Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.1983, Side 14

14
DV. FIMMTUDAGUR10. NOVEMBER1983.
Menning Menning Menning Menning
Málverk miðja vegu
Myndlist
Aðalsteinn Ingólfsson *
'- ;
Tuulikki Lehtinen í Norræna húsinu
Tónleikar Tuulikki Lehtinen planóleikara I
Norrœna húsinu 6. nóvember.
Efnisskró: Johann Sebastian Bach: ítaiski kon-
sertinn; Ludwig van Beethoven: Sónata op. 53 —
Waédstein; Sergei Prokofioff: Sónötur nr. 3 op. 28 og
nr. 8 op. 84.
Það var engin smáefnisskrá, sem
finnski píanóleikarinn Tuulikki
Lethinen valdi að leika á tónleikum
sínum í Norræna húsinu. Daginn áöur
hafði hún leikið hana í Borgames-
kirkju. I sjálfu sér var efnisskráin á
engan hátt óvenjuleg. Svona rétt eins
og annar hver stórpíanisti hefur
bangaö saman í tímans rás, að öðru
leyti en því, að fæstir hafa þor til aö
setja tvær Prokofieffsónötur á sama
prógrammið. Samsetning efnisskrár-
innar skiptir samt, þegar á allt er litið,
minna máli en leikurinn sjálf ur.
Á eða á ekki?
Vel mætti eyöa lœigu máli í vanga-
veltur um það hvort pianistar ættu að
leika verk Bachs. Hann hafði alls ekki
Tónlist
EyjólfurMelsted ■'
aðgang að því hljóöfæri og hefði eflaust
skáldað allt öðruvísi hefði það verið
uppfundið um hans tíma. En staðreyndin
er sú að þetta gera píanistar hvort sem
mönnum líkar betur eða verr. Tuulikki
Lehtinen hélt sig innan ramma við-
tekins Bach-píanóstíls og lék með
lipurð og af röskleika. Waldstein-
sónötuna lék hún ekki síður rösklega
og ekkert vantaði upp á kraftinn, en
heildarsvipurinn var ekki aUtof sann-
færandi. Tekniskt í góðu lagi en heldur
akademisk spUamennska.
TuuUkki Lehtinen fer ekki dult með
aödáun sína á Prokofieff. Bæði sést
þaö á efnisvali hennar og þá er það
ekki síður að heyra í leUc hennar. Þar
kemur Uka glögglega í ljós hæfni henn-
ar sem píanóleikara, því þaö fer eng-
inn fyrirhafnarlaust í gegnum þaö torf
sem músUc hans yfirleitt er. Og
Tuulikki Lehtinen skUaði þessu öUu
samviskusamlega og allörugglega, en
gjaman hefði hún mátt slaka dálitið á
sínum strangakademisku hömlum.
EM
Um sýningu Gunnars Arnar, Jóns Axels
og Vignis Jóhannssonar í Listasaf ni ASÍ
Sem hugtak er „nýja málverkið”
orðið svo þvælt og sUtið að þaö er
nánast gagnslaust þegar að því kemur
að ræða þróun í myndlist yngri kyn-
slóðar Ustamanna hér á landi. Þeir
sem telja sig meöal áhangenda þessa
málverícs hafa sjálfir tæpast greitt úr
flækjunni meö grunnfærnum yfirlýs-
ingum og útskýringum, í fjölmiðlum
sem annars staðar. Á prenti og í mín
eyru, hefur því veriö haldiö fram af
þeim sem þyk jast vita að a) Kjarval og
Sveinn Bjömsson í Hafnarfirði séu
meðal brautryðjenda hins ,,nýja mál-
verks” á Islandi b) aö eldri málarar
geti ekki málað þetta ,,nýja málverk”
c) að það sé á einhvem hátt tengt rokk-
tónlist, d) aö það sé andóf Ustamanna
gegn tíðarandanum, í póUtík sem
menningarlífi. Hvernig þetta aUt kem-
ur heim og saman veit ég ekki.
Margir ólíkir,
tvö viðhorf
En grun hef ég um að aUar tUraunir
tU að finna samnefnara fyrir hiö „nýja
málverk” á íslandi séu á sandi reistar,
og þegar öUu sé á botninn hvolft sé hér
um að ræða stóran hóp ungra málara,
mjög svo lauslega tengda innbyrðis, og
hver og einn þeirra leggi eigin skUning
í umrætt hugtak.
Hvaö sem Uöur mglmgslegum for-
sendum margra þessara málara,
sýnist mér í stórum dráttum sem
tvenns konar viöhorfa gæti í þeim
verkum sem þeir gera. Annars vegar
em þeir sem enn halda í ýmis grund-
vaUaratriði málaraUstar, eins og hún
hefur veriö stunduð á Vesturlöndum
öldum saman, þ.e. læsUegt
myndrými, heUlegan myndflöt, fígúra-
tífa skírskotun, virðingu fyrir efninu,
svo fátt eitt sé nefnt. „Nýmælin” í
málverkumþeirra felast m.a. í breyttu
sálfræðilegu inntaki, óvæntum tengsl-
um myndþátta innbyrðis, nýstárlegri
efnismeðferð og talsverðum lántökum,
þ.e. stUbrögö og efni Ustasögunnar eru
tekin tU handargagns á meðvitaöan
hátt.
Voðaverk
á striga
Fjrir aðra er Ustsköpunin eins konar
voðaverk sem unniö er með oUuUt,
pensli og striga. Sjálf myndgerðin
getur verið algjörlega úr tengslum viö
hið þekkjanlega, verður gjarnan að
einkarlegri skrift eða táknsmíöum.
Ekki eru þær smíðar heldur bundnar
viö striga, heldur má framkvæma þær
á húsveggjum, gólfi, lofti, — á næstum
hvaða fleti sem er. Oft hefur maður á
tilfinningunni aö markmiö margra
ungra málara sé í raun konseptúels
eðUs og hafi næstum ekkert með efni-
viöinn, málningu og striga, aö gera.
Fyrir nokkrum árum hefðu þeir stefnt
aö svipuðu marki meö aðstoð ljós-
mynda og skýringartexta. Þar er e.t.v.
fundin skýring á tortryggni þeirra í
garð alls þess sem snýr að hinum
viðteknu vinnubrögðum listmálara.
Þaö má aUs ekki hafa ánægju af
málningarvinnunni, slíkt er óþarfa
dekur við úrelta fagurfræði.
Leikgleði
Ætti ég aö benda á nokkra fulltrúa í
fyrri flokknum, mundi ég hiklaust vísa
tU þremenninganna Gunnars Amar,
Jóns Axels Björnssonar og Vignis
Jóhannssonar sem nú sýna, því miöur
við skammarlega aðsókn, í Listasafni
ASI. Þótt margt beri á mUU í verkum
þeirra, eru þeir sameinaðir í þeirri
virðingu sem þeir bera fyrir mynd-
fletinum sem vettvangi átaka sem
endurspegla innri og ytri veruleUca, í
trú sinni á áhrifamátt miðils síns,
málverksins, viö upphaf ársins 1984, en
umfram aUt í stórhug sínum og leik-
gleði. Hver þeirra stendur meö sínum
hætti með annan fótinn í gamaUi hefð,
meö hinn inni á nýjum lendum.
Hin skyndilegu umskipti sem orðið
hafa í málaraUst Gunnars Arnar hafa
oröið mörgum undrunar- og jafnvel
áhyggj uefni. Menn eru ekki vanir því
að Ustamenn söðli um þegar þeir eru
búnir að koma sér upp „stíl” og föstum
kúnnum. En dirfska Gunnars Arnar er
bersýnUega sprottinn af djúpstæðri
þörf, löngun til endumýjunar, svo
mjög sem málverk hans geisla af ein-
lægri sköpunargleði.
Upp á
yfirborðið
I stað þess að búa sér til rými til
átaka, markað af forgrunni og bak-
grunni og öUu því sem sUku fylgir,
hefur Gunnar öm fært athafnasvið sitt
upp á yfirborð flatarins. Þar meö er
honum frjálst að Ufga viö flötinn allan,
jaðra á miUi, meö líflegum pensildrátt-
um, í stað þess að þurfa aö einbeita sér
að myndkjarna. Að teUcna meö máln-
ingu hefur hvort eð er ætíð verið lista-
manninum hugstæðast. Og um hvað
f jaUa svo þessi málverk, — fyrir utan
sköpunargleðina? spyr sá sem ekki er
viss. E.t.v. um hið frumstæða,
gróteska í manninum, baráttuna við
syndina (í ormaUki), dýrið í hverjum
manni? Mér segir svo hugur að Gunn-
ar örn eigi efth- að virkja þessa mynd-
gerö enn frekar, koma á jafnvægi hins
skynræna og vitsmunalega í henni.
Eitt málverka hans þykir mér standa
upp úr mörgum ágengum: Nr. 3, af
hinum glaðhlakkalega en jafnframt
grimmilega Pierrot, fífUnu.
Ógn undir
niðri
I ársgömlum málverkum Jóns Axels
Björnssonar bar talsvert á hinni ljóð-
rænu Unu hins ítalska málverks, eins
og hún var lögö af málurum á borð við
Chia og Cuccji, — þó án allrar eftir-
öpunar. Ljóðræna Italanna er ekki
alveg fyrir bí í nýjum málverkum Jóns
Axels, sjá t.a m. þokkafuUar sveigjur
og kúrfur í ýmsum þeirra.
„Léttúö” Italanna hefur nú samt
verið tempruð meö skammti af
germönsku hugarfari, eins og mér
sýnist koma fram í grófari teikningu,
t.d. í andUtsdráttum, losaralegri Ut-
beitingu, umfram aUt íógnvekjandi
undirtón málverkanna. Mörg lýsa þau
atburðum sem viö fyrstu sýn virðast
ögn kímUegir, en eru á mörkum mar-
traðar þegar grannt er skoðað.
ÖU tök Jóns Axels á þessu málverki
sínu, tæknUeg sem efnisleg, eru svo
þroskuð að undrum sætir, þegar haft er
i huga að hann er ósigldur nýUði i hópi
myndlistarmanna.
Heimsendir í
myndum
Vignir Jóhannsson er hér á landi
þekktastur fyrir grafik sína, en birtist í
fyrsta sinn sem Ustmálari á UM
sýningunni í vor. Hann er að mörgu
leyti mesti „klassíker” þremenning-
anna, málar risastórar og vöðva-
miklar mannverur í myrku, en þó læsi-
legu rými. Yfir þeim er talsverð
heimsendastemmning, sem mjög er í
tísku nú á vargöld, en vinnubrögð Usta-
mannsins eru hins vegar svo glað-
hlakkaleg að áhorfandinn hlýtur að
draga einlægni hans í efa. Og þegar
einlægni og handbragð haldast ekki í
hendur, myndast nokkurs konar til-
finningalegt tómarúm miUi myndar og
áhorfanda. En enginn skyldi efast um
örlæti Ustamannsins, löngun hans til
að skapa verk sem máU skipta. I mynd
hans nr. 23, sem ég kalla Pegasus, — af
vængjuðum hesti sem stendur í ljósum
loginn, gerist einmitt eitthvað sem
manni stendur ekki á sama um.
AI
Gunnar örn — Nafnlaus mynd, 1983.
Jón Axal Bjömsson — Nafnlaus mynd, 1983.
Vignir Jóhannsson — Nafniaus mynd, 1983.

fjölbreytt
iSVCaDUBLAÐ
.ftarsínunn er
ASKB
27022