Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.1984, Blaðsíða 13

DVMIÐVKUÐAGUR'4. ’APRQ/1984.
13
Þjóðarbúið,
þjóðarkakan og
fleiri falshugtök
Þaö er alkunna, að við hugsum
oftar en ekki um stjórnmál í
líkingum eöa hlutbundnum táknum,
jafnvel þegar þau snúast um óhlut-
bundin (abstrakt) hugtök. Þetta
getur auðveldaö okkur skilning, en
það getur líka torveldað hann. Og
sannleikurinn er sá, að nokkur al-
geng íslensk orðasambönd eru til
marks um þann misskilning
tilverunnar, sem gerir menn gjarnan
aö samhyggjumönnum. Viö skulum
reyna að greina tvö þeirra.
„Rekstur þjóðarbúsins"
Stjórnmálamönnum verður tíðrætt
um „rekstur þjóðarbúsins”. Þeir
likja landinu við risastórt bú, sem
þeir sjái um að reka — þeir hugsa í
hlutbundnum táknum. En ekki er til
neitt eitt þjóðarbú með eitt markmið
eða eina hagsmuni, heldur eru búin
jafnmörg heimilunum og fyrirtækj-
unum í landinu, og þau eru rekin
hvert með sitt markmið, hafa hvert
sína hagsmuni. Á sumum heimilum
er sparað, á öðrum eytt. Sums staðar
er öllu handbæru fé eytt í skemmt-
anir, annars staðar er því varið í
skólagöngu barnanna hérlendis eða
erlendis. Sum félög eru líknarfélög,
önnur og fleiri eru fyrirtæki, rekin í
gróða skyni. Og þessi fyrirtæki hafa
Ótímabærar
athugasemdir
HANNESH.
GiSSURARSON
CAND. MAG.
hagsmuni, sem kunna að rekast á:
ferðaskrifstofan keppir við fata-
verslunina um fé unga fólksins, svo
að eitthvað sé nefnt.
Hugmyndin um eitt þjóðarbú með
eitt markmið og eina hagsmuni tor-
veldar okkur að skilja, að megin-
vandi stjómmálanna er sá, hvernig
ólíkir einstaklingar með ólík mark-
miö og ólíka hagsmuni geti orðið
hver öðrum að gagni án nokkurrar
teljandi nauöungar — hvernig sam-
hæfa megi rekstur allra búanna i
landinu, stórra og smárra. Þessi
vandi er leysanlegur í langflestum
málum með markaösviðskiptum
fremur en ríkisafskiptum, með
skipulagi utan um starfsemi ein-
staklinganna fremur en skipu-
lagningu. Menn halda, þegar þeir
hugsa í þessum hlutbundnu táknum,
að ríkið sé eins og bóndi við
búrekstur. Þeir gleyma þvi, að ríkið
er ekki og á ekki að vera annaö en
varðmaöur, sem gætir eigna ein-
staklinganna, svo að þeir geti hver
og einn rekið sitt bú með sín mark-
miö og sína hagsmuni.
„Skipting þjóðarkökunnar"
1 fjölmiölum er annað orðasam-
band enn algengara: „skipting
þjóðarkökunnar”. Spurt er í
áhyggjutón, hvort þjóðarkökunni sé
réttlátlega skipt eða ekki, og hver
blaðafulltrúinn af öörum kemur á
sjónvarpsskjáinn og heimtar stærri
bita fyrir sína vinnuveitendur af
blessaöri kökunni. En þetta er full-
komin fásinna. Lífið er ekki eins og
risastórt afmælisboö, þar sem
einhver hamast við að skipta köku.
Við erum ekki böm, sem biöum eftir
aö fá hvert sína sneið. Viö enun full-
orðið fólk og þurfum að vinna fyrir
því, sem við fáum. Enginn skiptir
neinu, því að engu er aö skipta.
Hlutirnir koma í heiminn fastir við
einhverja einstaklinga, ef svo má
segja. Einhverjir eiga þá, og aðrir
• „Lífið er ekki eins og risastórt afmælisboð,
þar sem einhver hamast við að skipta
köku.”
Samhyggjumenn gleyma þviað kökuna verður að baka, áður en henni
er skipt, og að við baksturinn hefur einhver þegar eignast hana."
geta ekki eignast þá nema með við-
skiptum. Þeir, sem hugsa sér
samanlagöa framleiöslu þjóðarinnar
eins og köku til skiptanna, skilja það
ekki, að hlutirnir skiptast þegar í
sjálfri framleiðslunni á menn. Ríkið
getur með öðrum oröum ekki látið
einn mann fá sneið nema með því að
taka hana af einhverjum öðrum.
Vegna þessarar hugmyndar um
eina risastóra þjóðarköku sést
mönnum yfir, að hlutirnir koma ekki
fyrirhafnarlaust í heiminn. Besta
ráðið til aö fá fólk til að framleiöa er
að leyfa því að njóta framleiðslu
sinnar. Og vegna þessarar hugsunar
í hlutbundnum táknum gerast ýmsir
jöfnunarsinnar. Hvað er eðlilegra en
skipta kökunni í afmælisboðinu jafnt
á milli allra bamanna? Þessir ágætu
menn gleyma því, sem öllu máli
skiptir — þeim skilyrðum, sem lífið
setur fyrir bakstrinum.
Falshugtök félags-
hyggjunnar
En það er „system i galskabet”
eins og Danir segja — það er regla á
ruglinu. Samhyggjumenn ruglast
alltaf á tveimur ólikum fyrirbærum:
skipulaginu utan um keppni ólikra
einstaklinga (og samtaka þeirra) að
ólikum markmiðum og félögum, sem
mynduð eru hvert í sínum tilgangi.
Samhyggjan er réttnefnd „félags-
hyggja”, því að hún er sú alranga
skoðun, að skipulagiö sé og eigi að
vera eins og risastórt félag, þótt það
sé allt annars eðlis. Frjálshyggjú-
menn telja, að skipulagið eigi aö
vera hlutlaust um hin ólíku markmið
einstaklinganna, en auövelda þeim
að keppa að þeim með setningu al-
mennra reglna. En samhyggju- eöa
félagshyggjumenn reyna að neyða
þeim markmiðum, sem þeir telja
æskileg, upp á aðra, og nota til þess
ýmis falshugtök önnur, sem ekki ber
síður að vara við en þjóðarbúinu og
þjóðarkökunni. Þeir kalla það
„félagslegt réttlæti”, þegar þeir
taka eignirnar af mönnum. Þeir
kalla það „félagsleg sjónarmið”,
þegar þeir taka ráðin af mönnum. Og
þau verkefni, sem einstaklingunum
er best treystandi til að leysa
sjálfum, kalla þeir „félagsleg vanda-
mál”. Það er kominn tími til aö
hreinsa þessi og önnur falshugtök fé-
lagshyggjunnar úr máli okkar og
hugsun.
dómara og tveimur sérfróðum
meðdómendum, taldi seljanda
steypunnar skaðabótaskyldan.
Brjóta þurfti niður meginhlutann af
veggjum hússins, sem er einlyft, og
steypa þá upp að nýju. Það verk var
hreint ekki álitlegt en með einstakri
hugkvæmni tókst eigandanum að
framkvæma viðgerðina án nokkurs
rasks innanhúss en viðgerðin varð aö
sjálfsögöu mjög kostnaðarsöm.
Það er íhugunarvert, að innan
dómskerfis landsins skuli geta komið
fram þrjú sjónarmið í þessu máli.
Brast Hæstarétt kjark?
Hinn skammi fyrningarfrestur skv.
lögunum um lausafjárkaup, þ.e. eitt
ár, byggist á því, að gert er ráð fyrir að
kaupandi geti kynnt sér vöruna með
skoöun og að gallar komi yfirleitt
fljótt fram. Gæöi steypu verða hins
vegar ekki könnuð með skoöun og talið
er, að galla gæti í flestum tilvikum
fyrst orðið vart eftir 10—20 ár. Um leið
og steypa er hörðnuð, er hún oröin fast-
eign og fyrning á ábyrgð á leyndum
göllum í fasteign er 10 ár. Steypa getur
því alls ekki talist lausafé og aldeilis er
fráleitt, að ábyrgð seljanda sé aðeins í
eitt ár. Galli í steypu kemur alls ekki
fram á einu ári. Dómur Hæstaréttar
þýðir því í raun, aö hægt er að selja
húsbyggjanda ónýta steypu í trausti
þess, að gallar komi ekki í ljós áður en
ábyrgð seljanda fellur niður. Bóta-
réttur steypukaupenda er því enginn
og engin h vatning er til vöruvöndunar.
Af niðurstöðum þessa dóms verður
ekki annað séö en aö Hæstarétt hafi
brostið kjark til að skapa dómvenju
um tækniatriði, sem ekki voru fyrir
hendi, þegar núgildandi lög um bóta-
rétt íviðskiptumvorusett.
Seljandi húss
ábyrgur í 10 ár en
steypuseljandi í 1 ár
Hugsum okkur nú að eigandi
umrædds húss hafi selt það 10 ára
gamalt og 4 árum síðar hafi nýi eig-
andinn orðið var við steypugalla í
veggjum hússins. Samkvæmt lögum
nr. 14/1905 mundi seljandinn vera
skaðabótaskyidur þar sem um sölu á
fasteign væri að ræða og ekki liðin 10
ár frá því sala fór fram. Seljandinn,
sem byggöi húsið, ætti hins vegar eng-
an bótarétt gagnvart seljanda steyp-
unnar. Sá bótaréttur gilti aðeins í eitt
ár frá því steypan var keypt skv. dómi
Hæstaréttar.
Af framangreindu dæmi er ljóst, aö
húsbyggjandi tekur þá áhættu, að
steypan í húsi hans, sem hann hefur
lagt ævitekjur sínar í að byggja, sé
einn góðan veðurdag talin ónýt og þar
með húsið óseljanlegt án þess að hann
eigi nokkurn bótarétt gagnvart þeim,
sem seldi honum steypuna. Þurfi hann
hins vegar að selja húsið skömmu eftir
að það hefur verið byggt, gæti hann átt
von á því að þurfa að taka á sig ábyrgð
fyrir hönd steypuseljanda, kæmi í ljós
innan 10 ára galli í steyptum veggjum,
sem rekja mætti til gallaörar steypu.
Réttarstaða húsbyggjanda er væg-
ast sagt minni en engin, þar sem hann
með sölu á húsi sinu mundi verða að
taka á sig ábyrgð fyrir steypu-
seljaudann.
Löggjafinn sefur
á verðinum
Skömmu eftir að hinn umræddi
hæstaréttardómur var kveðinn upp
var hann gerður að umtalsefni í
leiðara Alþýöublaösins og vakin
athygli á því, hve bágborin réttar-
staða húsbyggjenda væri. Nú, tæpum 9
mánuöum síðar bólar ekki á neinum
viðbrögðum á Alþingi við að tryggja
rétt húsbyggjenda.
Það er ekkert smámál, ef steypt
mannvirki reynist ónýtt. Hugsum
okkur að í ljós kæmi, að steypan í stíflu
Hús það sem máiaferii fyrir Hæstarétti stúðu um.
stærsta raforkuvers landsins, Búrfells-
virkjunar, væri ónýt og að búast mætti
við, aö í næsta krapahlaupi mundi áin
fleyta henni fram.
Ljóst er að það er mjög knýjandi, að
sett verði löggjöf, sem veitir hús-
byggjendum vernd gegn því að hægt sé
að selja þeim ónýta steypu án
nokkurrar ábyrgðar.
Það þykir ekki stætt á því að veita
aðila rétt til að reka ferðaskrifstofu án
þess að lögð sé fram trygging, svo að
ekki sé hætta á því, að viðskiptavinir
verði strandaglópar úti í heimi þótt
ferðaskrifstofan fari á hausinn. Hins
vegar geta menn stofnað steypustöð og
selt steypu án þess að tryggt sé á
nokkum hátt, að skaði yrði bættur þótt
fyrirtækið færi á hausinn. I hús-
byggingum er þó um miklu meiri
áhættu að ræða heldur en þá að verða
strandaglópur erlendis og þurfa
sjálfur að kosta sig heim.
Auk þess sem tryggja þarf steypu-
kaupendum hæfilega ábyrgð, ef galli
kemur fram, þyrfti að lögskylda
steypuseljendur til að kaupa tryggingu
10—20 ár fram í tímann þannig, að
bætur væru tryggðar þótt steypufyrir-
tækið færi á hausinn.