Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.1989, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 7. APRÍL 1989.
Frjáist.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, FAX: (1 )27079, SlMI (1)27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð I lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Móðurmálið
Lofsverður er sá áhugi sem sýndur er á því að efla
íslenskt mál og notkun þess. Menntamálaráðherra hefur
boðað sérstakt átak í þeim efnum og Qölmiðlar hafa
efnt til umræðu um eflingu móðurmálsins. Verður ekki
betur séð en nokkur vakning sé hafin um aukna ís-
lenskukennslu og varðveislu íslenskunnar og er það
vel. Með vaxandi samskiptum við erlendar þjóðir, fleiri
ljósvakamiðlum og minni lestri íslendinga hafa erlend
tökuorð skotið upp kollinum í auknum mæh og mál-
kennd þjóðarinnar slævst. Langmestu áhrifin stafa þó
frá erlendu sjónvarpsefni, enda er sjónvarpið helsta af-
þreyingin á heimilunum. íslendingar sitja daglega í
margar klukkustundir og hlusta á erlent mál, einkum
þó ensku, og nú á dögum eru börn og unglingar altal-
andi á ensku og nota þá kunnáttu sína óspart.
Á sama tíma fer ekki milli mála að íslenskukennslu
í grunnskólum og framhaldsskólum hefur hrakað. Al-
gengt er að ungt fólk, sem hefur gengið í gegnum aht
skólakerfið og hefur jafnvel lokið háskólaprófum, kunni
ekki einfoldustu málfræðireglur og hafi litla sem enga
tilfinningu fyrir íslenskunni, hvorki stafsetningu né
setningarfræði. Þetta þýðir aðeins eitt: skólakerfið hefur
ekki lagað sig að breyttum lífsvenjum nýrrar kynslóð-
ar, lífsvenjum sem meðal annars eru fólgnar í því að
fólk les minna, skrifar minna og notar sífeht færri orð
í mæltu máh. Þvi skortir einfaldlega æfingu í notkun
íslenskunnar.
Jón Óttar Ragnarsson, sjónvarpsstjóri á Stöð tvö,
gerði íslenskuna að umtalsefni í svoköhuðum leiðara
stöðvarinnar síðasthðið þriðjudagskvöld. Var þar margt
vel sagt og tímabært en Jón Óttar féh í þá gryfju að
endurtaka ýmsan óhróður í garð dagblaðanna og sakaði
þau um hortitti og ambögur og lélegt málfar. Sams kon-’
ar dylgjur hafa áður heyrst. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá að dagblöðin eru upp til hópa vönduð og vel skrif-
uð. ÖU blöðin hafa prófarkalesara á sínum snærum og
aðalreglan er sú að texti er tví- og jafnvel þrílesinn fyr-
ir birtingu. Hér á DV ganga blaðamenn undir próf í ís-
lensku áður en þeir eru ráðnir tU starfa og stífar kröfur
eru gerðar um ábyrgð hvers og eins á því efni sem í
blaðinu birtist. Auðvitað vhja stöku vUlur slæðast inn
en miðað við það mikla magn lesefnis dagblaðanna og
þann stutta tíma, sem gefst tU vinnslu þeirra, tekst oft-
ast vel til.
Rætur vandans Uggja ekki í dagblöðunum og þegar
menn vUja efla íslenska tungu eiga þeir að láta hjá líða
að hengja bakara fyrir smið. Menntamálaráðherra á að
Uta eigin barm skólakerfisins sem hann ræður yflr og
sjónvarpsstjórinn á að Uta sér nær á skjáinn sem hann
stjórnar. íslenskunni hefur hrakað vegna slælegrar
kennslu og íslenskan er í vörn vegna dagskrárgerðar í
sjónvarpi sem hefur ensku í fyrirrúmi. Veikleiki tung-
unnar er í hinu talaða máh, ekki í hinu ritaða. Fólk
slettir og notar slanguryrði í talmáh, gerir ekki greinar-
mun á þágufalh og þolfalh og hefur ekki orðaforða tU
að tjá sig.
Það er árangursUtið átak í þágu íslenskunnar ef kraft-
urinn og áherslan beinist inn í rangan farveg og menn
verði uppteknir af því að slá sig tU riddara á annarra
kostnað. íslenskukunnáttan batnar ekki nema menn
skUji vandann og efli þá þætti málnotkunarinnar sem
lakastir eru. Ritað mál er ekki tiltakanlegt áhyggjuefni,
heldur talaða máhð, hið daglega málfar götunnar. Þar
er meinsemdin. EUert B. Schram
„Svona stríðsleikir eru daglegt brauð í herstöðvum um allan heim án þess að fréttnæmt þyki,“ segir greinar-
höfundur m.a.
Varalið og
varnarlið
Það hefur komið mörgum á óvart
að það er varalið bandaríska land-
hersins sem á að æfa sig hér á landi
í júní en ekki fastaherinn. En þetta
er einn liður í stefnu Bandaríkja-
stjómar að draga úr útgjöldum til
landvama með því að nota varalið-
ið meira en gert hefur verið síðustu
áratugi.
Nú stendur fyrir dyrum stórfelid-
ur niðurskurður á útgjöldum til
hermála í kjölfar gífurlegrar upp-
byggingar heraflans á stjómartíma
Reagans og ein leiðin til þess er að
nota varaliðið.
Lækkuö útgjöld
Heildarútgjöld Bandaríkjastjóm-
ar til hermála eru nú um 300 miilj-
arðar doflara og helmingurinn af
þessum hundmðum milljóna er
kostnaður við laun og uppihald
hermanna sem em afls um 2,2
mifljónir. Hermenn í fastahemum
hafa um 1000 til 1500 doflara á mán-
uði í laun og þar við bætist hús-
næðis-, fæðis- ogtryggingakostnaö-
ur, auk greiðslna í eftirlaunasjóði
og ýmiss konar fríðindi sem her-
menn njóta í herþjónustu og að
henni lokinni. En þeir sem starfa í
varaliðinu fá aðeins um 100 dollara
á mánuöi utan þess tíma sem þeir
gegna herþjónustu sem er yfirleitt
þijár til íjórar vikur á ári.
Varaliðið er samsett af mönnum
sem margir hafa áður gegnt her-
þjónustu og hafa fengið grundvall-
arþjálfun. Margir þeirra sem nú
era í varaliðinu gegndu herskyldu
áöur en hún var afnumin áriö 1973.
Síðan þá hafa allir bandarískir her-
menn verið atvinnumenn. Aftur á
móti er herskráningu enn haldiö
áfram svo að taka megi upp her-
kvaðningu á ófriðartímum.
John Lehman, fyrrum flotamála-
ráðherra Reagans, áætlar að með
því að efla varahöið og fækka sem
því svarar í fastahemum megi
lækka útgjöld Bandaríkjastjómar
tfl landvama um allt að 10 til 15
prósent sem gæti verið 30 til 45
milljarðar dollara á ári.
Það era því engar smáupphæðir
sem mundu sparast ef sú stefna
yrði ríkjandi að nota varaliðið
meira en nú er gert. Hershöfðingjar
og skriffinnar í Pentagon vilja að
sjálfsögðu ekki svo róttæka breyt-
ingu en engu að síður virðist stefna
í þá átt að varaliðið verði virkjað
meira en hingaö til.
Platúnur og divisjónir
í íslensku era fá orð og ófullnægj-
andi yfir þær hernaðareiningar
sem tíðkast í öllum herjum og veld-
ur þetta sífelldum misskilningi.
Grandvallareiningin í bandaríska
landhemum og öðram landheijum
kallast á ensku squad, riðill, og í
henni era 10 menn. Fjórar slíkar
einingar kallast platoon og er ein
platúna því 40 menn. Fíórar platún-
ur era kompaní eða 160 menn.
Fjögur til sex kompaní kaflast
battaljón eða 650 til 1000 menn.
Þrjár til flmm battaljónir era brig-
aða eða 2800 til 5000 menn. Þijár
KjaUaxinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
eða fleiri brigöður eru síðan divis-
jón, sem stundum er kallaö stór-
fylki.
Við þetta bætist ýmiss konar lið
sem aðstoöar og þjónar þeim sem
era undir vopnum þannig að ein
divisjón er um 20 þúsund menn.
Tvær til þrjár divisjónir eru corps
og tvö eöa fleiri corps kallast síðan
army. Gráöur og mannvirðingar í
hemum fara nákvæmlega eftir því
hversu stórri einingu hver foringi
má stjórna.
Lægstur er staff sergeant, sem
sfjórnar squad, þá lst sergeant sem
stjórnar platúnu. Þeir eru undir-
foringjar en yfirmaður þeirra er
liðsforingi, lst lieutenant, sem hef-
ur 2nd lieutenant sem fulltrúa sinn,
og ræður yfir platúnunni. Kompaní
er undir stjóm höfuðsmanns, kap-
teins sem hefur lst lieutenant sem
fulltrúa sinn. Battaljón er undir
stjórn undirofursta, lieutenant col-
onel, sem hefur major sem fulltrúa.
Brigaða er undir stjóm ofursta col-
onel en yfirmaöur hans er brigadi-
er general.
Divisjón er stjómað af major gen-
eral, corps er undir stjóm lieuten-
ant general og loks er það general
sem stjómar army. Aðeins 12 slíkir
fjögurra stjömu generálar eru í
bandaríska hemum.
Þessar einingar eru í öllum heij-
um en ekki alls staðar jafnstórar.
Til dæmis era sovéskar divisjónir
helmingi fámennari en þær banda-
rísku og því villandi að bera saman
beint fjölda divisjóna Varsjár-
bandalagsins og Nato. Þessi sldpt-
ing er aðeins ágrip. í framkvæmd
er skiptingin hvergi nærri svona
regluleg en hlutfóllin skýra hinar
ýmsu gráöur. í flugher og flota eru
einingarnar allt aðrar en gráðum-
ar samsvarandi. Af þessu má ráða
að það herliö, seiii kemur hingað í
júní, er tvær battaljónir sem settar
eru saman í eina brigööu undir
stjóm brigadier generáls í varalið-
inu.
ÞJálfun og liðsflutningar
I fastaher landhers Bandaríkj-
anna era nú 18 divisjónir og 10 í
viðbót í varaliðinu. Lehman og
fleiri halda því fram að þessi fasta-
her sé allt of stór og nær væri að
snúa hlutfollunum við. Með því til
dæmis að fækka um helming í
nokkram divisjónum og hafa helm-
inginn af hverri einingu varalið
mætti viðhalda herstyrknum nær
óskertum en spara samt allt að 40
prósent á hverri divisjón og sá
spamaður nemur milljörðum.
Þetta gera Sovétmenn. Mikill
hluti af þeirra landhersstyrk bygg-
ist á varaliði. Þegar saman fara
pólitískar og efnahagslegar rök-
semdir er þess að vænta að breyt-
ingar verði gerðar í þessa átt enda
þótt yfirherstjórnin sé nú algerlega
mótfallin þeim. Bush forseti verður
að minnka útgjöld til hermála svo
um munar og ef til vill er aukin
áhersla á varaliðið skref í þá átt.
En hæpið er að tala um þá þjálfun
á varaliði, sem nú stendur fyrir
dyrum í Keflavík, sem heræfingar
og beinlínis villandi að kalla þetta
mestu heræfmgar á friðartímum.
Þetta er þjálfun en ekki samæfing-
ar í liðsskipan sem er sá skilningur
sem lagöur er í heræfmgar.
Þess konar heræfingar hafa risa-
veldin skuldbundiö sig til að til-
kynna hvort öðra fyrirfram og þau
hafa skipst á liðsforingjum í Evr-
ópu til að fylgjast með heræfmgum
hvort annars. Það er hlægilegt of-
mat á þýðingu þessarar þjálfunar
hér á landi að halda að þær skipti
sambúð risaveldanna einhverju
máli og tala um tímaskekkju í því
sambandi.
Svona stríðsleikir eru daglegt
brauð í herstöðvum um allan heim
án þess að fréttnæmt þyki. Nokkur
kompaní af léttvopnuðum varaliðs-
mönnum í Keflavík halda ekki
vöku fyrir Gorbatsjov né heldur er
hætta á að bakslag komi í fyrir-
hugaöa kjamorkuafvopnun þeirra
vegna. - Þvert á móti er þessi æfing
vísbending um að varaliði Banda-
ríkjanna sé ætlaö meira hlutverk
en hingað til í stað fastahersins og
þaö er frekar undansláttur en ögr-
un.
Gunnar Eyþórsson
„En hæpið er að tala um þá þjálfun á
varaliði, sem nú stendur fyrir dyrum í
Keflavík, sem heræfingar og beinlínis
villandi að kalla þetta mestu heræfing-
ar á friðartímum.“