Dagblaðið Vísir - DV - 30.03.1985, Blaðsíða 25

DV. LAUGARDAGUR 30. MARS1985.
25
of mikið, sendir túlkinn aftur og lætur
spyrja manninn, hvort hann sé ófá-
anlegur til að slá nokkuð af enn.
Maðurinn segist þá skuli láta sér
nægja eitt mark, en svo geti hann ekki
slegið meira af með nokkru móti. Með
þetta er farið til Gaimards, en hann
hristi höfuðið og sagöi ekkert. Lét hann
síðan senda manninum heilan borð-
búnað úr skyggðu tini og átta spesíur.”
Það fór mjög vel á með Frökkum og
Islendingum og einkum kunnu hinir
síöamefndu að meta það af hversu
mikilli virðingu Fransmenn komu
fram við þá. Því áttu þeir ekki að
venjast af öllum útlendingum sem
hingaö rákust og kannski sist dönsku
herraþjóðinni. Þó segir Marmier:
„íslendingar elska
útlendinga"
„Islendingar elska útlendinga. Þeir
eru upp með sér af því ef menn heim-
sækja þá úr f jarlægum löndum. En auk
þess höfðu þeir góöar endurminningar
um herra Gaimard og félaga hans, er
höfðu verið þar árinu áöur. Við komum
líka með ýmsa þarflega gripi sem þeir
höfðu enn ekki lært að nota.
En þetta ber ekki aðeins vott um lof-
samlegt hugarfar, þetta er sannkölluð
dyggð. Þegar þessir fátæku menn bera
fram skál með mjólk í eða kaffibolla
svipta þeir sjálfa sig oft því nauðsyn-
legasta. Þeir eyða á einu augnabliki
því sem þeir hafa öðlast með miklum
erfiðismunum. Þeir gefa útlendingum
það sem annars átti að geymast til
hátíðlegrar stundar fjölskyldunnar.
Allt sem sagt hefur verið um fátækt
Islendinga er þvi miður ekki oröum
aukið.”
Marmier var kannski sá leiðangurs-
manna sem hvað hrifnastur varð af
landinu og ekki síður þjóðinni. Hann
átti barn með fallegri stúlku úr
Reykjavík er Málfríður hét Sveinsdótt-
ir og var afsprengi þeirra pilturinn
Sveinn Marmier. Benedikt Gröndal
segir í Dægradvöl að Málfriður hafi
farið til Kaupmannahafnar og dáið þar
en ekki fylgir sögunni hvað varð um
son hennar. Ef vera kynni að einhverj-
ir fróðir lesendur viti meira þar um
væri vissulega gaman ef þeir páruðu á
blað til okkar frekari upplýsingar.
Gaimard og menn hans fóru um stór-
an hluta landsins á fáeinum mánuðum
og viðuðu að sér miklum gögnum um
land og lýð. Sumum Islendingum sárn-
aði raunar hversu mikið af munum,
ekki síst bókum, þeir höfðu á brott með
sér. Þeir héldu um Suöurland austur á
firði; frá Vopnafirði til Grímsstaða á
Fjöllum, Mývatnssveitar og Akureyr-
ar, og loks um Skagafjörö og Stóra-
sand til Reykjavíkur aftur. Vestfirð-
irnir voru því hér um bil eina svæðið
sem Gaimard fór ekki uih á ferðum
sínum. Þeir félagar héldu sig nær ein-
göngu við byggðirnar og örugga fjall-
vegi því upp á öræfin lögðu þeir ekki.
Marmier fléttaði í bók sinni saman
lýsingu á íslensku lunderni og land-
kostum.
„Ofurþungi náttúr-
unnar
hvílir á íslendingum"
„Islendingar eru alvarlegir og
þögulir. Ef til vill er engin þjóð er
hefur jafnlitla tilfinningu fyrir sönglist
og dansi. Maður mundi segja er maður
sér þá að ofurþungi náttúrunnar þar
sem þeir eru fæddir hvíli á þeim.
Augum þeirra mæta alls staðar
hryggilegar myndir, endurminningar
eymdar og skelfinga, ófrjó jörð og eld-
brunnin aska og hraun, ekkert blóm,
engin jurt. Við höfum farið í marga
daga allfjarri Reykjavík yfir þetta
hrikalega land, er þakið er klettum, er
eldfjöll hafa spúið. I staðinn fyrir vegi
hittir maöur aöeins stíga er rofna á
hverju augnabliki, ýmist fram með ár-
bökkum eða gegnum illþefjandi mýr-
ar. tslendingar einir geta hætt sér út á
þessi auönarinnar svæði eins og skip-
stjórar á úthafi. tJtlendingar myndu
tortímast.”
Þeir Gaimard héldu af landi brott
haustiö 1836 og árið 1838 kom út fyrsta
bindi ferðasögunnar: Voyage en Is-
lande et au Groenland exécuté pendant
les années 1835 et 1836. .. Publié par
ordre du Roi (Gouvemment, á síðustu
bindunum því þá hafði kóngsa verið
steypt ) sous la direction de M. Paul
Gaimard. Alls varö ferðabók
Gaimards átta bindi í stóru átta blaða
broti af lesmáli, auk fjögurra mynda-
binda. Síðasta bindið kom út árið 1852.
AIls kostaði verkið 500 gullfranka og
mun það hafa veríð geysihá upphæð á
sínum tíma, enda hefur aldrei „verið
gefið út jafnmikið viðhafnarrit um
Island, þar sem landinu sjálfu er lýst,
náttúru þess og þjóðlífi i máli og
Stellið góða sem kætti Steingrím biskup. . .
Málfriður Sveinsdóttir féll fyrir
bókmenntafræðingi leiðangursins,
Xavier Marmier, og átti með hon-
um soninn Svein Marmier.
myndum, saga þess og bókmenntir
rækilega raktar.” (Haraldur
Sigurðsson, úr eftirmála við útgáfu á
myndum Gaimard-leiðangursins,
Reykjavik 1967.)
„Nú get ég
ekki ort meira!"
Rannsóknir Fransmannanna munu
ekki hafa brotið nýtt land i skilningi
manna á íslenskri náttúru ellegar
þjóðlífi og nú eru niðurstöður þeirra að
sjálfsögðu úreltar meö öllu.
Myndimar halda hins vegar
fullu gildi og einkum eru þjóð-
lífsmyndiraar ómetanleg heimild
um þjóðhætti og menningu islensku
þjóðarinnar á fyrra helmingi aldar-
innar sem leið. Þær eru flestallar
gerðar af Auguste Mayer, landslags-
málara leiöangursins. Mayer náöi sér
síöur á strik í sjálfum landslags-
myndunum; hjá honum verður vart
sömu tilhneigingar og hjá mörgum
öörum útlendum listamönnum sem
teiknuðu Island; aö gera landslag hér
hrikalegra og uggvænlegra en efni
standa til.
Steingrímur Jónsson, biskup, varð barnslega glaður þegar Frakkar
færðu honum gjafir og hrifnastur varð hann af spiladós.
Paul Gaimard varð mjög vinsæll
meöal Islendinga eftir ferðir sínar
hingaö og lætur það að líkuin. Is-
lendingar í Höfn gripu tækifæriö þegar
Gaimard heimsótti borgina í janúar
1839 og ákváðu að slá upp veislu honum
til heiðurs. Daginn fyrir veisluna kom
Þorgeir Guömundsson við annan mann
inn á Garð til Jónasar skálds
Hallgrímssonar og var Páll Melsteö
þar hjá honum.
„Við ætlum að halda Gaimard veislu
á morgun,” sagði Þorgeir, „nú verður
þú endilega að yrkja eitthvað. ”
Jónas svaraði fáu einu en eftir að
Þorgeir og förunautur hans voru á
brott fór hann að ganga um gólf og
raula fyrir munni sér. Páll skipti sér
ekki af honum. Að lokum settist Jónas
niður og skrifaði hjá sér þrjár fyrstu
vísurnar en þeytti svo frá sér penn-
anumíbræði:
„Nú get ég andskotann ekki meir! ”
En Jónas gafst þó ekki upp og
kannski eins gott því upphaf fimmtu
vísunnar er nú orðið frægt máltæki og
gott ef ekki einkunnarorð Háskóla
íslands. Kvæðið kallaðist Til herra
Páls Gaimard.
Vísindin efla alla dáð
Þú stóðst á tindi Heklu hám
og horfðir yfir landið fríða,
þar sem um grœnar grundir líða
skínandi ár að œgi hlám.
En Loki bundinn beið í gjótum
bjargstuddum undir jökulrótum. —
Þótti þér ekki ísland þá
yfirbragðsmikið til að sjá ?
Þú reiðst um fagran fjalladal,
á fáki vökrum, götu slétta,
þar sem við búann brattra kletta
œðandi fossar eiga tal,
þar sem að una hált í hlíðum
hjarðir á beit með lagði sínum. —
Þótti þér ekki ísland þá
íbúum sínum skemmtan Ijá?
Þú komst á breiðan brunageim
við bjarta vatnið fiskisœla,
þar sem vér áður áttum hœla
fólkstjórnarþingi, frœgu um heim.
Nú er þar þrotin þyrping tjalda,
þögult og dapurt hraunið kalda. —
Þótti þér ekki ísland þá
alþingi svipt, með hrellda brá?
Nú heilsar þér á Hafnar slóð
heiman af Fróni vina flokkur.
Við vitum glöggt, að anntu okkur,
frakkneskur maður, frjálsri þjóð,
því andinn lifir œ hinn sami,
þótt afl og þroska nauðir lami.
Menntanna brunni að bergja á
besta skal okkur hressing Ijá.
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styðja, viljann hvessa,
vonina glœða, hugann hressa,
farsœldum vefja lýð og láð.
Tífaldar þakkir því ber að fœra
þeim, sem að guðdómseldinn skœra
vakið og glœtt og verndað fá
viskunnar helga fjalli á.
Þvílíkar fœrum þakkir vér
þér, sem úr fylgsnum náttúrunnar
gersemar, áður aldrei kunnar,
með óþrjótanda afli ber.
Heill sé þér, Páll, og heiður mestur!
Hjá oss sat aldrei kœrri gestur.
Alvaldur greiði œ þinn stig!
Island skal lengi muna þig!
-------------------------------------------i
Sigurður Jónsson, líffræðingur,
með eintakið af bók Gaimard sem
hann náði i suður i Paris á dögun-
um.
DV-mynd Friðrik Rafnsson.