Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.1992, Side 25

ÆIÐVIKUDAGUR 4. MARS 1992.
25
Meiming
Megas mestallur
Megas. Aldarfióröungstextagerö i einni bók.
Langt mun síðan birst hefur jafnstórt ljóða-
safn eftir núlifandi höfund, nálægt 200 kvæði
á 350 bls., enda spannar safnið nær aldar-
fjóröungsstarf virks söngvara. Textarnir eru
þar að auki flestir langir. Yfirleitt skipast
þeir saman eins og þeir voru á plötum Megas-
ar en þó er hér fyrsti kafli eldri, frá 1968-71,
einnig millikaflar með ljóðum sem ég held
að ekki hafi birst á plötu. Áður en þær komu
til birti Megas ljóð í illa fjölrituðum heftum,
þau eru löngu ófáanleg. Ekki er hér allt birt
Bókmermtir
Örn Ólafsson
sem þar var, sem betur fer er höfundur gagn-
rýnni en svo á verk sitt. Allt virðast þetta
vera söngvar. Því ríkja hefðbundnir bragar-
hættir af ýmsmn toga, reglubundin hrynj-
andi, rím og stuðlar.
Flestir textarnir eru kunnuglegir aðdáend-
um Megasar sem hafa margheyrt þá á plöt-
um, nánast lært þá utanað marga. Samt er
mikill fengur í þessari bók því hér fæst loks-
ins heildaryfirht.
Ögrun
Kvæði Megasar greinast í fáeina megin-
strauma. Alla tíð ber mest á ádeilu en hún
er sérstæð. Þegar aðrir gítarleikarar sungu
ræður og ritgerðir þá var Megas umfram
allt með háð og útúrsnúninga. Einnig í stíl,
markvissar skopstælingar hafa jafnan verið
hans sérkenni. Þess vegna hefur hann lifað
af meðan hinir hafa flestir falhð í gleymsku
og dá. Megas var frá fyrstu tíö gegnsósa af
íslenskum menningararfi, hafði mikinn orð-
aforða og beitti honum markvisst, notaöi sér
hrynjandi og rím til að draga fáránleikann
fram, einkar fundvís á allt falskt og upp-
skrúfað í téöum arfi. Þvi heillaði hann t.d.
róttæka menntamenn umsvifalaust og svo æ
stærri hópa. í stíl við þetta neikvæöi var yfir-
leitt stríður söngur.
Hér fer mikið fyrir menningararfi skóla-
kerfisins. íslendingasögurnar, Hallgrímur
Pétursson, Jónas Hallgrímsson og Jón Sig-
urðsson eru t.d. sínálægir, einnig Nýja testa-
mentið. En allt er tengt einhverju lágkúru-
legu úr samtíma höfundar, einkanlega fyrir
neðan mitti. Það er ekki síst í sambandi við
Jesú:
En á laugardögum þegar Kristur klæmist
vita konur á bamsfeörum sínum pottþétt skil
og Silli og Valdi þeir segjast hafa legið
sæla Maríu áður en guð kom til
en guð býr í garðslöngunni amma
æ geymdu handa mér meyjarblómið amma.
Meðal þess sem lesendum eða hlustendum
er ögrað með er sóðalegt klám, sem töluvert
ber á, einkum í elstu textunum. „Þú ert eitt-
hvað óþriflegt með gati/og ekkert meir“, „þú
ert eitthvað ógeðslegt með gati/og ekkert
meir“. Langt kvæði hefst svona:
Heldrimaður á Hrauninu
háttaði sig hjá kúnum
en hann skeit sig allan út í mykju
svo hann útvegaði sér gúmmsvuntu
með gati
Ekki er minna viðhaft þegar textarnir grípa
inn í stjórnmálabaráttu samtímans. Raunar
byggi ég það aðeins á minningu um aðstæður
við flutning, þá er vafasamt að telja það ein-
kenni textans;
Geir minn geir með vörtu
grátbólginn klæddur svörtu
kveð ég þitt lúsuga lókal
læði á brott minum lók al-
vöruþrunginn og þunnur
það þrífast sist nokkur gimnur
mér á sjúku sinni
en seg mér: hvað líður hringvöðvabólgunni
i leghálsopinu á langömmu þinni?
Það var víst þetta sem Jón Múh kallaði
„gróteskan hrylhng" og furðaði að róttækl-
ingar hömpuðu slíku. Og víst er að þetta er
engu líkt í íslenskri ljóðagerð. En meginein-
kenni kvæðanna, háðsk stílrof, minna þó
m.a. á kvæði Halldórs Laxness, t.d. í „Silfur
Egils“ þar sem rifjuð er upp frásögn úr Egils
sögu Skallagrímssonar:
Og Egill svarar: Þú sérð það við Lögberg
og svo steig hann uppá bakið á köflóttum hesti
en á alþingi sátu þeir SiUi og Valdi
þeir sögðu frá klækjum sínum og rifu í sig nesti
SurreaUsmi kemur einnig fyrir, einkum
framan af. Þá er kvæði kannski nokkurn
veginn samhangandi texti en svo koma inn-
skot sem verður ekki með nokkru móti kom-
ið í samhengi við hitt:
Konur fyrri alda impra á sannindum
og ylja um hjartarætur í gegnum símann
5678 mannvinum
og svarta górillan hefur ákveðið tímann
Ég man ýmsar bollaleggingar manna um
þýðingu tölunnar og svörtu górfilunnar en
hvort tveggja hefur fyrst og fremst það hlut-
verk aö vera út í hött. Til hvers þá? Um það
mætti velta vöngum en hér er vart rúm til
þess. Nefna mætti að svona texti ögrar les-
endum ekki síður en klám, guðlast og skop-
stælingar á menningarverðmætum. Hann
gengur fram af skilningi lesenda, örvar
ímyndunarafl þeirra, virðist vísa til víðari
heildar en hversdagshugsun nær til.
Hér fer svo mikið fyrir skopstælingum að
segja má að textarnir fari mjótt einstigi á
mörkum væmni og kUsja. Og einstaka sinn-
um fara þeir inn á það sviö. Það er einkum
í nýlegum ástarljóðum tíl pUta. Nú telja flest-
ir jákvætt að vera opinn og einlægur og ekki
skal ég vefengja það. Enn jákvæðara er að
þetta svið skuU loksins vera að þokast úr
bannhelginni inn í íslenskar bókmenntir. En
e.t.v. skortir höfund einfaldlega þá þjálfun í
hinu jákvæða sem hann hefur í kaldhæöni
og Ulkvittni. Að vísu mætti nefna sem rök á
móti þessu t.d. „Orfeus og Evridís", fallegt
ástarkvæði sem kom á plötu fyrir fimmtán
árum. En þar ríkir fyrst og fremst tregi,
söknuður. Kvæðin um Manga Toll eru enn
eldri og þar er ekki kaldhæðni en einnig þau
eru fyrst og fremst þrungin samúð með sigr-
uðum. Hreinn fógnuður lætur Megasi ekki
eins vel, t.d. í „FUahirðirinn frá Súrin" (bls.
282):
Og hvílíkt regindjúp þaö var og ótrúlerr+ ‘—n
opnaöist
mér í augunum svörtu svo fullt af framamii
lihðu
þegar ég leit til þín heiUaður oghöndin mi" á
á leik
í hárinu þínu svo biksvörtu og stríöu
ég var bara að leita að ævintýrum einn enn s<»n
kemur og ier
við vorum eins og fiðrildi í nóttinni .»u
dinunu
en hörundið þitt brúna það var mýkra en ailt
sem var miúkt
og mig hafði aldrei órað fyrir neinu svo grimuiu
o.s.frv. Hér tekur Megas það alvarlega sem
hann er vanur að hæðast að, þó er þetta síst
dýpra.
Bókin er prýdd mörgum ljósmyndum af
höfundi, frá tónleikum hans og hljómplötum
í gegnum árin, einnig sérkennilegum og
vönduðum teikningum eftir hann. Feikngóð-
ur fengur í þessari bók.
Megas:
Textar.
AB 1991, 353 bls.
Þúsund mílna ferð hefst í einu skref i
Sárt brennur jörðin
undir fótum.
Fjarskinn er blár.
Heimþráin kallar
úr ókunnri átt.
Þrotlaus er leiðin
til landsins, sem ekki finnst.
Sárt brennur jörðin
undir fótum.
Ljóðið Fjarskinn er blár, eftir Þóru Jóns-
dóttur, er að finna í fyrstu ljóðabók hennar,
Leit að tjaldstæði, sem kom út árið 1973. Þaö
er ekki óalgengt að rekast á ljóö í svipuðum
anda og þetta í bókum Þóru þar sem mann-
eskjan ráfar um í leit að samastað í tilver-
unni, stað sem hún getur unað sér sátt við
sjálfa sig og aðra. í fyrstu bókinni er tjald-
stæðið enn ófundið í lokin og í Leiðinni heim
(1975) rekumst við á húsnæðislausa konu
sem stendur fyrir utan og horfir löngungar-
augum á upplýsta gluggana í borgin'ni (bls.
33). Konan finnur sig hvergi og þótt hún
reyni að njörva sig niður á ákveðnum bletti
er sáhn rokin af stað fyrr en varir:
Gott þeim er una
í garði blóma
rétta gróðri hönd
og heyra ei í brjósti sér
hróp hinna bláu fjalla
svo hendur fallast
og sálarróin flýgur burt
á fuglsvæng.
(Aö una í garði úr Horft í birtuna (bls. 21))
Það mætti túlka leit ljóðmælanda sem leit
að viðsættanlegri ímynd konunnar í veröld
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
þar sem flestar bjargir eru bannaðar en það
er einnig hægt að túlka þennan óróa meö
tilliti til rótleysis í nýjum heimi og þörf
mannsins til að nálgast og skilgreina upp-
runa sinn. Eflaust eru þetta greinar af sama
meiði og freistandi að segja sem svo að til
þess að ná einhverjum haldbærum tengslum
við sjálfan sig sé þarft að hverfa aftur til fort-
íðar og hreinsa dáUtið til í huganum. A.m.k.
er fýsUegt að grípa til þeirrar alhæfingar
þegar skoöuð er nýjasta bók Þóru, Línur í
lófa, sem kom út nú fyrir jólin. Þessi bók er
ólík fyrri bókunum að því leyti að ljóðin eru
lengri, nk. prósi, og lesast sem ein heUd í
formi æviminninga úr sveitinni.
í fyrsta ljóði bókarinnar, AUt í heimi, bein-
ir ljóðmælandi orðum sínum tU barnanna
sinna þar sem hann heitir því að efna brot
af því loforði sem hann gaf þeim gjarnan 1
æsku, það að segja þéim aUt í heimi ef þau
yrðu góð. Nú eru börnimi orðin stór og vita
aö slíkt loforð er fráleitt en konan í Ijóðinu
býr sig undir að opna heim og lesendum sín-
um nýjar dyr og nýjan skUning á lífi sem
var, um leið og hún freistar þess að nálgast
sjálfa sig frá öðrum hliðum:
Nú vil ég segja eitthvað af því
sem ég lofaði þá en gerði ekki
því annað virtist brýnna
Eg legg nú af staö eftir óljósri slóð
minnug þess aö þúsund mílna ferð
hefst í einu skerfi (bls. 5).
Lesanda er boðið inn í hús uppi í sveit og
fær áður en langt um Uöur að kynnast lífs-
stíl og búskaparháttum þar á bæ. Dregnar
eru upp myndir af útliti hússins og nánasta
umhverfi og lesandinn fylgist með laufa-
brauðsgerð og jólahaldi, dúnhreinsun og
skólahaldi svo dæmi séu tekin. Þetta eru
sælar minningar, blandnar trega og söknuði
og hér má einnig skynja sterka fortíðarþrá,
þrá eftir lífi sem þrátt fyrir andstreymi og
aUs kyns áhyggjur var fegurra og meira gef-
andi en líf dagsins í dag, a.m.k. í minning-
unni:
Ég bíð meðan minnið leitar
sækir föng í klær köngulóarvefs
í skot skúms og hjóms
kaUar fram á skjáinn lifandi myndir 1 blæ-
brigðum regnbogans
að ég fái málaö björtum dráttum
og djúpum skuggum
á gráan vegg hugsana minna
aUt Utrófið (bls. 25).
Eftir ferð sína í gegnum tímann er ljóðmæ-
landi að mörgu leyti ríkari. Konan hefur að
einhverju leyti riíjað það upp hvers vegna
lífið er eins og það er og hvar rætur þrárinn-
ar Uggja. En hún getur ekki alveg sefað óró-
ann í sálinni því leitin heldur áfram þrátt
fyrir aUt. Hún getur ekki breytt framgangi
lífsins og byijað upp á nýtt, hún verður að
halda af stað að nýju og kannski er hún fyrst
og fremst óánægð með það þegar á aUt er
Utið. En hún getur þó alltaf huggað sig við
minningarnar og óskað sér, jafnvel þótt ósk-
in rætist aldrei:
Þú vaknar í morgunskímu
Það er hrím á grasinu og haust
Þaö fer hrollur um þig
Hvernig geturðu kvatt og farið
þaðan sem aUt kaUar á þig
þar sem þú fyllir upp í sjónhringinn
þar sem önn þín verður eftir
og þeir sem einir unna þér
Þegar heimiU þitt hverfur fyrir leiti
breytist harmur þinn í tár
En tíminn tekur hann í sína vörslu
og felur milh blaöa í bók
Þú opnar hana af tilvUjun
og finnur fjögurra laufa smára (bls. 93).
Nýjasta bók Þóru Jónsdóttur lætur lítið
yfir sér í fyrstu en hún vinnur á. Höfundur
dregur upp látlausar myndir úr hversdags-
lífi bernskunnar en myndimar eru oft gríp-
andi og taka sér bólfestu í huga lesandans
sem sér sveitina fyrir sér svo og fólkið í sínu
daglega amstri. TiUinningar ljóðanna skila
sér vel hvort sem verið er að lýsa vonbrigð-
um barnsins sem fær ekki tækifæri til að
mennta sig sem skyldi eða angist konunnar
sem nær ekki alveg að fóta sig í veröld sem er.
Þótt mælandi ljóðanna hafi kánnski bara
rétt náð í skottið á þeirri sátt og þvi æöm-
leysi sem textinn boöar er þetta ferð sem var
þess virði að vera farin og lesandinn fylgir
glaður með minnugur þess að „þúsund mílna
ferö hefst í einu skrefi.“
Linur i lófa.
Þóra Jónsdóttir.
Fjölvi 1991.