Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1984, Blaðsíða 12

48
DV. LAUGARDAGUR 25. ÁGUST1984.
Viðtal við forseta íslands, Vigdísi Finnbogadóttur
,,Ég geri nákvæmlega það sama og aðrir þjóðfélagsþegnar i fristundum," segir Vigdís Finnbogadóttir. Hér hugar forsetinn að gróðri á for-
setasetrinu á Bessastöðum.
lands sem utan og kallar á framþróun í tímanna
rás.”
— Hver eru erfiðustu embættisverkin?
„Það er að reyna að koma til skila í sem
skýrustu máli því sem forseta liggur á hjarta
hverju sinni. Ohemjumikill tími fer í að semja
allar þær ræður sem forseta er gert að flytja
allan ársinshring.”
Leikritin víkja fyrir stjórn-
málasögunni
— I kosningabaráttunni 1980 var það haft á
orði að næðir þú kjöri gæti reynsluleysi þitt af
stjórnmálum reynst þér fjötur um fót. Hefur sú
oröið raunin?
„Nei, ég hef ekki orðið vör við það. Stjórn-
málin eru stööugt að breytast en það er hægt að
læra þau og um þau eins og annað. Allar götur
frá því að ég tók við embætti forseta Islands hef
ég lesið mikið um stjómmál líðandi stundar og
fortíöarinnar. Eg hef gert mér far um að kynna
mér stjórnmálasöguna, einkum þessarar aldar.
Einhverja nasasjón held ég að ég hafi haft af
stjómmálasögu fyrri alda áður en ég settist í
þennan stól. Ég held ég hafi ekki lesið eins mikið
um nokkurn hlut á þessum f jórum árum. Eg hef
meira að segja tekið stjómmálasöguna fram
yfir leikritin — og þá er ég farin að taka eitt
fram yfir annað, því ég hef mjög gaman af lestri
leikrita — og bókmennta almennt.”
— Einhverjir uröu til að hafa áhyggjur af því
að þú værir ógift og hefðir engan maka til aö
hjálpa þér við embættisstörfin eins og fyrri for-
setarhöfðu?
„Eg er ekki ennþá farin að koma auga á
nokkur þau störf í embættinu sem, eiginmaður á
mínum aidri heföi unnið í minn stað. Eiginmaður
á mínum aldri hefði aldrei unnið húsfreyjustörf
á Bessastööum en þau hef ég að sjáifsögöu tekið
að mér. Eg hef heldur ekki tekiö eftir að þeir
sem skipt hafa við embættið eða verið gest-
komandi hafi hnotiö um að ég hafi ekki eigin-
mann mér við hlið.”
Að kynna sér þjóðlífið
— Hvemig er starf forseta Islands?
„Forsetinn situr ekki iöjulaus, það er alveg
áreiðanlegt. Hann sinnir þeim störfum sem
kveðið er á um í stjómarskrá lýðveldisins, svo
sem að undirrita lög og embættisbréf. Hann
vinnur venjulega skrifstofuvinnu á skrifstofu-
tíma. Forseti tekur á móti mönnum sem koma
meö hin ýmsu erindi og kynna 'yrir honum.
Embættinu berast mjög mörg erindi. Mörg frá
Islendingum en ekki síður eriendis frá. Það
þarf að svara ótal bréfum, semja ávörp, senda
kveðjur út um allan heim, svo dæmi séu nefnd.
Starfsdagurinn heldur iðulega áfram eftir aö
venjulegur skrifstofutími er liðinn. Þá taka oft
við móttökur á Bessastöðum eöa samkomur
sem forseti er beðinn um að sækja eða óskar
eftir sjálfur því að forsetinn þarf aö vera úti í
þjóðfélaginu til að kynnast öllum hliðum þess.
Mestu annimar eru við skrifborðið. Þó að ég
hafi alla mína tíð unnið slík störf hef ég aldrei
kynnst eins mikilli skrifborðsvinnu. Samt man
ég ekki eftir mér öðruvísi en með eítthvert lítil-
ræði í ritvélinni eða stafla af prófum og rit-
gerðum til yfirlestrar.”
Að horfa á ungt fólk þroskast til
manns
— Saknarðu stundum fyrri starfa viö kennslu
og leikhússtjóm?
„Jú, það koma þær stundir. Eg á svo góðar
minningar um hvort tveggja. Eg sakna
kennslunnar sérstaklega vegna þess að í kennsl-
unni var ég stöðugt í sambandi viö ungt fólk og
horfði á það þroskast til manns. Það er eitthvert
skemmtilegasta starf sem hægt er að vinna. ”
í sviðsljósi fjölmiðla
— Forseti Islands er óhjákvæmilega mjög í
sviðsljósi fjölmiðla. Undanfarið hafa birst
a.m.k. þrjár „nærmyndir” af forsetanum í
tímaritum og blöðum þar sem atferli hans og
hættir eru vegnir og metnir. Tjáningarmáti þinn
hefur verið tekinn tii umfjöllunar, svo dæmi sé
nefnt. Er ekki erfitt að vera svo mjög undir smá-
sjá fjölmiðla?
,,Æ, jú.. .. Það eru þessir nýju tímar. Forseti
er ekki lengur á staili, situr ekki í Hliðskjálf. Svo
er ekki lengur að ekki megi um hann fjalla og
við það verður forsetinn að sætta sig.
Eitt af því sem ég haföi ekki hugsað út i áöur
var að kosning mín vekti svona mikla athygli.
Það er ekki vafi á því að hún vakti mun meiri
athygli en ella vegna þess að kona var valin til
embættisins. Menn biðu forvitnir eftir að sjá
hvemig hún færi að því að leysa af hendi störf
sem karlmenn einir hafa unnið áður.
Að skjátlast ekki þannig að aðrir
bíði skaða af
Fyrir löngu hélt ég erindi um daginn og veg-
inn. Þar reyndi ég að vekja athygli manna á því
að vera ekki eins óbilgjamir og hvassir í dómum
sínum um menn og málefni eins og oft vill við
bregða. Allir menn vilja reyna að gera eins vel
og þeir geta. Mergurinn málsins er að skjátlast
ekki þannig að aðrir bíði skaða af.”
— I nýlegum greinum í tímaritum er því hald-
ið fram aö þú hafir i nleitt nýjan stíl á B^ssa-
staði. Hvað vilt þú segja um það? Ert þú ólík
fyrirrennurum þínum í háttum og störfum?
„Nei, nema síöur sé,” segir forsetinn og er
greinilega býsna mikið niðri fyrir.
„Mér hefur þótt þetta ákaflega sérkennileg
staðhæfing. Eg held að það sé ekki neinn nýr
stíll í þessu embætti. Ég er mjög fastheldin á
hefðir og þá sérstaklega hefðir þessa embættis.
Aftur á móti skulum við nefna til sögunnar nýja
tíma.
Það verður að mæta nýjum tímum hvern
dag. Þjóðfélagið hefur breyst svo miklu meira
undanfarinn áratug en maður gerir sér grein
fyrir frá degi til dags. Allar samgöngur, fjöl-
miðlatækni og fleira hefur fært okkur miklu nær
hvert öðru. Andsvar mitt — eins og likast til
allra sem stæðu í sömu sporum og ég — er að-
eins í takt við þá tíma sem við lifum. ”
„Ég er stolt af framsýni þjóðar
minnar"
— Er ljóst var að þú hafðir verið kjörin for-
seti sumariö 1980 hafðir þú á orði aö kosning þín
yrði íslenskum konum — og raunar konum um
allan heim — hvatning til að sækjast eftir þeim
metorðum sem þeim bæri? Hefur kosning þín
haft áhrif í þessa átt?
„Mér er sagt það. Mér berast fregnir af því
alls staðar úr heiminum. Mikið af þeim pósti
sem embættinu berst er til kominn vegna þess
að kona var kosin forseti Islands. Uti í heimi er
mikil forvitni. Fólk vill vita hvað þessi kona hef-
ur að segja, af hverju hún var kosin forseti af
þjóð sinni fyrst allra kvenna í heiminum. Ég er
stolt af því að Islendingar skuli hafa verið s'vo
framsýnir að kjósa konu. Eg tel það sjálfsagðan
hlut að kona geti gegnt þessu embætti — ekki á
sama hátt og karl — en jafnvel. Þetta vakti
heimsathygli og það kom mér á óvart. Fólk er-l
lendis vill fá að vita hver sé málflutningur kon-|
unnar sem gegnir embætti forseta Islands, ekki
bara fyrir Island heldur fyrir umheiminn. Hvar
sem ég fer minni ég á hver við erum, hvar við bú-
um, hvemig ein þjóð kemst af í erfíðu landi og
hvemig henni tekst að varöveita þjóðararfinn.
Allar þjóðir eiga sér sjálfsmynd. Þegar ég tala
um sjálfsmynd Islendinga á erlendri grund
reyni ég að vekja athygli á því sem við eigum
sameiginlegt með viðkomandi þjóð. Þegar ég
var stödd í Portúgal minnti ég til dæmis á
sæfara beggja landa sem alltaf rötuðu heim því
að þann þráð er að finna í þeim vef sem myndar
sjálfsmynd beggja þjóða.
Allar þjóðir eiga líka sameiginlegt að eiga
land sem þær vilja rækta og varðveita og síðast
en ekki síst eiga þær sameiginlegan vilja til aö
vemda menningu sína og sjálfstæði.
Menntunarskortur rót misréttis
Mikinn fjölda erlendra blaðamanna ber að
garði embættis forseta Islands og vill ræða við
forsetann. Mér þykir gott að láta iljóta með í
viðtölum við þá uppörvun til ungra stúlkna hvar
sem þær búa í heiminum. Hún felst í því að
hvetja þær til að huga að framtíðinni með því að
mennta sig, með því að læra eitthvað, hvort
heldur sem er til munns eða handa. Hér heima
er stundum eins og mönnum finnist orðiö menn-
ing feli aðeins í sér bókmenningu. Það er ekki
rétt. Menning felur í sér alla starfsemi þjóð-
félagsins. Allt sem þjóðin fæst við er menning og
sama máli gegnir um aðrar þjóðir. Eg hvet
ungar stúlkur til aö sætta sig ekki við að mennta
sig minna en piltamir. Því að þann dag sem
jafnréttí hefur komist á í þeim efnum verður
ekki lengur talað um misrétti kynjanna. Það
hefur verið viðtekin skoðun að konur þurfi ekki
að mennta sig eins mikið og karlar. Þessi við-
tekna skoðun er nú til allrar hamingju á undan-
haldi og ég vil gera mitt til að reka flóttann.”
„Pabbi ætlar að kjósa þig vegna
okkar"
— Á fyrsta kjörtímabili þínu bar það til
tíðinda að sérstök framboð kvenna til Alþingis
og bæjarstjóma hlutu fulltrúa kjöma. Jafn-
framt fjölgaði konum á þingi og í sveitarstjóm-
um sem kjömar voru af öðrum listum. Má líta á
þetta sem beina afleiöingu af kjöri konu til emb-
ættis forseta Islands?
„Nei, þetta er ekki bein afleiðing en kjör
konu sem forseta var fyrsta skrefið sem var
stigiö. Þetta er einn vefur, ein flétta. Það er
skemmtilegt til þess að hugsa að ef allar konur á
Islandi hefðu haft metnað til að fá konu í forseta-
stól þá hefði hún fengiö rúmlega 50% atkvæöa.
Hitt er annað mál að ég veit að fleiri konur
gengu til kjörs í forsetakosningunum en nokkru
sinni áður. Mér fannst einnig skemmtilegt og
merkilegt að margir karlar kusu konu af
metnaði fyrir hönd eiginkvenna sinna og dætra.
Litlar stúlkur komu til mín sumarið 1980 og
sögðu við mig þessa fallegu setningu: „Pabbi
ætlar að kjósa þig vegna okkar.” Og það er nú
svo að karlar verða miklir kvenréttindamenn
þegar þeir eignast dætur. Allir vilja veg sinna
bama sem mestan og feður taka eftir því að
dætumar em ekki síður vel gerðar til andans en
synimir.”
Misrétti kynjanna er enn til staðar
— Eigum við ennþá langt í land í jafnréttis-
baráttunni?
„Það er nýbúið að gera úttekt á launamálum
Islendinga. Þar kemur fram að konur — mjög
hæfar konur — hafa laun að meðaltali á borð við
18 ára pilta og sjötíu og tveggja ára karla. Þetta
stafar að sjálfsögðu af því að konur eru frekar í
láglaunastörfum en karlar. Hafi konur menntað
sig til jafns við karla fá þær hins vegar að sjálf-
sögðu sömu laun og karlar.”
— Enun við á réttri leið?
„Já, er aukinn fjöldi kvenna á Alþingi og í
borgarstjóm ekki vísir þess? Mér þykir ákaf-
lega vænt um að konur eru famar að læra til
ýmissa verka sem fólk taldi karia eina færa um
að sinna í mínu ungdæmi.
Það má nefna húsgagnasmiöi, bifvéla-
virkjun, svo ég tali ekki um úrsmíði, skart-
gripahönnun og gaman er að sjá konur í strætis-
vagnaakstri. Þetta sést einnig vel í öllum
listgreinum. Nú þykir ekki tiltökumál að meira
en helmingur myndlistarmanna em konur.
Konur hafa nefnilega allt í einu fengið metnað til
þess að læra það sem hugur þeirra stendur til í
stað þess að draga sig í hlé.”
— Við bollaleggjum um stund í hvaða
störfum konur hafa ekki haslað sér völl.
„Eg man ekki eftir að hafa séð kvenýtu-
stjóra. Það væri svei mér gaman aö sjá það, ég
er viss um að það leynist einhver einhvers
staðar.”
— Eg segist vera viss um það líka og vind
mér í næstu spumingu.
Orðuveitingum ekki fjölgað
innanlands
— Aðspurð í kosningabaráttunni 1980 sagöir
þú að stilla bæri orðuveitingum í hóf. Því er
haldið fram að svo hafi ekki verið á fyrsta kjör-
tímabili þínu. Er þetta rétt og ef svo er hvað
veldur?
„Þama hefur ekki verið haft nákvæmlega
rétt eftir mér. Eg orðaöi það svo að sparlega
bæri að fara með orður og þeirrar skoðunar er
ég enn. Islenska fálkaorðan er það eina sem við
höfum til að sýna þjóðfélagsþegnum að við
höfum tekið eftir frumkvæði þeirra að fram-
faramálum og aö þeir hafi unnið þjóð sinni
mikið gagn. Þetta er sérstaklega mikilvægt
j fy rir landsbyggðina — og mikilvægt er að þjóðin
eigi eitthvert tákn til aö sýna þakklæti sitt.
Frá því að lýðveldið var stofnaö hefur fjöldi
landsmanna tvöfaldast. Vitaskuld hefur orðu-
veitingum fjölgaö í samræmi við það á sama
hátt og annað í þjóðfélaginu er orðið stærra í
sniðum. En það er mikill misskilningur að orðu-
veitingum hafi fjölgað í minni embættistiö.
Síðustu tvö ár hefur orðuveitingum fækkað
frekarenhitt.
Stjómskipuð orðunefnd leggur tillögur fyrir
forsetann um orðuveitingar. Eg held að engin
dæmi séu þess að forseti hafi hafnað til-
lögum hennar. Mér er því ljúft að koma því á frarn-
færi — því ég held að það sé útbreiddur mis-
skilningur — að forseii ákveður ekki orðuveit-
ingar persónulega. Um það fjalla margir menn
eins og sæmir í lýðræðisríki. Enda væri að æra