Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.1987, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 17. JÚLÍ 1987.
15
Skroppið í sirkusinn
Það er ef til vill að bera í bakka-
fiillan lækinn að bregða sér í sirkus
nú þegar segja má að algert sirkus-
ástand hafi ríkt í þjóðfélaginu um
nokkurra mánaða skeið. En ég lét
mig hafa það að rifja upp æskuminn-
ingar og brá mér í sirkus, á síðustu
sýningu hans hér í Reykjavík. Það
má þakka það framtak að drösla
þessum sirkus hingað því ég tel það
nauðsynlegt hveijum manni að fá
að kynnast sirkusstemmningu og
öllu því lífi sem í kringum slíka
stofiiun er. Þessi sirkus er auðvitað
ekki neitt miðað við hina stóru „al-
vöru“ sirkusa þar sem hundruð dýra
eru látin leika kúnstir sínar í risa-
stórum tjöldum en skiljanlega viljum
við ekki flytja öll þau dýr hingað
með tilheyrandi hugsanlega smit-
sjúkdóma og önnur vandræði sem
gætu hlotist af. Þessi sirkus er samt
ágætis tilraun og gefur mynd af
flestu því sem framkvæmt er í stóru
sirkusunum. Nokkuð var um jafii-
vægislistir og ekki vantaði trúða og
galdramenn. Var skemmtilegast,
fannst mér, að fylgjast með svip-
brigðum hinna allra yngstu áhorf-
enda, hinna saklausu sem lítið sem
ekkert skynja þann tilbúna vandrat-
aða tvöfalda heirn sem við bíðum
Kjallarim
Friðrik Brekkan
blaðafulltrúi
með að bjóða þeim þegar þau eldast.
Ég hefi áður minnst á „gufunesroll-
umar“ og þann lúxus sem við höfum
tamið okkur að búa við slíkt hag-
kerfi sem leyfir að matvælum sé
fleygt.
Platoon og haugarnir
Ein myndanna, sem birst hafa af
þeim atburði þar sem skurðgrafa
mokar yfir lambaskrokkana, minnti
mig á atriði úr stórmyndinni Platoon
sem er verið að sýna í Háskólabíói
þessa dagana. Þar var verið að ýta
fram og moka yfir norður-víet-
namska hermannaskrokka í fjölda-
gröf á haugi einum. Ófögur sjón það
en þar kemur og „markaðslögmál-
ið“ inn í fjölda óvinahermanna sem
tekist hefur að drepa. Platoon er að
öllu leyti mjög áhugavekjandi mynd
þótt eingöngu sé það vegna þess að
í henni kemur fram sjálfsgagnrýni
en það mega Bandaríkjamenn eiga
að þama voru þeir óhræddir við að
gagnrýna sjálfa sig. Það er einmitt
það sem oft vantar í þjóðfélögunum
að staldrað sé við og fortíðin skoðuð
í raunsæisljósi nútímans og snögg-
lega breytt um stefriu ef raunsæis-
glampi dagsins krefst þess en ekki
haldið áfram á pólitískri braut sem
einhverjum datt í hug að móta fyrir
fjörutíu árum eða svo.
Frelsi til beggja átta
Ég á hér við meðal annars þær
yfirlýsingar sem hafa komið fram
undanfarið, bæði hjá Ronald Reagan
Bandaríkjaforseta og Mitterrand í
Frakklandi, þess efnis að Berlínar-
múrinn yrði rifinn og frelsinu veitt
flæði til beggja átta. Ég tek undir
þá hugmynd og er hissa á því að
ekki skuli hafa verið ritað meir um
þær hérlendis því hér er mikið mál
á ferðinni. Með því að múrinn sé
rifinn skapast mikil ögrun, viljum
við frið eða stríð, viljum við að allir
markaðir verði að einum stórum og
allir menn fái að njóta hreyfinga-
frelsis og frelsis til athafna, eða
viljum við gamla farið með tor-
tryggni og fælingu? „Ég á fleiri vopn
en þú og þess vegna átt þú að vera
hræddur við mig og ekki að þora að
gera neitt.“ Mikið ósköp erum við
vanþróuð þrátt fyrir allar þessar ald-
ir á jörðinni. Við getum samt breytt
því með jákvæðu hugarfari og að
líta meir á lífið sem jákvæðan leik,
ef til vill sirkus þar sem við ein-
beitum okkur í jafhvægislistinni,
einbeitum okkur að því að veita
öðrum gleði og aukið manngildi.
Friðrik Ásmundsson Brekkan
„Mikið ósköp erum við vanþróuð þrátt
fyrir allar þessar aldir á jörðinni. Við
getum samt breytt því með jákvæðu hug-
arfari og að líta meir á lífið sem jákvæðan
leik, ef til vill sirkus þar sem við ein-
beitum okkur í jafnvægislistinni. .
Hlutverk nútímaskipulags
- skipulag er bara aðferð
Undanfarin ár hefur mikið skort á
skilning þeirra sem unnið hafa að
skipulagsmálum og um þau fjallað,
á því hvað skipulag sé eða geti verið.
Afleiðingin hefúr orðið sú að
skipulagsstarf hefúr oft verið ómark-
visst. Tími þeirra, sem um þessi mál
hafa fjallað, hefur ekki nýst sem
skyldi og sama máli gegnir um þá
fjármuni sem til þessa hefur verið
varið. í hugum margra hefúr skipu-
lag eitthvað með lóðir, byggingar og
umferð að gera en það eru bara
nokkur af fjölmörgum sviðum þar
sem skipulag hefur verið notað.
Nútíma skipulag er hins vegar
aðferð sem hægt er að nota, t.d. til
þess að bæta þjóðfélagið, velja sér
maka, byggja hús eða finna góðan
stað fyrir ruslahauga. Þessi aðferð
er nátengd mörgum þekkingarsvið-
um og er yfirleitt fyrsta stig fram-
kvæmda. I þeirri sérhæfingu, sem
kom í kjölfar iðnbyltingarinnar, hef-
ur skipulag fjallað um hlutina í víðu
samhengi og oft verið aðskilið frá
hönnun og framkvæmdum en þar
eru markmiðin afmarkaðri. Ástæð-
una til þessarar verkaskiptingar má
skýra á þann hátt að við hönnun
og framkvæmdir sé leitast við að
koma til móts við ákveðnar þarfir
en með skipulagi reyni menn að skil-
greina þarfimar og gera sér grein
fyrir því hvað það hefur í för með
sér að koma til móts við þær á mis-
munandi hátt.
Stundum leiðir skipulagsvinna
líka til þeirrar niðurstöðu að frekari
framkvæmdir eða aðgerðir séu
ónauðsynlegar. Einnig er hugsan-
legt að bestu viðbrögð í einhveiju
máli séu stjómunaraðgerðir, t.d. að
endurskipuleggja almenningsflutn-
inga viðkomandi svæðis í stað þess
að leggja nýja akbraut. Oft em slík-
ar stjómunaraðgerðir mun ódýrari
og æskilegri en framkvæmdir. Hærri
skattar og orkukreppa hafa líka æ
meir beint fólki inn á þessar brautir.
Af sömu ástæðum hefur nú líka víða
verið lögð meiri áhersla á endumýj-
KjaHariim
Gestur Ólafsson
skipulagsfræðingur
og arkitekt
un bygginga og umhverfis og
endumotkun í stað nýrra fram-
kvæmda.
Nauðsynlegt að meta áhrif
fyrirhugaðra framkvæmda
Þeir sem skipuleggja hafa á und-
anfömum áratugum orðið hluti af
flóknu tengslakerfi milli fram-
kvæmdanna sjálfra og félagslegra,
stjómmálalegra, hagfræðilegra og
fagurfræðilegra hliða viðkomandi
framkvæmdar. Ef litið er til baka þá
hafa flestir, sem fengist hafa við
skipulag hér á landi, hugað fremur
að þeim viðfangsefnum sem tengjast
SKIPULAGSFERILL
' .fTOJwa«------
---ri VANOAMALA OQ PAflFA
-~T ~
*• ) 80FNUN 00 URVINNSLA
UPPLVSINQA
...1....
3 [ PROUN takmarka oq
I MARKMIOA
4 | SKILQREININQ VANDA-
| MALA 00 VIQf ANQSEFNA
3. | MðTUN MISMUNANDI KOSTA |
,_____________ V. _____________
» ATHUQUN A KOSTUM 00
| AHRIFUM PEIRRA
» VAL MILU KOSTA 00
TILLÖQUR UM AOOEBOIR EDA
FRAMKVÆMDIR
t. I GERÐ SUNOURUOAORAR |
FRAMKV/EMOAAÆTLUNAR
..... T ------------
-------------------------*-) MAT A ADOEROUM 00 STJORNUN |
„Þrep skipulagsvinnu. Þessa að-
ferð má nota hvort heldur menn
eru að reyna að bæta þjóðfélagið,
velja sér maka, byggja hús eða
finna góðan stað fyrir rusla-
hauga.“
hönnun og framkvæmdum en t.d.
félagslegum áhrifúm framkvæmd-
anna eða áhrifum þeirra á umhverf-
ið. Aukin áhersla undanfama
áratugi á skipulag hefur samt leitt
til þess að nú er almennt talið nauð-
synlegt að meta áhrif fyrirhugaðra
framkvæmda og áhrif þeirra á þjóð-
félagið og umhverfi. Til þess að
skipulag geti við þessar breyttu að-
stæður komið að fullum notum við
að leysa ýmis vandamál er nauðsyn-
legt að þeir sem skipuleggja, geri sér
fulla grein fyrir umfangi þessara
mála og tileinki sér aðferðafræði þar
sem öll aðgengileg þekking er hag-
nýtt.
Hægt er að skipta skipulagi í
margar sérgreinar og svið. Segja má
að hvert viðfangsefhi í skipulagi sé
ólíkt öðrum og að við mismunandi
tegundir skipulags hafi orðið til
ákveðnar reglur og aðferðafræði. En
mikil skömn er viða milli ýmissa
sviða skipulags. Því sviði, sem
venjulega er skilgreint sem borga-
og héraðsskipulag, má t.d. skipta i
marga hluta. Sem dæmi má nefha:
umferðarskipulag, skipulag loft-
hreinsunar, skipulag sorphreinsun-
ar, deiliskipulag, aðalskipulag,
skipulag heilsugæslu, skipulag
neysluvatnsmála og skipulag úti-
vistar.
Hér er ekki um að ræða tæmandi
lista yfir flokka skipulags á þessu
sviði. Sumir þessara flokka em til-
tölulega ákveðnir, t.d. deiliskipulag,
en öðrum, eins og umferðarskipu-
lagi, er hægt að skipta aftur í marga
undirflokka: Skipulag samgangna á
landi, skipulag flugsamgangna,
skipulag samgangna á sjó og hafnar-
skipulag. Innan þessara flokka em
mörg svið sem unnt væri að leggja
sérstaka áherslu á. Skipulagi sam-
gangna á landi msetti t.d. skipta í
eftirfarandi: Skipulag samgangna í
þéttbýli, skipulag samgangna í sveit-
um, skipulag skammtímaaðgerða í
samgöngumálum, skipulag lang-
tímafjárfestingar í samgöngukerfi,
skipulag ferðamöguleika gamals
fólks og hreyfihamlaðra o.s.frv.
Misstór landsvæði -
mislangur tími
Til þess að skilja betur tengsl
skipulagsvinnu við ákvarðanir og
framkvæmdir er mikilvægt að gera
sér nokkra grein fyrir því að skipu-
lag getur verið unnið fyrir misstór
landsvæði og til mislangs tíma. Þær
aðferðir, sem hafa þróast við skipu-
lag, eiga jafrit við hvort sem svæðið
er stórt eða lítið, allt frá skipulagi
lóðar eða skipulagi einstakrar fram-
kvæmdar til bæjarskipulags, héraðs-
skipulags og jafnvel skipulags fyrir
heil ríki, t.d. þar sem um er að ræða
skipulag orkunotkunar eða skipulag
sem miðast við það að halda ákveðn-
um loftgæðum.
Þótt hægt sé að nota þá aðferða-
fræði, sem þróast hefúr í skipulagi á
öllum þessum sviðum, getur niður-
staðan orðið mjög breytileg og fer
hún auðvitað eftir aðstæðum. Skipu-
lag á vegum ríkisins, sem miðar t.d.
að því að halda ákveðnum loftgæð-
um, getur leitt til þess að sett verði
ákvæði um loftmengun fyrir viðkom-
andi ríki. Sams konar skipulag, sem
unnið væri fyrir sveitarfélag, gæti
hins vegar leitt til þess að tekið yrði
upp kerfi götuljósa sem kæmi í veg
fyrir langar biðraðir bíla og mikinn
útblástur frá þeim á ákveðnum stöð-
um. Á svipaðan hátt getur skipulag
haft mjög ólík tímamörk. Ýmiss kon-
ar skipulagsvinna getur t.a.m. leitt
til mjög sundurliðaðra framkvæmda-
og fjárhagsáætlana til eins eða fleiri
ára. Slíkt skipulag er nefnt skamm-
tímaskipulag og hentar best þar sem
ekki er langt á milli endanlegra til-
lagna og framkvæmda.
Við langtímaskipulag er horft
lengra fram á veginn, oft til 20-25
ára. Það er yfirleitt notað þar sem
gera þarf grundvallarbreytingar, t.d.
á lögnun viðkomandi svæðis, og þar
sem hönnun og framkvæmdir táka
langan tíma. Niðurstaða þessara
tveggja tegunda skipulags getur líka
orðið mjög ólík. í skammtimaskipu-
lagi er fjallað um einstök atriði
framkvæmda, en í langtímaskipulagi
er meira um almennar ábendingar
og stefhu.
Eitt af því sem margir eiga erfitt
með að skilja er að fullorðið fólk, sem
tekur sjálft sig og aðra alvarlega, er
yfirleitt ekkert að skipuleggja nema
það ætli sér að gera eitthvað. Þó að
það geti verið gott og nauðsynlegt
að láta sig dreyma eða búa til falleg-
ar hugmyndir þá er það eitthvað
allt annað en skipulag.
Gestur Ólafsson
„Ástæðuna til þessarar verkaskiptingar
má skýra á þann hátt að við hönnun og
framkvæmdir sé leitast við að koma til
móts við ákveðnar þarfir en með skipu-
lagi reyni menn að skilgreina þarfirn-
ar.