Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1986, Blaðsíða 35

DV. FIM MTUDAGUR 2Ö. MAHS 1986.
35
Tíðarandinn
Tíðarandinn
Tíðarandinn
Tíðarandinn
Á lofti einnar skemmunnar í Árbæjarsafni er samankomið mikið af tækjum sem Landhelgisgæslan átti.
inu. Þar með voru fyrstu drögin að
tækniminjasafni orðin til.
Útslitin tæki
Þegar munir eru dregnir í saíhið er
ástand þeirra oftast mjög slæmt.
Flestar bifreiðanna voru í daglegrí
notkun meðan þær entust og var
fleygt eftir það. Það er því undir
hælinn lagt hvort nokkuð er nýtilegt
eftir af annars eftirsóknai-verðum
grip. Undantekningar írá þessu eru
slökkvitæki hvers konar. Þau eru
jafnan lítið notuð og vel við haldið i
góðum geymslum. Það er ekki fyrr
en eftir að þau hafa gegnt hlutverki
sínu sem hættan steðjar að.
En þótt gripirnir séu óásjálegir þá
er mikilvægt að halda þeim til haga.
Yfirleitt þarf að sækja einstaka hluta
í tækin, sem verið er að gera upp, í
ýmsar áttir. Þá getur komið sér vel
að eiga i fórum safnsins gölbreytt
safn varahluta sem þó gætu sýnst
einskis virði einir sér. Því vill ávallt
safnast upp nokkuð af „drasli" sem
síðar kann að koma að góðum notum.
Á sama hátt getur verið gott að eiga
varahluti til að skipta á við áhuga-
menn um t.d. fornbíla. Áhugamenn
um fornbíla eru margir hér á landi
og fer íjölgandi að því er virðist. Til
skamms tíma þótti það fínt að breyta
gömlum bílum í tryllitæki sem ekið
var með braki og brestum um göturn-
ar. Þessi ósiður er nú mjög á undan-
haldi. Þór Magnússon segir að áhug-
inn á að gera fornbílana upp í upp-
runalegri gerð hafi aukist mikið síð-
ustu misserin.
Ber engar taugar til bifreiða nútím-
ans
Þór Magnússon þjóðminjavörður
er einn þessara áhugamanna um
gamla bíla. „Ég ber engar taugar til
bíla nútímans," segir Þór. „Það er
ekkert spennandi við þá. Ég vildi
aftur á móti eignast Ford vörubíl eins
og þá sem fluttir voru hingað á stríðs-
árunum. Það eru glæsilegir bílar. Ég
hef miklu meiri áhuga á vörubílum
en fólksbílum. Sennilega ræður mestu
að þeir voru notaðir í daglegri lífs-
baráttu manna.“
Vandræðin sem há tækniminjasafn-
inu mest eru húsnæðisleysið. Sem
betur fer eru margir slökkviliðsmenn
áhugasamir um að varðveita þau tæki
sem tengjast starfi þeirra. Því er það
svo að nokkur hluti safnsins er
geymdur á Slökkvistöðinni í Reykj vík
og sjálf á stöðin töluvert af munum.
Þar er auk slökkvibílsins frá Akur-
eyri geymd alíslensk slökkvidæla frá
árinu 1904. Hana smíðaði Ólafur
Hjaltested. Á slökkvistöðinni eru
líka aflagðir brunaboðar, skiptiborð,
útbúnaður slökkviliðsmanna og
slökkvibílar sem sem enn eru hafðir
til vara þótt þeir séu í rauninni orðnir
forngripir.
Björgunarstörf
Vandinn er sem sé sístur á því sviði
sem lýtur að brunavörnum. Það er
þar sem umsvifin eru meiri sem gömlu
hlutirnir vilja týna tölunni. „Þessum
hlutum ér ekki óhætt fyrr en þeir eru
komnir á saín þrátt fyrir góðan vilja
margra til að halda í gömul tæki,“
segir Þór. „Hættan er alltaf sú að
þegar pláss þrýtur þá neyðist menn
t.il að henda því gamla sem ekki er
brýn þörf fyrir. Við hjá Þjóðminja-
safninu reynum að taka við þessum
hlutum en það háir okkur verulega
að hafa ekkert hús til þessara nota.“
Á hina hliðina blasir við að ekki
er hægt að safna öllu þótt óneitanlega
sé erfitt að finna mörkin á hvað eigi
að hirða, hverju að henda. Þeir sem
einu sinni ánetjast söfnunaráráttunni
vita það best hvað það er erfitt að sjá
á eftir nokkrum hlut. Hjá Þjóðminja-
safninu er stefnan sú að leggja
áherslu á þá hluti sem eru eða voru
dæmigerðir. Aldur hluta skiptir þá
ekki endilega öllu máli heldur hve
mikið er til af þeim og hvaða hlut-
verki þeir gegndu í lífi manna. Sumir'
vilja auðvitað helst safna því sér-
kennilega en opinbert safn hefur öðru
hlutverki að gegna.
Hversdagslegir hlutir
Þetta á vel við um fyrstu vörubílana
sem til landsins komu. Þeir voru á
engan hátt sérkennilegir af þeirra
tíðar bílum að vera. Þeir eru merki-
legir vegna hlutverksins sem þeir
gegndu. Sama er að segja um vörubíl-
ana sem komu á stríðsárunum. Þar
eignuðust landsmenn öflug flutninga-
tæki sem gjörbreyttu samgöngum í
landinu.
Þjóðminjasafnið hefur lagt áherslu
á að varðveita nokkur eintök af þess-
um bifreiðum. Jepparnir fylgdu einn-
ig stríðsárunum. Þjóðminjasafnið á
annan af fyrstu jeppunum sem fluttir
voru hingað árið 1940. Því miður
hefur ekki reynst unnt að gera hann
upp enn sem komið er. Jepparnir tveir
voru fluttir hingað til að vera farar-
tæki tveggja lækna úti á landi.
Af öðrum tækjum, sem safnið hefur
lagt sig sérstaklega eftir að eignast,
eru svokallaðar glóðarhausvélar.
Fyrr á öldinni voru þær til hér í
hundraðatali því það var þessi gerð
véla sem knúði bátaflota landsmanna
allt til þess að dísilvélarnar tóku við
á árunum eftir stríð. Fyrsta glóðar-
liausvélin sem hingað kom - árgerð
1902 - er að vísu endanlega glötuð
en önnur af sömu gerð er til í góðu
ásigkomulagi. Þetta eru danskar vél-
ar af gerðinni Mollerup.
Á Þjóðminjasafninu er einnig til
gangfær glóðarhausvél af gerðinni
Alpha frá árinu 1913. Hún var í bát
Pétur Jónsson undir stýri á elstu dráttarvélinni sem nú er gangfær hér á landi. Þetta er International 10 - 20 frá
1923. Nær á myndinni er Farmall A frá því skömmu eftir stríð. Fjær er síðan Ford T frá árinu 1917. DV-myndir
Ástandið er með ýmsu móti á farartækjunum sem bíða endurbóta,
á Sevðisfirði allt til ársins 1948 og
hafði þá gengið, að því að talið er, í
um 33.900 klukkutíma. Það er eitt
einkennið á glóðarhausvélunum' að
þær entust lengur en flóknari vélar
frá síðari tímum.
Sérfræðingur í glóðarhausum
Það er Pétur Jónsson, viðgerða-
meistari Þjóðminjasafnsins, sem er
sérfræðingurinn í glóðarhausunum.
Hann gerði Alpha-vélina upp fyrir
nokkrum árum og varð þá að steypa
að nýju nokkra hluta hennar. Hitt
er mála sannast að þessar vélar ganga
seint endanlega úr sér vegna þess hve
einfaldarþær eru.
Pétur fullyrðir að ef bátaflotinn
hefði verið búinn dísilvélum á stríðs-
árunum hefði hann stöðvast fljótlega
vegna bilana. Vélarnar voru flestar
danskar. norskar eða þýskar þannig
að fljótlega hefði tekið fyrir innflutn-
ing á varahlutum. Glóðarhausvél-
arnar voru hins vegar svo einfaldar
að íslenskir vélsmiðir áttu auðvelt
með að halda þeim gangandi og smíða
þá varahluti sem voru ófáanlegir.
Safnið á nú allmargar glóðarhaus-
vélar af ýmsum stærðum og á ýmsum
aldri. Þar á meðal er vél af gerðinni
Bolinders frá því um 1930. Vélin, sem
er í gangfæru ástandi, er sett saman
úr þremur eintökum og vantar þó
eina hlíf til að verkið sé fullkomnað.
Þetta er aðeins eitt dæmi um hvernig
draga verður saman hluti úr öllum
áttum til að koma einni vél saman.
Safnið á einnig vél af gerðinni Hein
sem þjónaði lengi í útvegi Einars
Guðfinnssonar í Bolungarvík og
þannig mætti lengi telja.
Dráttarvél á járnhjólum
1 gevmslu á Ártúnshöfða á safnið
dráttarvél af gerðinni Intemational
10 - 20 frá árinu 1923. Þetta er traust-
legur gripur á járnhjólum. Vélin er í
góðu lagi og vandræðalaust að gang-
setja hana. Á Ártúnshöfðanum er
einnig gevmdur vörubíll af gerðinni
Ford T frá árinu 1917, uppgerður af
Pétri Jónssyni. Þar eru líka ýmis
fleiri farártæki í misjöfhu ásig-
komulagi. Það er verkefni næstu ára
að koma þeim í lag.
Á endanum ætti að takast að gera
upp það marga hluti að það nægi til
að opna sýningu á tækniundrunum
sem hér hafa numið land á þessari
öld. Erlendis eru söfn af þeirri gerð
fjölsótt. Við verðum trúlega að bíða
enn í nokkur ár áður en við eignumst
fullgilttækniminjasafii. -GK
Por iviagnusson pjoðmmjavorður undir styn a lvord i tra armu 19Z3. Petta er
fyrsti gripurinn sem Þjóðminjasafnið eignaðist í væntanlegt tækniminjasafn.