Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.1991, Blaðsíða 15

MIDVIKlJDAdlJll 2H. ACÚST lílíll.
ló
Breyting á högum aldraðra:
Þetlaer
hægt að gera
Fólkl líöur betur á hjúkrunarheimilum þegar kostur er á endurhæfingu
og lækningum í auknum mæli, segir m.a. i greininni.
Þaö vantar 260 hjúkrunarrými
fyrir aldraöa samkvæmt yfirliti í
nýlegum heftum Fréttabréfs lækna
en ég fjallaöi nokkuö um þaö mál
í DV sl. þriðjudag. Hér er um aö
ræða skortinn í Reykjavík einni. í
greinum læknanna er sýnt fram á
aö ástandið í þessum efnum er
langverst í Reykjavík. Hér vantar
fleiri hjúkrunarrými en nokkurs
staöar annars staðar.
Hér þarf því skipulegt átak í mál-
efnum aldraðra fremur en nokkurs
staöar annars staöar.
En það er ekki nóg að byggja
hjúkrunarheimili. Fleira þarf aö
koma til. Eftir viðtöl viö aöila sem
sinna þessum málum sýnist mér
augljóst aö grípa veröi til marg-
þættra aðgerða; ekki dugi að ein-
blína á einn þáttinn. í þessari sam-
antekt er fariö yfir helstu yerkéfni
sem nauðsynleg virðast og er mjög
stuðst viö erindi sem Þór Halldórs-
son öldrunarlæknir flutti nýveriö
auk upplýsinga sem fram hafa
komið í samtölum viö ýmsa aðila.
Hjúkrunarrými: Fram-
kvæmdir og betri nýting
Nauðsynlegt er að gera tafarlaust
könnun á nýtingunni á þeim pláss-
um sem þegar eru til á hjúkrunar-
heimilum. Rökin fyrir sameigin-
legu mati eru tvíþætt. í fyrsta lagi
fagleg: Með því móti er hægt aö
hafa betri yfirsýn og þar með stuðla
að betri líðan aldraðra en ella. En
í öðru lagi eru rökin fjárhagsleg.
Fyrir hvert pláss á hjúkrunar-
heimili eru greiddar 5000 kr. á dag
eða svo. Það er því nauðsynlegt að
tryggja að þeir einir vistist á þess-
um heimilum sem þurfa óhjá-
KjaUarinn
Svavar Gestsson
þingmaður fyrir Alþýðubanda-
lagið í Reykjavik og fulltrúi i
heilbrigðis- og trygginganefnd
Alþingis
kvæmilega á þjónustunni að halda,
- þegar kostnaðurinn er orðinn
hátt í 2 milljónir króna á árí fyrir
einstaklinginn.
Öldrunar- og endurhæfing-
ardeildirnar
En um leið og hjúkrunarplássum
fjöigar - og nú verður fjölgun eftir
ekki langan tíma á heimilinu í
Grafarvogi - verður sparnaður
annars staðar því stór hluti aidr-
aðra lasburöa einstaklinga er nú á
hjúkrunar- og öidrunardeildum
spítalanna. Plássin þar eru miklu
dýrari en á hjúkrunarheimilunum,
enda eru þau ætluð til lækninga
og endurhæfingar eins og nafnið
bendir til.
Nú eru um 120 rými á þessum
deildum sem væri í rauninni nóg
fyrir öldrunar- og endurhæfmgar-
lækningar. En vandinn er sá aö
tveir þriðju hlutar plássanna á
þessum deildum eru lokaðir með
langlegufólki og þess vegna verða
deildirnar ekki eins virkar og þær
ella gætu orðið. Það er því fullvíst
að með fjölgun hjúkrunarrýma
ynnist margt: í fyrsta lagi líður
fólkinu betur á hjúkrunarheimil-
um þegar kostur er á endurhæf-
ingu og lækningum í auknum
mæli.
í öðru lagi veröur kostur á því
aö taka fleira fólk í öldrunarlækn-
ingar og endurhæfmgu.
Og í þriðja lagi sparast flármunir
frá því sem ella væri bæði fyrir
ríkið, sveitarfélagið og einstakling-
ana.
Tvíþætt þjónusta í heima-
húsum
Næsti þjónustuþáttur við aldraða
er í heimahúsum. Þar má segja aö
þörfm sé alltaf tvíþætt: í fyrsta lagi
er um að ræða þörf fyrir hjúkrun,
lækningu og aðhlynningu sem
byggist á forsendum heilbrigðis-
þjónustunnar. En í öðru lagi er um
að ræða félagsleg vandamál sem
verður að taka á sérstaklega. Yfír-
leitt fara þessi félagslegu og-heil-
brigöislegu vandamál alltaf saman
hjá þessum einstaklingum.
Þaö er því algjörlega óhjákvæmi-
legt að þessir aðilar, félags- og heil-
brigðisþjónustan, starfi hlið við
hlið. Á því hefur hins vegar verið
misbrestur og þarna rekumst við á
vanda sem er stærri í Reykjvík en
víða annars staðar. Lausnin er
nefnilega samtenging félagslegra
þjónustusvæða viö heilsugæslu-
umdæmin. í Reykjavík hafa ekki
verið til heilsugæslustöðvar, nema
fyrir hluta íbúanna, og þjónustu-
svæði aldraðra eru miklu færri en
heilsugæsluumdæmin eiga að vera
og mörk svæðanna eru ekki sam-
hæfð. Niðurstaðan hefur verið sú
til skamms tíma að þjónustan við
aldraða er flóknari en vera þyrfti
og losaraleg í Reykjavik.
Stefnuskrá í málefnum aldr-
aðra
Þór Halldórsson öldrunariæknir
setti fram sjö stefnuskráratriði í
þjónustu við aldraða í erindi er
hann flutti fyrir nokkru. Hann
nefndi þar eftirfarandi meginatriði:
1. 270 ný pláss á hjúkrunarheimil-
um.
2. Samræming á mörkum heilsu-
gæslustöðva og félagslegra þjón-
ustusvæða.
3. Koma þarf skipulagi á þjónustu-
hópa fyrir aldraða á hverju
' svæði félagsmálastofnunar.
4. Samræmt matskerfi inn á allar
stofnanir aldraðra.
5. Heimaþjónusta frá öldrunar-
deildum sjúkrahúsa.
6. Regluleg heúsufarsskoðun aldr-
aðra rétt eins og ungbarnaeftir-
lit og mæðraeftirlit.
7. Fjölga þarf plássum fyrir svo-
kallaðar hvíldarinnlagnir.
Loks er svo þess að geta að taka
verður sérstaklega á vandamálum
aldraðra sem búa við heilabilun.
Nokkrir þessir þættir hafa þegar
verið ræddir í tveimur greinum um
málefni aldraðra. í næstu grein
verður rætt um fleiri þætti, ekki
sist málefni heilabiiaðra aldraðra
einstaklinga.
Svavar Gestsson
í Reykjavík hafa ekki veriö til heilsu-
gæslustöðvar nema fyrir hluta íbúanna
og þjónustusvæði aldraðra eru miklu
færri en heilsugæsluumdæmin eiga að
vera..
Eldsumbrot og „dauði“
lífríkis Mývatns
Sumir sveitunga minna hafa
skrifað tilflnningaþrungnar blaða-
greinar á undanfomum árum um
að kjamorkuvetur sé yflrvofandi í
Mývatnssveit af völdum kísil-
vinnslu. Aðrir mótmæla, láta jafn-
vel sem ekkert sé, kísilvinnsla sé
af hinu góða og muni bjarga vatn-
inu frá glötun og helst skuli fjölga
ferðafólki í ofanálag.
Víðara samhengi
Báðir hópamir hcifa tilhneigingu
til þess að líta ekki á málin í víðara
samhengi en því hvort kísilvinnsl-
an ein hafi valdiö þeim miklu
sveiflum sem hafa orðið á silungs-
veiði og andavarpi. Sannleikurinn
er sá að á sl. 35 árum hafa orðið
ýmsar breytingar aðrar en námu-
vinnslan af botni hluta vatnsins.
Ein slík breyting er notkun
bænda á tilbúnum áburði. Tún-
rækt var mjög mikil á meðan land-
búnaður jókst á milli 1945 og 1970.
Mestallan þennan tíma jókst notk-
un tilbúins áburðar. Bæði jukust
efni bænda til að kaupa slíkan
áburð og aukin túnrækt krafðist
meiri áburðar en þess sem til féll
af húsdýraáburði. Um 1970 var svo
farið að rannsaka áburðarnotkun
til að gera hana áhrifaríkari og var
dregið úr notkun fosfórs um þær
mundir. En eftir stendur sú stað-
reynd að einhverju af þessum
áburði skolar fram í vatnið þar sem
hann hefur áhrif á lífríkið og jafn-
vel þótt minna sé notað nú en var
á tímbili getur verið að skaðinn sé
skeður.
Kjallaiinn
Ingólfur Á. Jóhannesson
uppeldisfræðingur og fyrrv.
landvörður í Mývatnssveit
Silungsveiði bænda í lagnet hefur
vaxið. I stað þess að hafa dráttar-
net í vatninu í hálftíma og draga
það til lands, nota bændur nú eink-
um lagnet úr næloni og girni. Þetta
eru net sem geta ekki fúnað og má
geta nærri hversu miklu veiðnari
slík net eru en dráttarnetja- og
dorgveiðar sem áður voru aðal-
veiðiaðferðirnar.
Þá má ekki gleyma minknum
sem mun hafa numið land við
Mývatn um 1960 og haft alvarleg
áhrif á fuglalíf. Ferðafólki, inn-
lendu og erlendu, hefur Qölgað
stórkostlega og ekki má gleyma
Kröfluvirkjun með jarðraski og
auknum íbúaúölda.
Með aukinni mannvist hefur og
notkun þvottaefna aukist. Er á eng-
an máta ljóst hversu mikil áhrif
aukin mannvist og breyttar lífs-
venjur fólks hafa á lífríki Mývatns.
Sérstaklega er mikilvægt að hafa í
huga að minnihluti íbúa Mývatns-
sveitar stundar nú hefðbundinn
búskap með kindur og kýr svo að
nærtækara er að líta á staðinn sem
þéttbýlisstað með öllu því sem lífs-
háttum á slíkum slíkum stað fylgir.
Öll þau atriði sem ég hef rætt um
hér að ofan, fyrir utan aukna
mannvist, tengjast kísilvinnslunni
lítið. Hitt er svo annað mál að
námugröfturinn hefði aldrei átt að
hefjast af þeirri einföldu ástæðu að
slíkur gröftur raskar náttúrulegri
„Það skyldu þó aldrei vera Leirhnjúks-
gosum að kenna sveiflur 1 silungsveiði
og andalífi við Mývatn síðan 1976? Eða
voru þetta búmannsraunir bænda sem
vildu komast undan því að greiða
skatt... ?“
„Eldsumbrot og jarðhræringar hafa verið fastur liður í fréttum um Mý-
vatn og Mývatnssveit sl. hálfan annan áratug."
þróun vatnsbotnsins og er þar af
leiðandi andstæður náttúruvernd.
Þessu er auðvelt að leiða rök að og
hefur oft verið gert og kemur raun-
ar fram .í nýútkominni skýrslu
þrátt fyrir afneitun sumra höfund-
ar hennar.
Mývatnseldar hinirfyrri
Eitt er ótalið sem ýmsu hefur
raskað: Eldsumbrot og jarðhrær-
ingar hafa verið fastur liður í frétt-
um um Mývatn og Mývatnssveit
sl. hálfan annan áratug. í jarð-
skjálftum á miðjum áttunda ára-
tugnum lyftist meira að segja
vatnsbotninn dálítið við norðaust-’
urströndina.
Þetta er ekki alveg nýtt fyrir-
brigði í sögunni. Á árunum 1724-9
voru stöðug eldgos við Mývatn.
Rann hraun m.a. yfir bóndabæi
haustið 1729 en hlífði Reykjahlíðar-
kirkju sem frægt er. Jökulsá í Öx-
arfirði flæddi og yfir bakka sína,
svipað og í jarðhræringunum 1976.
Skv. frásögnum af gosunum 1724-9,
rituðum af sr. Jóni Sæmundssyni,
presti til Mývatnsþinga, lyftist botn
Mývatns verulega og austurhluti
vatnsins þornaði í hálft annað
misseri svo að ekki var skipgengt
fram í sumar eyjarnar sem var
bændum sem þar heyjuðu lífsnauð-
syn. Einnig mengaðist gróður og
grasnytjar spilltust af þurrki. Þá
hafði uppþornun vatnsins alvarleg
áhrif á silungsveiði sem var Mý-
vetningum mikilvæg búbót og
raunar lífsnauðsyn á þessum tím-
um fátæktar og harðræðis. Enn-
fremur þornaði Laxá um stuttan
tíma, ef marka má frásagnir sr.
Jóns. Loks varð stutt gos á árinu
1746 og í frásögn af því tekur sr.
Jón það sérstaklega fram að sil-
ungsveiði sé að „miklu leyti ...
horfin".
Það skyldu þó aldrei vera Leir-
hnjúksgosum að kenna sveiflur í
silungsveiði og andalífi í Mývatni
síðan 1976? Eða voru þetta bú-
mannsraunir bænda sem vildu
komast undan því að greiða skatt
(ein heimild um gosin 1729 er rök-
semdarfærsla fyrir skattaafslætti)?
Við þessum spurningum hef ég
ekki svör en e.t.v. getur náttúruvís-
indafólk sem vinnur að rannsókn-
um á lífríki Mývatns greitt úr þess-
um málum.
Ingólfur Á. Jóhannesson