Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.1984, Blaðsíða 10

10
DV. ÞRIÐJUDAGUR 22. JANUAR1985.
Frjáist.óháð dagblað
útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIDLUN HF.
Stiórnarformaóur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖROUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍDUMÚLA 12—14. SÍMI 686611. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI
27022.
Afgroiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI 11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Sctning, umbrot, mynda- og plötugerö: HILMIR HF., SÍOUMÚLA 12.
Prentun: Árvakurhf.
. Askriftarverð á mánuði 310 kr. Verð í lausasölu 30 kr. Helgarblað 35 kr.
Aö þola vextina
Alla mannkynssöguna hafa 10% raunvextir verið hefð-
bundnir. Raunvextirnir, sem nú eru á ýmsum lánum hér
á landi, eru því ekki háir, sagnfræðilega séð, þótt þeir
vaxi í augum þjóðar, sem upp á síðkastið hefur vanizt nei-
kvæðum vöxtum og meira að segja gert út á þá.
Margir gagnrýna hið svonefnda vaxtaokur á þeim for-
sendum, að atvinnulífið þoli ekki vextina, einkum svo-
nefndir undirstöðuatvinnuvegir. Þar sé arðsemin í
mörgum tilvikum lítil sem engin. Það hljóti að leiða til
ófarnaðar, er fyrirtæki með 2% arðsemi sæti 5% raun-
vöxtum.
Svona einfalt er dæmið að vísu ekki. Arðsemi fjárfest-
ingar, sem lán eru tekin fyrir, getur verið mun meiri en
arðsemin af starfsemi fyrirtækisins í heild. Orkusparandi
aðgerðir geta til dæmis verið mjög arðsamar í fiskimjöls-
verksmiöju, þótt ekki sé arður af rekstrinum í heild.
Hitt er áreiðanlega rétt, aö mikið af íslenzkri fjárfest-
ingu gefur ekki arð og stendur ekki undir raunvöxtum.
Við sjáum það ef til vill bezt af því, að ár eftir ár er fjár-
fest um 25% þjóöartekna, án þess að þjóðarbúið eflist.
Sum árin rýrnar það meira að segja.
Þetta sýnir ekki, að raunvextir eigi að lækka eða gerast
öfugir. Þetta sýnir, að viö eigum að vanda betur til fjár-
festingar, gera meiri arðsemiskröfur til hennar. Og
sæmilegir raunvextir eru einmitt leið til að koma aga á
athafnaþrá og lánafíkni okkar.
Við getum gengið lengra í þessu en flestar aðrar þjóðir
af því að við búum við óvenjulítið atvinnuleysi og í raun-
inni við offramboð atvinnutækifæra. Við þurfum því ekki
að hvetja til fjárfestingar á félagslegum forsendum og
getum frekar einblínt á arðsemina.
Atvinnugreinar eru einkar misjafnar að þessu leyti. Á
sumum sviöum er arðsemi fjármagnsins neikvæð, svo
sem í hefðbundnum landbúnaði. Þá er einnig ljóst, að
fjárfesting í stóriðju er ekki heppileg í hinum íslenzka
fjármagnsskorti. Við eigum að láta útlendinga um slíkt.
Almennt séð má reikna meö, að arðsemi f jármagns sé
mest í ýmsum léttum iðnaði, einkum þeim, sem gerir
mestar kröfur til nákvæmni, hugvits og þekkingar. Tölvu-
tækni og laxeldi ber oft á góma, þegar fjallað er um efni-
legar greinar, þar sem búast má við, að fjárfesting skili
arði.
Þótt fullar arðsemiskröfur séu gerðar á öllum sviðum,
sem teljast til atvinnulífsins, getur verið nauðsynlegt að
slaka á klónni á öðrum sviðum af félagslegum ástæðum.
Þar ber hæst húsnæðislánin og námslánin, sem hið opin-
bera greiðir niður og líklega ekki nógu mikiö.
Ef gera á ungum Islendingum kleift að eignast þak yfir
höfuöið, er ekki nóg að efna loforð stjórnarflokkanna um
80% lán til 40 ára. Það verða líka að vera annúitetslán og
ekki með hærri raunvöxtum en 4—5%. Frá þessu sjónar-
miði eru 6—8% raunvextir lífeyrissjóða of háir.
Ennfremur er ljóst, að sumt bókvit verður ekki í
askana látið, þótt annað bókvit sé arðbært. Ef menntun á
að vera almenningseign, er ekki hægt að reikna með, að
allir námsmenn geti endurgreitt námslán og raunvexti af
þeim. Afföll á þessu sviði eru óhjákvæmileg.
Þannig geta félagslegar aðstæður leitt til verulegs eða
fulls afsláttar arðsemiskrafna. Um leið verða menn að
gera sér grein fyrir, að lánsfé af slíku tagi verður ekki
notað í annað á meðan. Minna verður aflögu til arðbærrar
fjárfestingar og þjóðarbúið vex hægar en ella.
Jónas Kristjánsson.
A MIÐJUM VETRI
Nú er daginn aftur fariö aö lengja
og einkanlega tökum viö eftir því í
heiöskíru.
Fimbulvetur er í Evrópu og í
Bandaríkjunum og jafnvel á Ind-
landi verður fólk úti í frosthörkum,
meðan við hér norður undir heim-
skautsbaug erum að heita laus við
alla þjáningu vetrar, nema hvað
kuldakastið í Evrópu mun valda
hækkun á olíuvörum, þannig að þrátt
fyrir allt sleppum viö nú ekki viö
kuldakastið þar. Mér skilst aö dagur-
inn sé nú tveim klukkustundum
lengri, en hann var um vetrarsól-
stöður, eða frá sólaruppkomu til
sólarlags en dagsbirtu nýtur í um
það bil níu klukkustundir á dag á
Samlagssvæöinu, sem verður aö
teljast gott fyrir þá sem skamm-
degiö leikur illa.
Skólastarf hefur færst í eðlilegt
horf og eftir viku kemur Alþingi
saman og þá verður byrjaö að
stjórna landinu aftur, að manni
skilst, því fremur lítið hefur veriö
um stjórnarstörf undanfarið, ef frá
er talin hækkunin á kjarnfóöurgjald-
inu, svo að fugl og svín hætti að ógna
Áburðarverksmiðju ríkisins og
kindakjötframleiðslunni. Gjaldið
mun valda um 12—15% hækkun á
eggjum og öðrum afurðum svo-
nefndra aukabúgreina. Sem er útaf-
fyrir sig gott í landinu þar sem með
„stjómun” hefur tekist að ná jafn-
vægi í svonefndar hefðbundnar bú-
greinar, og f ramleiðum viö nú árlega
um 1300 tonn af osti umfram þarfir,
um 500 tonn af smjeri og um 3000
tonn af sauðaketi, og getur Fram-
leiösluráð því sagt eins og kerlingin:
Það veldur hver á heldur. Búmark
ráösins kostar meöalheimili nú um
150 þúsund krónur í útflutningsbætur
á ári, en „bótaréttur” m*m verða um
600 milljónir króna, eða andvirði um
400 hundruð blokkaríbúða, er greiða
verður á þessu ári, eöa 1985, þaö er
að segja ef þingið verður með sams-
konar framleiösluráði og rænu, eins
og verið hefur undanfarin ár.
Sjálfstæðisflokkurinn
með miðstjórnarfund
Ekki er alveg ljóst hvort Þorsteini
Pálssyni tókst að fá kjamfóður-
gjaldið saltað, en þó mun ráöherra-
nefnd hafa verið sett í máhö. Ög ef
frá eru taldar SALT viðræður Geirs
HaUgrímssonar utanríkisráðherra
og Jóns Helgasonar landbúnaðar-
ráðherra um kjarnfóðurgjald, var
fremur lítið um að vera í pólitíkinni.
Þó hélt miðstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins fund, en það var þó skaði, að ekki
mun nema einn af ráðherrum flokks-
ins hafa mætt á fundinn, þar sem þó
voru fluttar, að því að manni er sagt,
40 líkræður um stjórnarsamstarfið.
Ekki telja menn að fundurinn breyti
einu eða neinu, þótt til tíðinda kunni
hinsvegar að draga á haustfundi
Sjálfstæðisflokksins, sem nú á að
halda í vor. Landsfundir Sjálfstæöis-
flokksins munu stærstu pólitísku
fundimir, sem haldnir eru á Islandi.
Fulltrúar rrtunu nálgast eitt þúsund,
svo að flokkurinn er stór. Við fram-
sóknarmenn höfum því nokkrar
áhyggjur af stjómarsamstarfinu og
það hygg ég að almenningur hafi
líka. Þessir flokkar hafa það nefni-
lega umfram aðra, að innan þeirra
eru menn sem bera skynbragð á fjár-
mál og viðskipti. Er það ljósara en
ööru fólki í pólitík aö þjóðarfram-
leiðslan verður að aukast, því
höfuðatvinnuvegirnir, eða gömlu at-
vinnuvegimir, duga ekki lengur f yrir
munaði vorum og þörfum, þótt
sveitaþingmenn séu þar í nauðung-
arvinnualladaga.
Árangurinn af stjórnarsamstarf-
Eftir helgina
JONAS
GUÐMUNDSSON
RITHÓFUNDUR
inu hefur þó til þessa einkum skilað
sér í hjöðnun verðbólgu. Það er t.d.
táknrænt að Reykjavíkurborg þarf
nú ekki lengur aö nærast á erlendum
lánum seinustu mánuði ársins, sem
er nánast einsdæmi og var þó vinstri
stjórnin á borginni góð. Aögæsla var
viðhöfð í fjármálum, þótt helstu
eyðsluklær borgarinnar og dag-
vistarglópar mynduðu þann meiri-
hluta svona til hálfs. Það var því
annað en skemmtan fyrir þá
Kristján Benediktsson og Sigurjón
Pétursson að halda höfði og tékkhefti
í sandkassanum innanum fólk, sem
telur almenning allan betur kominn
á stofnunum en á eigin vegum og út-
haldi í hrakviðrum lífsins. Samt átel-
ur maöur í sjálfu sér eigi aðra
mannúðarstefnu en þá, sem framin
er í erlendum bönkum, þegar
skulduro er safnað handa framtíö-
inni, handa óvitum, sem verða í fyll-
ingu tímans að borga öll Gerðuberg-
in og Fellahellana, eða hvað þetta nú
allt heitir, sem á vorum dögum á að
koma í staðinn fyrir æsku hjá
unglingunum.
En sé aftur vikið að miðstjómar-
fundi Sjálfstæöisflokksins, —
miðstjómarfundi hinna sætislausu,
hefðum viö flest kosið að fá þaðan
línu, því ekki verður betur séð en að
nú lifi Islendingar einhverja örlaga-
ríkustu tíma í sögu lýðveldisins, þar
sem þjóðin megnar ekki lengur að
vinna fyrir sér.
Mjólkursamsalan
fimmtug
Um þessar mundir er Mjólkursam-
salan í Reykjavík fimmtug og mun
mikið verða um dýrðir á þeim bæ,
sem von er. Á seinasta aöalfundi,
sem haldinn var aðfaranótt föstu-
dagsins langa, eða skírdags í fyrra,
kom í ljós að sala á mjólk og
mjólkurvörum, öðrum en rjómaís og
gosa nam um 800 milljónum króna og
þrátt fyrir 3% samdrátt í mjólkur-
drykkju mun salan í fyrra (1984)
hafa numið um einum milljarði
króna, sem ekki er nú amalegur
bísness, þegar menn ráöa því nánast
sjálfir hvað haft er á femunum — og
vita það einir — því ekki viröist
þingiö hafa neina burði til þess að
hafa afskipti af mjólkurversluninni,
sem þó varðar hag allra heimila í
landinu.
Það er því fróðlegt að skoða hvað
áunnist hefur á þessum 50 árum.
Þegar mjólkurlögm voru sett og
komu til framkvæmda með þeirri
stóru athöfn, aö mjólkurstöð
Mjólkursamlags Kjalnesinga (viö
Snorrabraut) var tekin leigunámi
meö bráöabirgöalögum og réttum
eigendum vísað á dyr og þeim
bannaö að selja mjólk.
Þá kostaði mjólk í Reykjavík 35
aura lítrinn, en gerilsneydda mjólk
seldi Mjólkurfélagið og búið á
Korpúlfsstööum. Mjólkurlítrinn
kostaði þá 35 aura í Kaupmannahöfn,
en dönsk króna var þá sama og ís-
lensk aö verðgildi. Nýmjólk kostaði
þá 25 aura á Akureyri, lítrinn.
I dag kostar lítrinn hjá Mjólkur-
samsölunni kr. 29,10 (óniðurgreidd),
en kr. 26,50 lítrinn út úr búð. I Kaup-
mannahöfn kostar lítrinn í dag,
óniðurgreitt, íkr. 17,85 lítrinn
(F0TEX) og léttmjólkurlitrinn 14,20
íkr. en einokunin hér selur léttmjólk-
ina á sama verði og nýmjólk, þótt
þarna sé um mun ódýrari afurð að
ræða, eða afbrigði af undanrennu,
sem kunnugt er.
Því miöur hefi ég ekki handbærar
tölur um meðalnyt í kúm á Samlags-
svæðinu árið 1935, en varla hafa
framfarirnar oröiö miklar, því
meðalnyt í dag á kú mun á bilinu 3—
4000 lítrar á ári, meðan meðalnytin
annars staöar á Norðurlöndunum er
á bilinu 6—8000 lítrar á ári. Þannig
að þótt gervigras sé gott á Laugar-
dalsvöllinn, virðist þaö ekki eins
hentugt handa nautpeningi.
Og spyrji menn, hvers vegna er
þetta svona, þá stendur á þessa leið á
bls. 314. í riti Jóns J. Aðils sagnfræð-
ings um Einokunarverslun Dana á
Islandi: . . .„einokunarkaupmenn
fóru mjög að vild sinni eftir að sam-
keppnin var útilokuð.”... og á bls.
516 .. ,”allt fór eftir vild þeirra og
geðþótta í viðskiftunum við lands-
menn.”?
Margt er þó til fyrirmyndar hjá
Mjólkursamsölunni. Ekki verður því
neitað og íslenskar mjólkurvörur eru
yfirleitt góðar og eins gosi.
Einokunarverslun Dana á Islandi
stóöfrá 1602—1787.
Jónas Guðmundsson
rithöfundur