Dagblaðið Vísir - DV - 06.12.1991, Blaðsíða 15

FÖSTUD!A:GUR 6..'DESEMBER 1991. i
15
Upplýsinga-
þjóðfélagið
Sagt er að hinn vestræni heimur
sé á leið burtu frá iðnaðarþjóðfélag-
inu inn í upplýsingasamfélagið,
sem á ensku er kallað „the inform-
ation society". Iðnaðarþjóðfélagið
er afsprengi iðnbyltingarinnar sem
hófst í Bretlandi á ofanverðri 18.
öld en festi ekki rætur fyrr en á
þessari öld.
Það sem einkennt hefur iðnaðar-
þjóðfélög á Vesturlöndum eru gíf-
urlegir fólksflutningar úr sveitum
og borgarmyndun og ný stétt auð-
manna, sem boðað hafa fijálsa
samkeppni, samfara því sem í borg-
unum varð til fjölmenn stétt lág-
launafólks sem kölluð var öreigar.
Upplýsingamengun
Ef tÚ vill eru þetta innantóm orð
fyrir mörgum lesendum mínum,
enda erfitt að skilja alhæfingar af
þessu tagi, þótt alhæfingar séu hins
vegar óhjákvæmilegar til þess að
geta greint megindrætti í allri þró-
un og allri breytingu. Vafalaust er
líka erfitt að greina hvenær breyt-
ing verður - og _þá ekki síður í
hverju breytingin er fólgin.
En samfara því að iðnaðarþjóðfé-
lagið verður að upplýsingarsamfé-
lagi er upplýsingamengun í þjóðfé-
lögum Vesturlanda orðin verri en
önnur mengun. Er fullyrt að við
sem lifum í þessum heimshluta
séum að drukkna í upplýsingum
en þyrsti eftir þekkingu.
KjaUarmn
Tryggvi Gíslason
skólameistari
Prentöld
Frá því prentöld hófst um 1450,
þegar Johan Gutenberg prentaði
málfræðirit Donatii, og fram um
1950 - eða í 500 ár - er talið að út
hafi komið jafnmikið af prentuðu
máli og næstu 25 árin á eftir. Frá
því um 1975 er síðan talið að út
hafi komiö tvöfalt meira af prent-
uðu máli af ýmsu tagi en næstu 25
árin á undan. Er þá meðtalið allt
sem tölvur og ljósritunarvélar
spýja út úr sér af efni.
Sagt er að á hveijum degi sem
guð gefur yfir séu ritaðar um 7000
vísindagreinar. Fullyrt er að
tæknilegar upplýsingar af ýmsu
tagi tvöfaldist að magni á hveijum
5 árum sem líða. Þá er ónefnt allt
sem snertir fjölmiðlafárið og sjón-
varpsmengun heima og heiman.
Það er því ekki að furða þótt menn
segi að við séum að drukkna í upp-
lýsingum en okkur þyrsti eftir
þekkingu.
Búseta og vinnustaður
En hvað varðar þetta okkur?
gætu menn spurt. Jú, þetta skiptir
máli, þegar betur er að gáð, fyrir
„í stað ósmekklegs orðagjálfurs og gíf-
uryrða ráðherra og þingmanna væri
þeim sæmra að láta frá sér heyra um
þekkingu, upplýsingu og menntun og
annað sem máh skiptir 1 stað þess að
tala um naflann á sjálfum sér allan
daginn alla daga.“
daglegt líf okkar, kaup okkar og
kjör og viðhorf okkar og gildismat
allt. Vinna fólks er líka að breyt-
ast. Auölindir þjóða eru jafnvel
aðrar en áður og viðhorf manna
gerbreytt vegna breyttrar þekking-
ar.
Sem dæmi má taka kíörfylgi
stjómmálaflokka og vald þeirra,
sem stöðugt fer minnkandi vegna
aukinnar þekkingar. Þá má nefna
að landeign skiptir ekki sama máli
og áður, hvortó sem fasteign eða
fyrir matvælaframleiðslu og völd í
samfélaginu. í upplýsingaþjóðfé-
lagjnu getum við jafnvel valið okk-
ur bústað flarri vinnustað okkar.
Við getum unnið hjá Danska seðla-
bankanum við Knippelsbrú í Kaup-
mannahöfn og átt heima á Laugum
í Reykjadal, ef við viljum, ellegar
skrifaö greinar í íslensk dagblöð
og dvalist langdvölum á Madeira.
Landbúnaður og stóriðja
Störfum íjölgar ekki lengur í stór-
iðju, landbúnaði eða fiskveiðum,
eins og við verðum áþreifanlega
vör við, heldur í starfsgreinum sem
tengjast upplýsingaþjóðfélaginu.
Árið 1960 voru 250.000 lögfræðingar
í BandaríKjunum. Áriö 1983 voru
félagar í The American Bar Assoc-
iation 622 þúsund og nú um þessar
mundir nálgast þeir eina milljón.
Sömu sögu er raunar að segja á
íslandi. Á 25 árum hefur bændum
á íslandi fækkað um helming en
tala grunnskólakennara þrefald-
ast, flölgað úr 1000 í 3000. Fyrir 15
árum brautskráðu 10 skólar á ís
landi stúdenta. Nú brautskrá um
40 skólar stúdenta af ýmsum náms-
brautum og skólar á háskólastigi
eru nú 5 í stað eins fyrir 25 árum.
Enda þótt takmörk séu fyrir öllu
og menn geti ekki lifað hver á öör-
um, eins og sagt var um Borgnes-
inga hér um árið, er ástæða til þess
að gefa þessu gaum. Auðlindir
þjóða eru ekki lengur bundnar kol-
um, olíu og jámi heldur mann-
auönum, þ.e.a.s. þeirri þekkingu
og lærdómi sem menn búa yfir.
í stað ósmekklegs orðagjálfurs og
gífuryrða ráðherra og þingmanna
væri þeim sæmra að láta frá sér
heyra um þekkingu, upplýsingu og
menntun og annað sem máli skipt-
ir í stað þess að tala um naflann á
sjálfum sér allan daginn alla daga.
Tryggvi Gíslason
Þarf að velja milli rann-
sókna og verkmennta?
Þegar erfiðleikar steðja aö þjóö-
arbúinu benda margir á nauðsyn
þess aö auka enn á hinar aðskiljan-
legustu rannsóknir innan opinbera
geirans í þeirri von að þær leiði til
nýrra og arðvænlegra atvinnu-
tækifæra. Yfirvöld hafa verið höll
undir þetta sjónarmið og styrkt
rannsóknir ýmissa stofnana all-
ríkulega enda þótt oftar en hitt
hafi verið vandkvæðum bundið að
tengja þau hagnýtum verkefnum
sem einhverja raunverulega mögu-
leika hafa á að skila sér í arðvæn-
legri framleiðslu.
Þetta er þó síöur en svo sérís-
lenskt fyrirbrigði. Margar ná-
grannaþjóðir okkar eru að vakna
upp við vondan draum að þessu
leyti og eru þær þó margfalt stærri
og ríkari og geta væntanlega frekar
veitt fé í umræddar rannsóknir.
En jafnvel þær eru famar að
spyma við fótum.
Það er ekki einasta fjárstreymiö
til þessara hluta sem menn horfa á
heldur og ekki síður þaö hugarfar
sem aö baki býr. Staðreyndin er
nefnilega sú að hið opinbera hefur
á sama tíma látið það viðgangast
að fjárveitingar til verklegra
mennta hafa verið skomar svo viö
nögl að samkeppnisstaöa innlends
iðnaðar versnar jafnt og þétt. Þetta
ástand sýnir betur en margt annaö
hvaöa mat er lagt á hlutina og hvaö
ríkisvaldið telur aöalatriöi og hvað
aukaatriði. - Afstaða almennings
til þess hvað framtíöin ber í skauti
sér dregur síðan dám af því.
Þegar svona er staðið að málum
er eðhlegt að fólk reikni með að
áhugaverð störf í framtíðinni hljóti
aö vera á sviöi rannsókna og hvers
konar opinberra úttekta á hinu og
þessu; þangað er fénu beint og þar
er ýmislegt aö gerast. Gallinn er
KjaUaiinn
Ingólfur Sverrisson
framkvæmdastj. Félags
málmiðnaðarfyrirtækja
nám og tengt það tækniþróun á
hveijum tíma. Staðreyndin er sú
að þær hafa í seinni tíð skarað fram
úr og tryggt bestu kjör þegna sinna.
Almenningur í þessum löndum lít-
ur á hvers konar verk- og tækni-
nám sem mjög álitlegan valkost og
hvetur ungmenni til að fara þá leið
í námi sínu. Þar heldur enginn því
fram í alvöru aö nám í verk-
menntaskóla sé aðeins fyrir þá sem
ekki geta farið í menntaskóla og
þaðan í háskóla.
En auövitaö eigum við íslending-
ar ekki einir í tilvistarvanda hvaö
þetta varðar. Eitt helsta áhyggju-
efni fræðsluyfirvalda í Bandaríkj-
unum er hvernig komið er fyrir
verk- og tæknimenntun þar í lahdi.
Þar er alla jafha boðið upp á mjög
góöa og fjölbreytta grunnskóla-
menntun. Háskólamenntun er á
.. hiö opinbera hefur á sama tíma
látið þaö viðgangast að fjárveitingar til
verklegra mennta hafa verið skornar
svo við nögl að samkeppnisstaða inn-
lends iðnaðar versnar jafnt og þétt.“
bara sá að rannsóknir af þessu tagi
skilja sáralítið eftir sig og auka
sjaldnast þjóðartekjumar svo
nokkru nemi. Á þessu eru sem bet-
ur fer nokkrar undantekningar og
full ástæða til aö fagna því sem vel
tekst; þaö gerist bara allt of sjaldan.
Verkmenntun ræöur
úrslitum
í þessu sambandi er vert að skoða
reynslu þeirra þjóða sem hafa lagt
raunverulega rækt við verklegt
„... verk- og tæknlmenntun þarf að fá aukið vægi f skólakerfinu. A
þeim vettvangi munu úrslltln ráðast."
háu stigi og hvers konar vísindi
blómstra. Nú, er þá ekki allt í
stakasta lagi? Nei, svo er ekki - það
þarf meira til. Sú imdarlega staða
blasir við aö Bandaríkjamenn hafa
ekki náö því sem t.a.m. Þjóðveijar,
Norðurlandabúar (að íslendingum
undanskildum) og Japanir hafa
gert, en það er að tengja hugvit
(hönnun og rannsóknir) og verkvit
(smíöi og framleiðslu) í eina sam-
fellda heild þar sem hvað styður
annaö. Afleiðingin er sú að hinn
mikli afrakstur dýrra rannsókna
og þróunarverkefna kemst ekki
sem skyldi til arövænlegrar fram-
leiöslu; þeir sem eiga að vinna að
framleiöslunni eru ekki nægjan-
lega menntaöir og þjálfaðir á verk-
lega sviðinu og geta ekki beitt nýj-
ustu tækni í sama mæli og sam-
keppnisaðilar.
Bandaríkjamenn hafa m.ö.o. lent
í sama feninu og við íslendingar,
að telja sér trú um að raunveruleg
menntun fari eingöngu fram í
mennta- og háskólum og aö verk-
menntun hafi það helst til síns
ágætis að geta tekið viö þeim sem
einhverra hluta vegna kjósa að
ganga ekki hinn gullna veg bók-
námsins - sé með öðrum oröum
ágætis affall. íslendingar og Banda-
ríkjamenn virðast eiga það sameig-
inlegt að líta á það sem sérstakt
keppikefli aö framleiöa einhver
ósköp af stúdentum og fjölga há-
skólum án nokkurra tengsla viö
raunverulegar þarfir atvinnulífs-
ins. Þetta eru einfaldlega úrelt viö-
horf sem leiöa til versnandi sam-
keppnisstöðu og lélegri lífskjara.
Hvaö ætlum viö aö gera?
Ef viö ætlum okkur hins vegar
að taka miö af þeim þjóðum sem
nefndar eru hér aö framan og bjóða
þegnum sínum bestu lífskjör þá
veröa yfirvöld og almenningur í
þessu landi aö gera sér grein fyrir
því að verk- og tæknimenntun þarf
að fá aukiö vægi í skólakerfinu. Á
þeim vettvangi munu úrslitin ráð-
ast. Ef við ætlum hins vegar að
þræða áfram þann veg að leggja
megináherslu á bóklegt nám og
víötæka rannsóknarstarfsemi inn-
an opinbera geirans þá er eins víst
að við töpum í samkeppninni um
lffskjörin og verðum þriöja flokks
þjóð í þeim skilningi.
Þessu hafa Þjóðveijar og Japanir
fyrir löngu gert sér grein fyrir og
þetta eru fræösluyfirvöld í Banda-
ríkjunum að byija aö skynja.
Þá stendur eftir spumingin: Hvaö
ætlumst viö íslendingar fyrir?
Hyggjumst viö halda áfram á sömu
braut eða ætlum viö að endurskoða
þessi málefni í grundvallaratrið-
um? Þessum spumingum verður
væntanlega að hluta svarað viö
fjárlagagerð næsta árs þegar fjár-
veitingavaldiö vegur og metur
hvert sameiginlegu fé, sem ætlaö
er til menntamála, veröur beint.
Ingólfur Sverrisson