Dagblaðið Vísir - DV - 26.03.1988, Qupperneq 33

LAUGARDAGUR 26. MARS 1988.
45
Islensk tunga
Kaup, kjör og karp
Þessa dagana er víða blásið í her-
lúðra og herskarar kallaðir til
vopna í kjarastríði. Þetta er sem
betur fer ekki lífshættulegt stríð
því menn vega með tölum og tákn-
um í vopna stað. Það er þó að því
leyti verri vopnabúnaður að engin
leið er að sjá hver sigrar: ekki er
unnt að telja hina föllnu eins og
gjarnan í afvörustríðum erlendis
og meiningin er yfirleitt alls ekki
sú að annar aðilinn gefist upp eða
tapi. Markmið þessa stríðs er þvert
á móti að þáðir sigri á endanum
(og nái samkomulagi í kristilegum
kærleik og skrifl undir samning.
Halda síðan heim á leið, hver í sinn
stað, með þá fullvissu meðferðis,
að sérhver hafi unnið án þess að
hinn hafi tapað.
Ég hitti um daginn mann sem var
í öngum sínum vegna talna um
kaupið hans. Hann hafði lesið í
blöðunum að mánaðarlegt kaup
hans væri tvöfalt það sem hann
fékk í umslaginu. Þrátt fyrir að
hann hefði haft frammi fyrirspurn-
ir um afdrif kaupsins þá fékk hann
engin svör. Rétt bara eins og hálft
kaupið hans hefði gufað upp í bláan
himininn, sem reyndar var grár og
leit út fyrir rigningar.
En þessi stríð hafa auðgað ís-
lenska tungu svo um munar. Því
miður hef ég ekki úr miklu að
moða en frekari orðasöfnun stend-
ur yfir og ég vonast til að þeir sem
búa yfir frekari vitneskju leyfi mér
að njóta góðs af.
Tvö nýyrði
Það virðist vera lenska nú um
stundir að fara í feluleik með kaup.
Svo rammt kveður að þessu að nú
veit enginn lengur hve hátt/lágt
kaup er greitt í landinu. Nema nátt-
úrlega þeir sem telja upp" úr
launaumslögunum sínum en á
þeim er aldrei neitt mark tekið.
Um daginn heyrði ég viðhöfð um
kjarasamninga tvö orð sem bæði
lúta að þessum feluleik.
Þegar kjarasamningur felur í sér
mikið af launahækkunum sem illt
er að reikna út í prósentum er talað
um að í samningnum séu kafbátar
eða að í launakerfinu sé holræsa-
kerfi.
Hvorugt þarfnast nánari skýring-
ar en ég vek athygli á því hvað
orðalagið er myndrænt.
íslensk tunga
Eiríkur Brynjólfsson
cappuccio, og miðaldalatínu,
capucium (= hetta) og er skylt orð-
inu caput (= höfuð).
Hvernig hefur þá karphús orðið
til úr karpús?
Orðið karphús er svokölluð al-
þýðuskýring. Það er þegar tor-
kennilegt orð sem menn hafa
gleymt hvað merkir er betrumbætt
og breytt á þann veg að unnt sé að
lesa úr þvi merkingu. Seinni höur
orðsins verður því -hús í stað -ús.
Og karphús þýðir þá bara húfa.
Látum þessu lokið að sinni en ég
vonast til þess að geta gert frekari
grein fyrir nýyröum í máli samn-
ingamanna síðar. Svo óska ég þess
að allir fái góða kauphækkun, með
kafbátum eða án, og uni glaðir við
sitt.
Karphúsið
Samningar um kaup og kjör á
„hinum almenna vinnumarkaði"
eins og þaö heitir fara fram í Karp-
húsinu í Reykjavík. Þetta er vegleg
bygging sáttasemjarans en hans
hlutverk er að sætta ósátta aðila.
Nafn hússins þykir mér mjög vel
til fundið. Þetta minnir á orðtakið
að taka einhvern í karphúsið. Eins
má láta hugann reika og halda því
fram að þarna sitji menn og karpi.
Sjálfsagt er hvort tveggja rétt.
En ekki er allt sem sýnist. Hvað
þýðir orðið karphús?
Þá verður fyrst fyrir okkur orðið
karpús sem er upphafleg orðmynd
karpúss. Það kemur fyrir í kvæði
eftir Stefán Ólafsson í Vallanesi en
hann lifði hér og dó á 17du öld.
Merking orðsins þar á ekkert skylt
við að karpa. Orðið merkir þar
húfa.
Nú fer að vandast málið.
Karpús á bróður i norsku, orðið
karpusa sem merkir einhvers kon-
ar hetta. Orðin koma úr ítölsku,
Vísnaþáttur
Undarlegt símtal,
vina- og ástavísur
Mikil hugsjónakona
Laufey Valdimarsdóttir var fædd
í Reykjavík 1890 og dó í París í des-
ember 1946. Fyrir skömmu birti ég
eftir hana fiórar ljóðhnur, sem var
sýnishom tekið upp úr afmælis-
dagabók, gátu þær vel staðið sjálf-
stæðar. Og þó það væri af vangá
gert, þekkti ég vel til heilla vísna
eftir hana, sem mátt hefði taka úr
annarri bók. Laufey var á sinni tíð
þjóökunn merkiskona, gáfuð og
menntuð, og notaði hæfileika sína
þeim til hjálpar, sem hún vissi að
þurftu mest á því að halda: fátækar
mæður og börn þeirra. Hún var
skemmtileg kona viðræðu, kynnt-
ist ég henni lítillega á fyrstu árum
mínum í höfuðborginni. Við áttum
sameiginlega vini.
Ég er gamall blaðamaður. Og það
er þeirra háttur að lýsa fólki nokk-
uð frjálslega. Með áðumefndum
ljóðlínum varð mér á að segja að
Laufey hefði veriö mikil á velli,
eins og móðir hennar og bróðir, og
áttu þau orð að undirstrika að þar
hafi ekki farið neinir veifiskatar.
En ekki þar með sagt að grann-
vaxið fólk geti ekki verið nógu
virðulegt. Ég skal viðurkenna að
mátt heföi komast betur að orði.
Heföi ég verið maður til að biðjast
afsökunar ef að hefði verið fundið.
Ættingi hennar hringdi til mín og
höfðum við ekki talast við fyrr. Það
varð heldur ekki samtal að þessu
sinni. Skammareinræða af hans
hálfu og hlátur frá minni. Bar fram
ósk um að fá að segja nokkur orð
í minn eigin síma. En svarið var:
Ég hlusta ekki á, eins og hringjar-
inn á-kvað, karlrembusvín. Síðan
var tækinu skellt á. Áður var búið
að segja mér að sem hefnd fyrir
ummæh mín um frænkuna skyldi
ég fá dauöur eftirmælið „taðskeggl-
ingur“, það var svo sem sjálfgefiö
að ég skyldi fyrr kveðja táradalinn.
Það var þá sem ósjálfráð viðbrögð
voru léttur hlátur. Ég flýtti mér að
ná í vísnaþáttinn. Hvað hafði ég
sagt um Laufeyju heitna Valdim-
arsdóttur? Lokaorð klausunnar um
hana voru: „hlýleg í viðmóti og
mikil hugsjónakona“. Ég sagði dag-
bókinni minni frá þessum einstæða
atburði sem ég hef hér minnst á.
Það má kalla að undirritaður hafi
lifað hálfopinberu lífi í meir en
hálfa öld og víða komið við. En
aldrei hefur nokkurri persónu te-
kist á jafnskömmum tíma af jafn-
litlu tilefni að sýna mér inn í slíkt
hyldýpi mannlegs hroka og ókurt-
eisi. Eg gat ekki einu sinni orðiö
reiður og þykist ég þó hafa meðal-
manns skap og stolt.
Frú Ólöf Nordal valdi
í bók
Frú Ólöf Nordal valdi efni í bók
eftir Laufeyju Valdimarsdóttur og
haföi ég lengi ætlað mér að birta
sýnishorn visna hennar. Á fertugs-
afmæli Sigurðar Nordal:
Okkar kynning áþekkt fer
eyju djúpt í hafi,
efsta tindinn einan sér,
allt er hitt í kafi.
Einhver lög fá orkað því,
upp úr tímans djúpi
skýst hún einatt ung og ný
undan svölum hjúpi.
Hér eru aðrar vinastökur:
Eins og vorið leysir hnd,
lengi bundna klaka,
yngdi hjartað, er það synd?
okkar ljósa vaka.
Þakklát vinur þér ég er,
þúsund raddir sungu.
Síðan leika ljóðin mér
létt og fleyg á tungu.
Einnig svo:
Áður en að inn ég steig,
augna þræddi brúna,
fleygði ég burtu gömlum geig,
gleptu mér ekki trúna.
Er mín blendin óðarveig?
Yrkja lítið kunni.
Því var ég að geta um geig,
en gleymdi skýringunni.
Þér að segja, það ég veit
þó með fullum sanni:
óhultar ég aldrei leit
í augu nokkrum manni.
Sinn þó bæinn byggjum hvort,
brúlaust sé á milli,
til þín stundum hef ég horft,
heldurð’ það nokkuð spilli?
Þér er það til lista lagt
leiðindum að bægja.
Eins og ég heföi ekkert sagt,
aftur skulum hlægja.
Fimm lokavísur
Þessum vísum er hér eflaust illa
raðað og enginn veit nú hvort þeim
hefur verið stefnt, í sömu átt eða
margar. En höldum samt áfram:
1.
Heyrt hef ég þín harmaljóð,
hugur mót þér spyrnir.
Og þótt fölni rósin rjóð,
rifiö getur þyrnir.
2.
Spurning hugann krafði kallt:
Hvar á að leita að vinum -,
skyldi’ann vera eftir allt
eitthvað hkur hinum?
3.
Hjartað fullt af synd og sorg
og sárum kvíða,
allar stundir lengi að líða,
lengur ekki neins að bíða.
4.
Út í geiminn reiðin rann,
þó rán og geimur brynni.
Eg vil geyma aftan þann,
þó öðru gleyma kynni.
5.
Ljós og skugga lífið býður,
ljá mér þína mund,
eigðu mig, hvað sem öðru líður,
eina sólskinsstund.
Utanáskrift: Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi.
t I f f -j
i I • I ’