Dagblaðið Vísir - DV - 02.03.1985, Blaðsíða 9

DV. LAUGARDAGUR 2. MARS1985.
9
„Ja — þetta kemur svona úr tölv-
unni og viö því er víst lítið aö gera.”
Hætt er viö því aö margir kannist við
þetta svar starfsfólks ýmissa emb-,
ætta þegar leiðrétta þarf rangfærsl-
ur, bæta viö upplýsingum eöa lag-
færa þaö sem á skjön hefur gengið.
Tölvunni, þessu undraapparati, er
kennt um likt og apparatið hafi sjálf-
stæöa hugsun. Tölvur tengjast dag-
legu lífi okkar í síauknum mæli.
Þetta eru gagnleg hjálpartæki, sem
með réttri notkun létta störf manna.
Hinum mannlega þætti starfsins má
þó aldrei gleyma. Það eru mennirnir
sem stjórna gerðum vélanna en ekki
öfugt. Það er því ekki hægt að skjóta
sér á bak viö tækið ef viðskiptavinur
fer fram á sanngjarna leiðréttingu.
Tölvur í tuttugu ár
Því er vikið aö tölvunni hér, að nú
eru rúm tuttugu ár frá því að tölvu-
öld hófst á íslandi. Gagnavinnsla
hófst árið 1964 er Skýrsluvélar ríkis-
ins og Reykjavíkurborgar fengu
tölvu. Um svipað leyti tók Háskóli Is-
lands einnig í notkun tölvu til notkun-
ar við visindaleg verkefni. Tíminn
líður hratt og margt hefur breyst á
þessum tveimur áratugum. Fyrr-
nefndu tölvumar tvær eru löngu úr
sér gengnar og tilheyra liðinni kyn-
slóð þessara tækja. Island hefur
tölvuvæðst og óhætt er að segja að
tölvuvæðingin hafi gengið allvel. Þó
erum við enn á bernskuskeiði hinnar
nýju upplýsingaaldar. Þróunin held-
ur áfram, breytingamar eru örar.
Sumir líta með nokkrum kvíða á hina
nýju tækni, en þeir sem kynnast
henni vegsama þægindin.
I nýju fréttabréfi Skýrsluvéla
ríkisins og Reykjavíkurborgar er
vikið stuttlega að þróun mála þessa
tvo áratugi. Þar er stuðst við nýlegt
kandídatsverkefni Jóns Steingríms-
sonar i viöskiptafræöi viö Háskóla
Islands. Verkefni Jóns ber heitið
Tölvur og tölvuvæðing frá sjónarhóli
stjórnenda fyrirtækja. Þar voru
meðal annars lagðar spurningar fyr-
ir forstjóra þrjátíu fyrirtækja af mis-
munandi stærð um mat þeirra á
ýmsum atriðum er varða fyrirtækin.
Forstjórarnir voru sammála um það
að helstu markmið með tölvuvæð-
ingu fyrirtækjanna hefðu verið að
styrkja og bæta upplýsingastreymi
og alla upplýsingavinnslu. Þá hefðu
tölvumar aukið gagnavinnslu fyrir-
tækjanna. I stærri fyrirtækjum var
lögð meiri áhersla á að auka fram-
leiðni starfsfólks með hinni nýju
tækni en í minni fyrirtækjunum.
Vonir þær sem bundnar voru við
tölvuvinnsluna virðast hafa ræst.
Þetta á einkum við hin stærri fyrir-
tæki. Forstjórar minni fyrirtækja
eru þó í nokkrum vafa, að ákvöröun
um tölvuvæðingu hafi verið rétt.
Nauðsyn tölvuneta
Flest fyrirtæki nota svokallaðar
einkatölvur eða sjálfstæðar tölvur á
vinnuboröum manna. Þetta á einnig
við um tölvur sem notaðar eru í skól-
um landsins og á f jölmörgum heimil-
um. Tölvur eru nú orðnar tiltölulega
algengar á heimilum og nýtast sums
staðar sem vinnutæki, til dæmis í
heimilisbókhaldi ' og áætlanagerð.
Allt of víða eru þessi tæki á heimilum
manna hrein leikföng. Sá þáttur
tölvunnar er góðra gjalda verður.
Tölvuleikir eru síst verri en aðrir
leikir, þó vissulega verði að gæta
hófs í þessum efnum eins og öðrum.
En illt er til þess að vita að dýr
tækni með ýmsa möguleika nýtist
aðeins á þennan eina hátt.
Heimilistölvur og einkatölvur fyr-
irtækja fá stóraukið notagildi ef þær
eru tengdar saman í tölvuneti. Sigfús
Björnsson dósent víkur að þessu í
ágætri grein i fréttablaðinu Skipu-
lagsmál höfuöborgarsvæðisins, sem
út kom fyrir skömmu. Tölvur fyrir-
tækja eru venjulega fullkomnari en
þau tæki sem menn nota í heimahús-
um. I grein Sigfúsar kemur fram að
samtenging tölvuneta fyrirtækja,
svonefnd næmet, sé ekki dýr viðbót.
Næmetið gerir notendum kleift að
samnýta dýr jaöartæki og veitir að-
gang og samnýtingu stærri skjala-
safna eöa gagnabanka.
T öl vuboðveitur
1 fyrrnefndri grein Sigfúsar er
aðallega fjallaö um einn þátt tölvu-
væðingarinnar. Það eru svokallaðar
tölvuboðveitur eða breiðbandskerfi.
Slík boðveita, sem til dæmis gæti ver-
ið rekin af sveitarfélagi, annast ýmis
boð, upplýsingar og dreifingu fjöl-
Jénas Haraldsson
rása sjónvarpsefnis. Ríkið hefur nú
einkarétt á fjarskipta- og útvarps-
málum. Utvarpslögum verður vænt-
anlega breytt á því þingi sem nú sit-
ur, þannig að einkaréttur ríkisins til
útvarps verður afnuminn. Það væri
einnig í takt við timann aö gefa ein-
stökum sveitarfélögum og öðrum að-
ilum, sem til þess hafa bolmagn, færi
á fjarskiptasendingum, svo sem
áöurnefndum boöveitum. En gæti
endurskoðun sú, sem nú fer fram á
fjarskiptalögum, orðið tölvuboðveit-
imurn þrándur í götu? Sigfús segir
svoígreinsinni:
„Eitt af markmiðum nýju útvarps-
laganna er að gefa kapalkerfi til
sjónvarps frjálst. Þó nær frumvarpið
of stutt til aö forða nútímalegum út-
f ærslum þeirra frá því að lenda undir
nýju fjarskiptalögunum sem eru
strangari einkaleyfislög til ríkis-
rekstrar fjarskipta en gömlu lögin
voru. Þetta felst í þvi að kapalkerfi,
sem byggð eru i dag (nema þá á Is-
landi), eru af hagkvæmnisástæðum
tvíátta, þ.e. þau veita möguleika á aö
Qytja boð til baka frá neytanda, en
það felur í sér stóraukna möguleika
til félagslegrar þjónustu fyrir litla
viðbót í stofnkostnaði. En þetta gerir
þau samkvæmt íslenskum lögum
ótvírætt að fjarskiptakerfum og eru
þau þvi óleyfileg i höndum annarra
enríkisins.”
Sjónvarp og félagsleg
þjónusta
Sigfús getur þess að þetta
lagaviöhorf sé gagnstætt þvi
sem er að þróast erlendis. Þar
eru í lögum hvetjandi þættir
fyrir bæjarfélög og atvinnulíf til að
boðin sé ýmis félagsleg þjónusta á
kapalkerfum, auk sjónvarps. I Bret-
landi til dæmis, fái rekstraraðilinn
leyfi til rekstrar kapalsjónvarps í
fimmtán ár i senn. Möguleiki er hins
vegar á þvi að fá leyfið átta árum
lengur ef rekstraraðilinn byggir
kapalveituna upp sem alhliða boð-
veitu sem að auki getur veitt aðra fé-
lagslega þjónustu, til dæmis heima-
verslun, tölvubanka, pöntunarþjón-
ustu, mælaaflestur, vörslu og fleira.
1 nýjum útvarps- og sjónvarps-
kerfum sem væntanleg eru er nauð-
synlegt að leyfa auglýsingar. Ekki
verður séð að hægt sé að fjármagna
starfsemina með öðrum hætti.
Askriftir geta komið til sem þáttur
fjármögnunarinnar en fleira verður
að vera til þess að skjóta stoðum
undir starfsemina. Þetta þekkist úr
öðrum fjölmiðlarekstri. Ekki væri
hægt aö reka dagblöð á Islandi á
áskriftum einum saman og illa væri
komið fyrir ríkisútvarpinu ef það
nyti ekki auglýsingatekna. Nýjar
stöðvar koma að sjálfsögðu til með
að keppa við ríkisútvarpið um aug-
lýsingamarkaöinn, en það er eðlileg
þróun. Það hefur áratuga forskot á
markaðnum, dreifikerfi um allt land
og ætti því að standa bærilega í sam-
keppninni við aðra.
Þörf in fyrir hendi
Þörfin fyrir boðveitur eins og hér
hafa verið nefndar er vissulega fyrir
hendi. Bent hefur verið á hve fljótt
menn hafa tekið við sér við tölvuvæð-
ingu heimila og ekki má gleyma
myndbandamarkaðnum. Mynd-
bandstæki eru nú algeng heimilis-
tæki. Af því sést að menn gera kröfur
um fjölbreyttara sjónvarpsefni en
völ er á með einokunarkerfi ríkisins.
Kæmu til boðveitur, hvort sem þær
yrðu reknar af sveitarfélögum eða
öðrum aðilum, væri hægt að bjóða
upp á mun fjölbreyttara sjónvarps-
efni, án þess aö það yrði notandanum
dýr kostur.
Sigfús Björnsson nefnir í grein
sinni þá miklu félagslegu þjónustu
sem boðveita sveitarfélags gæti veitt
þegnunum. Þar má koma á persónu-
legum samskiptum viö aldraða og
sjúka á heimilum. Ýmiss konar nám-
skeiðahald væri einfalt með þessari
tækni. Greiðslur og pantanir færu i
gegnum kerfið. Stoð viö atvinnulíf
fælist meðal annars í sjálfvirkri
vörslu, mælaaflestri, skoðana-
könnunum og samskiptum fyrir-
tækja við starfsfólk í gegnum tölvu-
net. Vinnan gæti aö hluta færst inn á
heimili manna. Einstæðum for-
eldrum og foreldrum sem báðir
vinna úti yrði brauðstritið auðveld-
ara með þessum hætti. Þetta myndi
og auðvelda fötluðum og hreyfihöml-
uðum störf heima fyrir. Sigfús bend-
ir á að án tölvuboðveitu séu einka-
tölvur mjög í líkingu við ökutæki án
vegakerfis.
Undirbúningur boðveitu
I greininni er að lokum bent á ýmis
atriði sem menn skyldu hugleiöa. Þá
er gengið út frá því að leyfi fáist til
reksturs boðveitu. Leggja ætti drög
að heildarskipulagi fyrir breiðbands-
kerfi á höfuðborgarsvæðinu. Þetta á
raunar við um önnur svæði landsins.
Fylgjast með framkvæmdum fyrir-
tækja varðandi næmet, þannig að
hægt sé að samtengja þau bæjarboð-
veitu. Sama gildir um búnað ein-
staklinga. Þeir verða að geta notað
búnað sinn, flytji þeir til dæmis milli
sveitarfélaga. Gera verður ráð fyrir
þessum veitum í nýjum hverfum líkt
og öðrum veitulögnum. Við endur-
nýjun veitulagna í eldri hverfum
þarf að koma fyrir hinni nýju veitu.
Þá þurfa einstaklingar og byggjend-
ur atvinnuhúsnæðis að gera ráð fyrir
boðveitulögnum í nýju húsnæði, lfkt
og til dæmis er gert ráð fyrir síma-
lögn. - Jónas Haraldsson
fréttastjéri
Ökutæki án
vegakerfis