölindirnar, ákveða
hverjum hlotnast að veiða og hve
mikið þeim leyfist að afla. Þetta er
lausnin, sem flestir stjómmálamenn
aðhyllast á Islandi, þar sem
skömmtun er aö verða æ víðtækari.
Markaðssamhyggja: Stjórnvöld
halda uppboð á fiskveiöiréttindum.
Markaðshyggjunni er meö öðrum
orðum leyft að skammta réttindin.
Þetta er lausnin, sem flestir íslenskir
hagfræðingar mæla með. En sjó-
menn spoma gegn henni og sjá, að
þetta þýðir í reyndinni þjóönýtingu
fiskimiðanna (en virðast ekki gera
sér grein fyrir þeirri þjóðnýtingu
sem í reynd leynist í núgildandi kerfi
úthlutunar og sköttunar á fiskiðnað-
inum). Annað sem mælir gegn þess-
ari lausn er, að hún færir stjómmála-
mönnum í hendur enn nýja tekjulind,
sem þeir em ekki líklegir til þess að
nytja eins vel og einkaframtakið.
En þaö eru aðrar lausnir, eins og
allir vita, sem þekkja til efnahags-
mála Austurríkis. Undaríegt nokk
hafa þær naumast heyrst nefndar á
Islandi.
Alþýðufrjálshyggja: Fiskveiði-
réttindin em boðin upp t.d. fimmta
hvert ár, af einkafyrirtæki, sem allir
Islendingar em í upphafi gerðir að
hluthöfum í. En hlutabréfin eru
gjaldgeng á markaði (til þess að
leyfa fólki að velja milli sparnaðar
og neyslu). Þetta er að mínu viti ekki
mjög ólík hugmynd, og Samuel
Brittan hjá Norðursjávarolíufélagi
Bretlands setti fram. I reyndinni er
þetta lýðræðislegri útgáfa af annarri
lausninni, sem að ofan var getið.
Tekjumar renna beint tU borgar-
anna i stað þess aö falla í hendur
„fuUtrúa” þeirra.
Séreignarfrjálshyggja: Hin hefð-
bundnu og núgildandi fiskveiðirétt-
indi eru viðurkennd sem eignarrétt-
ur og gerð markaðshæf. Það mundi
tákna, að upphafleg úthlutun eignar-
réttar byggðist á hlut í aflanum. T.d.
fyrirtæki, sem veiðir 5% af heildar-
þorskafla árið núU, fengi eignarrétt
tU 5% af heUdarþorskafla, sem sam-
þykktur yröi í framtíðinni (ef sér-
fræðingum sýndist svo). Utgerð, sem
fengiö hefði 10% af heUdarsUdarafla,
fengi sambærilegan eignarrétt og
svo framvegis. Með þessu yrði settur
á laggimar markaður veiðiréttinda.
Það virðist ekki óeöUlegt, því að
þegar allt kemur til alls þarf maður
að kaupa veiðijörð með laxveiðiá tU
þess að eignast hlut í laxveiðinni. Er
það að mestu eftirlátið jarðareig-
endum að ákveða atriöi eins og veiði-
sókn eða heildarafla. Með öðrum
orðum eru þeir látnir sjálfir um að
líta eftir hagsmunum þeirra sjálfra.
Á svipaðan hátt þyrfti maður að
kaupa togaraútgerð (eða veiðirétt
sUks fyrirtækis) tU þess að öðlast
eignarétt á hluta af fiskistofninum.
Auðvitaö em á þessu agnúar.
Kannski mest áberandi sá, aö
skyndibreytingar kunna að verða á
fiskislóðum, nýjar nytjafisktegundir
kunna að finnast, aðrar hefðbundn-
ari forgangast.
Þessi fjórða lausn er vel athugunar
virði. Einn akkurinn er sá, að hún er
ekki eins mikiU gervitilbúningur og
önnur og þriðja lausn eru. Markaður-
inn er ekki tUbúningur. Hann er þró-
aður úr gUdandi aðstæöum. Lausnin
einfaldlega felst í þvf að láta
sjómönnum og útgerðinni eftir
ábyrgðina, að beina eiginhagsmun-
um þeirra að viðhaldi, vernd og
margföldun fiskistofnanna. Utvegs-
menn mundu ekki lengur njóta
ókeypis af. Þeir yrðu eigendur.
Það yrðu auövitað ýmis vandamál
að leysa og kynni svo að fara, að mín
lausn þætti ekki gjaldgeng. Eitt er þó
víst. Það hefur verið grútarlykt af
hinni stjórnmálalegu lausn tU þessa.