Dagblaðið Vísir - DV - 24.04.1984, Side 12

DV. ÞRIÐJUDAGlÍR 24. APMÍL'ð84.
12
Frjálst.óháð dagblað
Utgáfufólag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og Otgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og Otgáfustjóri: HÖRDUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍOUMÚLA 12—14. SÍMI 86611. Auglýsingar: SÍDUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI 11. SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 86611. s i
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA 12. Prentun:
Árvakur hf., Skeifunni 19.
Áskriftarverö á mánuói 250 kr. Veró í lausasölu 22 kr.
Helgarblaó 25 kr.
Umskipti nauðsynleg
Hvaö er framundan í efnahagsmálum? Með aðgeröum
sínum hefur ríkisstjórnin náð verðbólgunni niöur. En
verður það varanlegur árangur? Hvað þarf til að koma
svo að ekki sæki aftur í sama farið?
Jóhannes Nordal seðlabankastjóri ræddi þessi mál á
ársfundi bankans fyrir helgina. Hann nefndi, að verðbóta-
kerfið á laun hefði aðeins verið afnumið til vors 1985. Af-
nám þess hefði gefið góða raun. Því væri sú spurning
ofarlega á baugi, hvort ekki væri æskilegt að hverfa til
frambúðar frá hvers konar vélrænni tengingu verðlags og
launa viö vísitölur og aöra verðmæla. Þessi hugmynd
Jóhannesar Nordal er freistandi. Enn í ár verða launþeg-
ar að þola skerðingu kaupmáttar, ef að líkum lætur. Slík
skeröing getur ekki og má ekki verða varanleg. Is-
lendingar höfðu lengi lifað um efni fram. Því varð óhjá-
kvæmilegt að snúa við blaðinu. Hitt er ljóst, að á næstu
árum þarf að auka þjóðarframleiðsluna og bæta jafn-
framt kjörin. Hvort unnt verður að hverfa algerlega frá
vísitölukerfi á laun, verður þá mest undir því komið, aö
ríkisstjórnir næstu ára haldi verðbólgu í skefjum. Fyrir
slíku er engin fyrirfram trygging. En sannarlega væri
æskilegt, að vísitalan verði ekki sett í samband að nýju.
Ennfremur verður að vona, að forystumenn launþega-
hreyfingarinnar verði næstu árin jafnhagsýnir og þeir
eru nú. Heppnist hvort tveggja, að ríkisstjórnir svo og
verkalýðsforingjar sýni næga skynsemi, er von til þess,
að árangurinn, sem náðst hefur, verði varanlegur.
Núverandi ríkisstjórn hefur heldur ekki alveg hreint
mjöl í poka sínum. Ríkisútgjöld hafa ekki verið skert í
samræmi við þá skerðingu, sem almenningur hefur þol-
að. Vandamál síðustu ára hafa verið síaukin ríkisútgjöld
án tillits til aukningar framleiðslu þjóðarinnar. Jóhannes
Nordal ræddi í því sambandi um „sjálfheldu velferðar-
ríkisins”. Ríkisvaldið og aðrir opinberir aðilar hefðu tek-
ið á sig vaxandi skuldbindingar til hagsbóta fyrir al-
menning og til þess að verja einstaklinga, landshluta og
jafnvel fyrirtæki fyrir áföllum. Síaúknar kröfur legðust á
ríkissjóð, sem mönnum finnst þeir eiga rétt til að gera og
bera litla ábyrgö á að greiða. Þar má nefna byggða-
stefnu, sem oft hefur gengið fram án tillits til arðsemis-
sjónarmiða.
Ríkið þarf að taka sig taki, eigi árangurinn í efnahags-
málum ekki að glatast í nýrri verðbólguskriðu eða varan-
legri skerðingu á ráðstöfunartekjum landsmanna.
Ríkisstjórnin getur ekki látið við sitja. Hún þarf að sjá
til þess, að samkeppni, byggð á arðsemi, verði leiðar-
vísirinn í atvinnumálum. Það þýðir meðal annars, að
hverfa verður frá því að sjávarútvegur njóti fríðinda í
fyrirgreiðslu. Hann verður aö sitja við sama borð og aðr-
ir. Varpa verður landbúnaðarstefnunni fyrir róða. Örva
verður sparnað í landinu með háum raunvöxtum og
stuðla að fjármagnsmyndun í fyrirtækjunum. Það yrði
byltingarkennd en nauösynleg breyting, ef ríkisvaldið
hætti að hindra, að atvinnulífið byggist á arðsemissjónar-
miðum.
Þess er að vænta, að seðlabankastjóri hafi átt við slíka
breytingu með orðum sínum. Hann sagði að minnsta
kosti: „Ég efast ekki um, að margir þeirra, sem notið
hafa skjóls eða forréttinda í því miöstýrða, en þó sundur-
hólfaða banka- og sjóðakerfi, sem hér hefur þróazt. . .,
muni líta með nokkrum ugg til þess aö verða skipað til
sama borðs og öllum öðrum...”
....... . , . - . Haukur Helgason.
langt er síöan menn fóru að hugleiða
þaö að fastsetja páska. Dr. Sigur-
björn Einarsson, biskup, sagði mér
t.d. einu sinni, aö þetta væri stöðugt
þrætuefni á alþjóölegum kirkjuþing-
um. Hinir frjálslyndu vilja breyt-
ingu, en aðrir halda í þetta eins og
við framsóknarmenn í mjólkurlögin,
og vilja öngva breytingu.
Vissulega yrði nokkurt hagræði að
því að fastsetja páska, ef það of-
býöur eigi trúarsannfæringu guð-
hræddra manna. Vegna svoleiöis
sannfæringar eru líklega flestir
reiðubúnir að hliðra nokkuð tU.
Nú hefur á hinn bóginn komiö nýtt
upp á teninginn, sumsé aö
stjarnfræðingar; menn með tölvur
hafa í kaldri ró, án guðfræði líka,
talið sig hafa fundiö dánardægur
Frelsarans. Hafa sumsé reiknaö
með mikilli nákvæmni út daginn sem
krossfesting Jesú átti sér staö á Gol-
gata, en það var föstudaginn 3. apríl
áriö 33. Þannig aö tímans vegna (ef
þetta stenst), virðist nú unnt að fast-
setjapáska.
Þó er rétt að hafa það í huga, að
allar reglur þurfa að sanna gildi sitt.
Réttur reikningur
og trú
PASKAR
Anvrriölo
Hvaða mánaöardag verður 17. júní
haldinn í ár, var stundum sagt í
fimmaurabröndurum, í gamla
daga? Og hefur þá efalaust mátt
rekja þetta til þeirra hátíðisdaga,
sem eru á reiki í dagatalinu, en það
eru einkum og sér í lagi páskamir og
hvitasunnan, en páska reiknuðu
biskupar og prelátar handa fólkinu,
því pína Frelsarans og dauði, varð
að harmónera viö önnur teikn í
sólkerfinu.
I raun og sannleika var þetta ekk-
ert undarlegt, því fyrir tveim öldum
eða svo vissu ekki allir menn
fæðingardag sinn, heldur aðeins ár-
taiið og í hvaöa viku vetrar, sumars,
þeir voru fæddir, þannig að nokkrum
dögum gat munað, ár frá ári, hvaða
afmælisdag þeir áttu. Og það sama
gilti reyndar um dánardægur manna
iíka. Þeir dóu í vikum.
Samt voru þetta ekki fávísir menn,
ef einhver skyldi haida það. Stjömu-
fræði var háþróuö vísindagrein á
Norðurlöndum, þegar á víkingaöld,
bæði vegna siglingalistar, tímatals,
trúariðkunar og vistráðninga.
Aukanætur
Ef tímatal Islendinga til forna er
skoðað, kemur í ljós að höfuöáhersl-
an var lögð á vikutalningu, en ekki
mánaöa. I tveimur misserum, sumri
og vetri voru (venjulega) taldar 52
vikur, sem eru 364 dagar, sem er
degi styttra en sólárið. Því svöraðu
Forníslendingar með svonefndum
sumarauka, eftir ákveðinni reglu, til
að tímatalið héldi jafnvægi sínu.
Það er athyglisvert hversu
íslenskir bændur og sæfarar voru vel
að sér í stjömufræði, því reglur um
sumarauka era settar á 10. öld, að
ráði Þorsteins Surts og einnig era til
regiur um skiptingu missera í
mánuöi frá 12. öld. Mánuðir töldu 30
daga, en þá urðu 4 dagar umfram í
sumarmisserinu, svonefndar auka-
nætur, er skotiö var inn eftir þriðja
sumarmánuðinn.
Þessar eidfornu reglur vora furðu
lífseigar á Islandi, þótt auðvitaö bær-
ist hið rómverska tímatal hingaö
með kirkjunni, og þá meö viðeigandi
reikningi á páskum og öörum heilög-
um dögum. Vikutalinu héldu
Islendingar þó áfram, afþökkuöu að
mestu mánuði, þar til á ofanverðri
18. öld. Menn ræddu um vikur, ekki
mánuði, janúar, febrúar o.s.frv. Og
það er athyglisvert að nú, tveim
öldum síöar, á tölvuöld, virðast
menn hafa tiihneigingu til þess aö
skipta árinu upp í númeraðar
viðskiptavikur, er þeir nota við að
skipuleggja fundi, ráðstefnur,
sumarleyfi o.s.frv. Þetta sjáum við á
erlendum almanökum og dagbókum.
Eftir helgina
JONAS
GUÐMUNDSSON
RITHÖFUNDUR
Þessi reikningur vísindamann-
anna tveggja frá Oxford hefur
auðvitað vakið heimsathygli. En
minnumst þess að Islendingar vora
snjallir stjamfræðingar og það voru
menn í öörum löndum einnig, því t.d.
Júlianska tímatalið, sem Júlíus
Sesar kom á árið 46 fyrir Krist, gerði
ráð fyrir aö meöallengd ársins væri
365 dagar og 1/4 úr degi, en það er
aöeins 11 mínútum og 14 sekúndum
lengra en sóláriö og þetta er gjört
með svo furðulegri nákvæmni, án
þess að menn hefðu klukku, eöa
önnur mælitæki. Og þetta tímatal
var notaö, þar til Gregoríus páfi 13.
innleiddi nýjan stíl árið 1582, en þá
voru feildir 10 dagar úr árinu og
komið á því mynstri eöa skipan sem
notast er við enn þann dag í dag, sem
er svo nákvæmt aö skekkjan er
aðeins einn dagur á 3000 árum.
Við hljótum því að undrast stjarn-
fræðiþekkingu manna.til forna og
ekki síður þekkingu Forníslendinga;
er gátu skipt ári á nothæfan hátt, að
því er virðist án alls, er viö nú nefn-
um mælitæki og án klukku.
Á því er enginn efi, að páskar era
að breytast, og það án tillits tii trúar-
skoðana. Þeir eru orðnir að árvissri
ferðahelgi. Það er staðreynd. Það er
því hentugt fyrir hótel og ferðaiðnað
að hafa páskana fasta. Þó kunna aðr-
ir hagsmunir að vera mikilvægari.
Þess vegna hefur nú komið fram
enn ein hugmynd, en hún er sú, að
• „Vissulega yrði nokkurt hagræði að því
að fastsetja páskana, ef það ofbýður eigi
trúarsannfæringu guðhræddra manna.”
Þetta er talið hentugt í viðskiptalíf-
inu og í alþjóðlegum samskiptum.
Þó er þess aö geta, að íslenska
vikan byrjar á sunnudegi, en alþjóð-
lega viðskiptavikan á mánudegi.
Þetta veldur þegar raglingi,
samanber .JSjónvarp næstu viku”,
en þá verður fjórði dagur
„sjónvarpsvikunnar” á fimmtudegi,
sem er vitaskuld ótækt, en látum það
nú vera. Höldum okkur að páskum.
Þvargað um páska
Páskadagur mun geta fallið á
tímabilið frá 22. mars til 25. apríl,
eftir reikningi er miðast við tungl-
mánuði og voru samþykktir á síðara
kirkjuþinginu í Nicaea árið 787.
Þessa minningarhátið um upprisu
Jesú Krists halda menn fýrsta
sunnudag eftir aö tungl verður fullt,
næst eftir jafndægri á vori. Og því
era páskar á eilifum þeytingi frá ári
til árs, innan þeirra marka, er getið
varhéraöframan.
Ekki treystum við okkur hér við
suðurströndina til þess hér og nú, að
gefa á því viöhlítandi skýringu,
hvers vegna þetta er svona, en
páskahátíðin er mjög gömul og eldri
meðal gyðinga. Var til löngu fýrir
daga Móse meöan Hebrear voru enn
htrðingjar.
Hinu er ekki að leyna, að mjög
hafa tvenna páska. Fasta páska
handa feröalöngum og svo trúar-
páska, sem hringluðu meö tunglinu,
ef svo má orða það. Umræöa um
þessa aðferð fer nú fram t.d. í ensku
kirkjunni.
Það er örðugt aö gjöra slíkt upp við
sig. Páskar hafa nefnilega ennþá
töluvert gildi, sem auðveldara er að
finna en skilgreina á prenti. Þeir
tengjast trú vorri, vorkomu, veöur-
lagi.afla ogýmsuöðra.
Smám saman nálgast páska-
hátíöin á Islandi — vorið og verkalok
á vetrarvertíð. Pínmgarsagan
kemur með Passíusálmunum, sem
lesnir era í útvarpið á hverjum vetri,
og þótt hávaðasamt hafi víst verið í
þinginu og í ríkisstjórninni á dymbil-
viku, eða í kyrru viku, þá bar pásk-
ana enn að með þeim hætti, er ég
held aö flestir telji réttan. Gunnar J.
Möller las í vetur, og las vel, og ein-
hver annar mun svo koma með allan
trúarhita séra Hallgríms að ári. Og
vonandi verður svo enn um hríð, því
þrátt fyrir góðar tölvur og ást á rétt-
um reikningi, er það þó fyrst og
fremst boðskapurinn, fremur en
ferðahelgin, er kaliar fram rétta
páska og gjörði þaö að þessu sinni,
hvað sem verða mun, ef við fáum
tvenna páska; aðra fyrir iðnaöinn og
hina fyrir Guö.