Dagblaðið Vísir - DV - 13.02.1987, Qupperneq 10

10
FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 1987.
Uúönd
Vilja koma Scharansky
í fvamboð í ísrael
F.itt ár er liðið síðan Scharansky slapp úr prísundinni í Sovétríkjunum og fluttist til ísrael. Þessi mynd er tekin
af Scharansky fyrir utan skrifstofu hans i Jerúsalem. Veggspjaldið er á hebresku og vegsamar textinn stofnun
Ísraelsríkis. - Símamynd Reuter
Ári eftir að Anatoly Scharansky var
látinn laus úr sovéskum nauðungar-
vinnubúðum og levft að flytja til
ísrael er farið að leggja að honum
að snúa sér að stjómmálum en
Scharansky tregðast við og heldur
áíram að betjast af alefli fyrir mál-
stað sovéskra gyðinga.
Sumir fsraelsmenn hafa lagt til að
þessi fyrrum austantjaldsandófs-
maður bjóði sig fram til forsetaemb-
ættis ísraels.
I augum margra hinna nýju landa
sinna er Scharansky táknmynd þess
besta i sovéskum g>’ðingum. Hann
lét aldrei bugast í andófi sínu heldur
þráaðist við níu ár í sovéskum fang-
elsum og þrælafangabúðum og
harkaði af sér tólf ára aðskilnað við
eiginkonuna. Avital. Fvrsta árið
hans í nýja landinu ber því líka Ijóst
vitni að hann ætlar að lifa sínu ný-
bvrjaða frjálsa lífi eins lifandi og
honum er unnt. Þar á ofan er hann
meðal örfárra sovéskra gyðinga sem
raunverulega vildu flytjast til g\'ð-
ingaríkisins í fsrael fremur en
komast bara til Bandaríkjanna.
Pólitík mundi spilla fyrir
I viðtali við fréttamann Reuters í
•Jerúsalem hendir Scharansky smá-
gaman að uppástungunni um að
hann snúi sér að pólitíkinni: ..Því
oftar sem ég segist ekki ætla út í
iwlitík því minni tninað leggur fólk
á það." segir hann og áréttar síðan
enn. „Eg hef alls ekki ætlað mér út
í stjómmál."
Hinn 39 ára gamli Scharansky tel-
ur að pólitískt embætti mundi spilla
fyrir viðleitni hans til þess að fá
Sovétstjórn til að levfa fleiri gyðing-
imi að yfirgefa land. - „Ég held að
mn leið og ég gengi í einhvern
stjórnmálaflokkinn fækkaði tæki-
færum mínum því að samtímis yrði
ég árásarskotmark. Pólitíkusar eru
meðal óvinsælustu manna,“ segir
hann.
Byrjun draumalífs
Hann lýsir fyrsta árinu sínu í
frjálsræðinu í ísrael sem mesta ham-
ingjuskeiðinu í lífi sínu til þessa. f
ágúst í haust komu móðir hans,
bróðir, mágkona og tveir frændur til
hans í ísrael. f nóvember eignaðist
Avital dóttur þeirra, Rachel.
„Þetta hefur verið byrjun þess lífs
sem okkur var svo lengi neitað um.
Þetta ár hefur jafnframt verið fram-
hald baráttunnar fyrir sovéska
gyðinga þar sem ég get loks beitt
mér af alefli,“ segir Scharansky.
Brennidepill mannréttinda-
baráttunnar
Þau Avital gengu í hjónaband dag-
inn áður en hún yfirgaf Sovétríkin
1974. Eftir að honum var neitað um
leyfi til þess að fara úr landi varð
Scharansky talsmaður Moskvugyð-
inga í landflutningahugleiðingum. -
Þrem árum síðar var hann hand-
tekinn, sakaður um njósnir fyrir
Bandaríkin sem hann þráfaldlega
bar af sér. 1978 var hann dæmdur í
þrettán ára fangelsis- og þrælabúða-
vist og varð þá brennidepill mann-
réttindaandófsins.
Avital háði linnulausa baráttu fyr-
ir lausn Scharanskys og fyrir 53
vikum var honum sleppt í fanga-
skiptum austurs og vesturs í Berlín.
Vinnur að sjálfsævisögunni
Við komuna til ísraels var Schar-
ansky fagnað sem þjóðhetju af
þúsundum ísraela sem báru hann á
höndum sér sem óskabarn. - Hann
segist einskis sakna frá Rússlandi
nema nokkurra góðra manna og
góðvina.
Hann hefur tekið sér hebreska
nafnið Natan og er um þessar mund-
ir að skrifa sjálfsævisögu sína. Ef
einhver hagnaður verður af henni
ætlar Scharansky að láta obbann af
honum renna til baráttunnar fyrir
brottflutningi gyðinga frá Sovétríkj-
unum.
Hefur réttvísin loks haft
hendur í hári ívans grimma?
John Demjanjuk, í miðið, þvertekur fyrir að hann sé sá er kallaður var ívan grimmi á stríðsárunum. Demjanjuk
verður leiddur fyrir rétt í israel á mánudaginn, sakaður um að hafa útrýmt gyðingum. - Simamynd Reuter
Bandarískur bifvélavirki. sem ísra-
elar fúllyrða að sé sá er gekk undir
viðumefninu ívan grimmi í seinni
heimsstvrjöldinni, verður á mánu-
daginn leiddur fyrir rétt í ísrael. Er
hann sakaður um að hafa sent
hundruð þúsunda gyðinga í gasklef-
ana.
Sá ákærði. John Demjanjuk, sem
nú er 66 ára gamall, heldur því fram
að hann sé ekki rétti maðurinn.
Israelar hafa einu sinni áður hald-
ið réttarhöld yfir stríðsglæpamanni
og var þá Þjóðverjinn Adolf Eich-
mann, embættismaðurinn er lagði á
ráðin um útrýmingu gyðinga, dæmd-
ur til dauða og hengdur árið 1962.
Aðalákærandinn við réttarhöldin
yfir Eichmann segir að þá hafi ísra-
elska þjóðin séð fjöldamorðingja er
hafði starfað við skrifborðið. Nú
standi frammi fyrir henni maður sem
ft-amkvæmdi ódæðisverkin með eig-
in hendi.
Nefndur eftir keisara
I ákæruskjölunum, sem eru upp á
tuttugu og fjórar blaðsíður, segir að
sá sem um ræðir sé ívan Demjanjuk.
Hafi hann fæðst árið 1920 í Ukraínu
í Sovétríkjunum en tekið sér nafnið
John þegar hann fluttist til Banda-
ríkjanna.
I síðari heimsstyrjöldinni á hann
að hafa unnið í útrýmingarbúðum
nasista í Treblinka í Póllandi. í
skjölunum segir einnig að hann hafi
verið nefndur eftir rússneska keisar-
anum Ivani grimma.
Bandarískur dómstóll svipti Demj-
anjuk ríkisborgararétti árið 1981 þar
sem hann hafði leynt starfsemi sinni
á stríðsárunum þegar hann kom til
Bandaríkjanna. í fyrra var hann svo
framseldur til ísraels.
Demjanjuk játaði fyrir rétti í
Bandaríkjunum að hafa logið þegar
hann fyllti út umsókn um innflutn-
ingsleyfi til Bandaríkjanna. Sagðist
hann hafa óttast að hann yrði send-
ur til Úkraínu vegna þjónustu
sinnar í Rauða hemum 1941. Hann
kvaðst hafa verið stríðsfangi Þjóð-
verja og þvertók fyrir að vera sá er
gekk undir nafhinu ívan grimmi.
Mun hann byggja vöm sína í ísrael
á því að mistök hafi átt sér stað.
Jafhframt sakar hann Sovétríkin um
samsæri gegn sér.
Skar nefið af föngunum
Samkvæmt ákæmskjölunum á
Demjanuk að hafa merkt þá er út-
rýma átti samdægurs með því að
skera af þeim eyrun og nefið með
sverði eða byssusting. Hann er sagð-
ur hafa brotið útlimi sumra fanga
með jámstöng og borað gat á þjó-
hnappa eins fangans.
ísraelar halda því fram að hann
hafi sjálfur rekið fangana inn í gas-
klefana og sett gasið á. í Treblinka
var rúmlega átta hundruð og fimm-
tíu þúsund gyðingum útrýmt í
gasklefum, flestum sama dag og þeir
komu til staðarins.
Átta fangar munu bera vitni við
réttarhöldin en þeir vom meðal
þeirra mörg hundmð gyðinga er
vom neyddir til þess að flokka eigur
fanganna, hirða gull úr tönnum
þeirra og grafa lík þeirra. Að sögn
ákærerida hefðu þeir líklega verið
drepnir ef þeim hefði ekki tekist að
flýja í uppreisn í ágúst 1943 en þá
létust margir fangapna. Stuttu eftir
lögðu nasistar útrýmingarbúðimar
í Treblinka niður.
Gerðist sjálfboðaliði
ísraelskir sagnfræðingar segja að
Þjóðverjar hafi tekið til fanga tvær
og hálfa milljón sovéskra hermanna
og var ívan grimmi einn þeirra. Um
tvær milljónir sovésku hermann-
anna létust úr hungri. Stríðsfangar
vom látnir vinna ýmis störf í þágu
nasista og í Treblinka vom hundrað
Úkraínubúar að störfum ásamt
Þjóðverjum.
Að sögn eins sagnfræðings, er
rannsakað hefur feril gyðinga frá
Úkraínu, gerðist Ivan grimmi sjálf-
boðaliði í útrýmingarbúðunum.
Hefúr viðumefnið oft komið upp við
réttarhöld yfir nasistum í Vestur-
Þýskalandi og víðar.
Skiptar skoðanir
I ísrael eru skiptar skoðanir um
réttarhöldin yfir Demjanjuk. Halda
sumir því fram að yfirvöld ættu held-
ur að beina kröftum sínum að
brýnum vandamálum eins og deil-
unni við araba. Aðrir vilja ekki
vekja upp sársaukafullar minningar.
Þeir em einnig nokkrir sem óttast
að ísraelar verði álitnir hefnigjamir
og að réttarhöldin muni ýta undir
hatur á gyðingum að nýju. En for-
maður helfararstofnunar Wiesen-
thals í Jerúsalem segir að það sem
skipti máli sé réttlætið. Ekki sé
hægt að hefna fyrir morð á hálfri
milljón manna.
Umsjón: Guðmundur Pétursson og Ingibjörg Bára Sveinsdóttir