Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1992, Síða 15

ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1992.
15
Skylmingar við
Skálholtsstíg
Einhverjar skemmtilegustu
skylmingar á síðustu árum eru
átökin í menntamálaráði. Skjald-
meyjamar Bessí Jóhannsdóttir og
Helga Kress (að öðrum ógleymd-
um) hafa sýnt slík tilþrif að raun-
verulegt inntak deilunnar hefur
mikið til gleymst í hita leiksins.
Deilan stendur víst um hvort
leggja eigi niður Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs og Þjóðvinafélags en á
því máh em margar hhðar eins og
hér verður reynt að sýna fram á.
Þjóðvinafélagið
Þjóðvinafélagið er ekki ómerki-
legt fyrirbæri sögulega séð. Það er
stofnað á Alþingi árið 1871 og hefur
þá sérstöðu meðal félaga að Alþingi
hefur kosið stjóm þess frá önd-
verðu. Reyndar má segja að félagið
sé ekki til eða að engir félagsmenn
séu til, a.m.k. virðist Gunnar Stef-
ánsson helst telja alþingismennina
vera félagið í síðasta Andvara. Árið
1940 var reytum þess ruglað saman
við reytur Menningarsjóðs og síðan
virðist það htið sjálfstætt hafa
starfað. Ahtaf hafa þó 5 „forstöðu-
menn“ verið kosnir á Alþingi, hvað
svo sem þeir hafa gert síðan 1940.
Þegar félagið var hálfrar aldar,
eða árið 1921, var gefið út afmæhs-
rit til að rekja sögu þess. Það var
stofnað að frumkvæði Jóns Sig-
urðssonar til að styðja áhugamál
hans, einkum til þess að halda
áfram útgáfu Nýrra félagsrita.
Hugmynd hans var sú að það
yrði sniðið eftir norsku félagi:
Páll Skúlason
lögfræðingur
þess og útgáfubókunum. En á veg-
um þess hafa komið út tvö tímarit
í meira en öld, Almanak og And-
vari.
Menningarsjóður
Menningarsjóður hefur einnig
starfað lengi og verið í tengslum
við menntamálaráð sem stofnað
var 1928. Sjóður þessi var um skeið
ahöflugur enda runnu til hans ahar
sektir við brotum á áfengislöggjöf-
inni. Eitthvað dregur Jón kadett
það þó í efa í endurminningum sín-
um: Syndin er lævís og hpur, að
sektimar hafi ahtaf skilað sér.
„Brennivinssektir hafa jafnan
runið í Menningarsjóð," segir Jón,
„tíl eflingar útgáfustarfsemi hans
og mætti því ætla að við Strætis-
menn höfum lagt fram eigi allhtinn
„Það er löngu tímabært að leggja Bóka-
útgáfu Menningarsjóðs og Þjóðvinafé-
lagsins niður, því það er ekki álitlegt
að reka fyrirtæki af félagi sem ekki
hefur neina félagsmenn..
Selskabet til Norges vel, sem hafði
starfað lengi. Annars var þetta víst
ahtaf einhvers konar pukurfélag,
alþingismenn kusu sjálfa sig og
vini sína í stjóm þess og félags-
menn vom víst aldrei aðrir en þeir
sem vom áskrifendur að tímaritum
skerf th að breiöa út fagrar og göfg-
andi bókmenntir meðal fátækrar
alþýðu.
Þessi þáttur okkar í menningar-
lífi þjóðarinnar hefur þó ekki orðið
eins mikhl og virðast kann í fljótu
bragði, þvi það var sjaldnast th
Bessí Jóhannsdóttir og Helga Kress, fyrrv. og núv. formaður mennta-
málaráðs. -....hafa sýnt slik tilþrif... að raunverulegt inntak deilunn-
ar hefur mikið til gleymst...“ segir Páll m.a. í greininni.
nokkur eyrir að borga sektimar og
vom þær látnar safnast fyrir uns
þær námu samtals ákveðinni upp-
hæð en þá fékk viðkomandi að af-
plána þær í einu lagi með nokkurra
daga dvöl í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg (Steininum) og á
því græddi Menningarsjóður ekki
neitt."
Bókaútgáfa ríkissjóðs
Það er löngu tímabærl að leggja
Bókaútgáfu Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélags niður, því það er
ekki áhtlegt að reka fyrirtæki af
félagi sem ekki hefur neina félags-
menn og sjóði, sem misst hefur svo
mikhvægan tekjustofn sem áfeng-
issektimar voru, en þær missti
sjóðurinn árið 1971. Það væri aftur
á móti þarft verk að koma bókaút-
gáfu ríkisins í betra horf.
Ríkissjóður og einstakar stofnan-
ir þurfa að koma á prent margvís-
legu efni og ferst það heldur óhönd-
uglega. Útgáfustarfsemi er vanda-
söm og flókin grein og er ekki hægt
aö ætlast th að forstöðumenn ein-
stakra ríkisstofnana hafi tíma eða
kunnáttu th að sinna því, enda
mjög óhagkvæmt.
Víða erlendis og reyndar hér-
lendis líka hefst undirbúningur
lagafmmvarpa með þvi að skipuð
er milliþinganefnd th þess að
kanna máhð. Hún safnar heimhd-
um sem lagðar em fyrir ráðuneyti
og viðkomandi ráðherra og erlend-
is þar sem slík nefndaráht em
prentuð getur almenningur fylgst
með því hvemig unnið er að mál-
inu og hvemig það er vaxið.
Hér á landi hefur verið starfandi
stjómarskrámefnd aht frá árinu
1944, kannski þó ekki samfeht.
Þessar nefndir hafa sumar hverjar
unnið töluvert starf, a.m.k. stjóm-
arskrámefnd Gunnars Thorodd-
sen. í umræðunni nú um það hvort
breyta þurfi stjómarskránni og þá
hvemig væri ómetanlegt að hafa
prentaðar greinargerðir frá þess-
um nefndum og ýmsum fleiri sem
unnið hafa á vegum þess opinbera.
Páll Skúlason
Smábátar-hagkvæmni, atvmnusköpun:
Öngullinn er lausnin
Hagkvæmasta útgerð, sem
stunduð er hér við land, er útgerð
smábáta. í smábátaútgerðinni em
um 2.000 bátar og þar af em 1.139
með önglaleyfi. Ekki tel ég ofreikn-
að að þrjú hehs árs störf fylgi hverj-
inn bát.
Vegna þess er gerðist er bátar
milh 6 og 10 tonn fengu úthlutaða
kvóta (aflaheimhdir seldar th tog-
ara), sem dugði mörgum ekki th
framfærslu, vona ég að stjómvöld
afstýri því hörmulega slysi sem
yrði ef skipta ætti 4.000 tonnum af
þorski á milli 1.139 báta sem hafa
önglaleyfi. Ef slíkt gengi eftir
mundi það hafa í for með sér geig-
vænlegt atvinnuleysi og byggða-
röskun sem óhjákvæmhega fylgdi
í kjölfarið.
Arið 1991 þurfli að meðaltali mn
100 smábáta th að veiða álíka magn
af þorski og ýsu og meðaltogari
gerir. Því er augijóst að færri tonn
þarf th framfæris fjölskyldu trhlu-
karlsins en togarasjómannsins.
Fjölgun smábáta var jákvæö
þróun
Rekja má fjölgun smábáta th þess
að kvóti byggðarlaganna fór
minnkandi og sjómenn, sem af
þeim sökrnn misstu atvinnuna,
brugðu á það eina ráð sem stóð
þeim th boða ef þeir vhdu halda
áfram að búa í simú heimabyggð;
þeir fengu sér trillu. í leiðinni skap-
aðist fjöldi starfa í landi. Mér er
spum; hvemig hefði atvinnu-
ástandið á Snæfehsnesi og Vest-
fjörðum verið í sumar ef krókabát-
anna hefði ekki notið við?
Smábátamir koma daglega með
fiskinn að landi og er hann því
ferskasta og besta hráefni sem völ
er á. Þá er aflanum nær undan-
KjaUaiinn
Bergur Garðarsson
formaður Snæfells, félags smá-
bátaeigenda á Snæfellsnesi
tekningalaust landað í heimabyggð
og seldm- þar eða á innlendum
mörkuðum.
Smábátaútgerðin á sér
óvildarmenn
Það yrði mikhl harmleikur fyrir
þjóðina ef smábátaútgerð legðist af
eins og forráðamenn stórútgerðar-
innar augljóslega beijast fyrir. Þeir
skora á stjómvöld að smábátar,
sem eru í önglaveiðikerfinu, verði
tafarlaust settir á aflamark og hnu-
tvöfoldun afnumin.
Fyrir þeim vakir ekkert annað
en að geta setið um þá sem hla yrðu
úti í kvótaúthlutun og keypt af
þeim kvótann á sama hátt og gert
var þegar bátar frá 6 th 10 tonn
vom settir á aflamark. Þá vita þeir
vel að kvótahtlir smábátar þola
ekki afnám línutvöfóldunar og
mundi það einnig auka kvóta stór-
útgerðarinnar.
Umhverfisvænar veiðar
Veiðarfæri smábátanna, þ.e. lína
og handfæri, skaða á engan hátt
lífríki sjávar. Línan hggur kyrr á
botninum og rótar ekki upp né
skemmir lífríki hans. Það yrði því
spor th fortíðar ef hugmyndir stór-
útgerðarinnar næðu fram að
ganga. Því ber að fagna yfirlýsingu
sjávarútvegsráðherra nú nýverið
þess efnis að ekki verði hróflað við
hnutvöfolduninni né önglaleyfi
smábáta.
Fjölmargir smábátar, sem lentu
hla í kvótakerfinu, halda enn sjó
vegna línuákvæðisins sem er
þeirra eini möguleiki th aö bjarga
sér. Á móti hafa önnur skip, er
ekki geta veitt á línu, flest tækifæri
th að vinna sér upp skerðingu með
veiði í öðrum tegundum.
Takmarkanir á önglabátum
Sá misskhningur virðist vera al-
gengur að bátar á önglaleyfi hafi
ekki orðið fyrir neinum skerðing-
um. Þvert á móti, banndögum hef-
ur fjölgað og eru nú hátt í fjórðung-
ur ársins. Þar ofan á bætast brælu-
dagamir sem að flestra áhti væru
einir sér næg skerðing. Á tveimur
síðustu árrnn hefur þótt gott ef
stærstu bátamir innan krókaveiði-
kerfisins hafa getað róið eitt hundr-
að daga á ári.
Festum önglaveiðar í sessi
Afnema skal bráðabirgðaákvæði
það sem kahast orðið í daglegu tah
25% ákvæðið. Það ákvæði hefur
valdið mun meiri afla en ella vegna
þess stórhættulega kapphlaups
sem í gangi er um að ávinna sér
framseljanlegar aflaheimhdir.
Festa þarf varanlega í sessi fijáls-
ar krókaveiðar í banndagakerfi og
gæta þess að engar framseljanlegar
aflaheimhdir myndist innan þess.
Með þvi móti er komið í veg fyrir
brask með lífsafkomu hehu byggð-
arlaganna. Trhlukarhnn og hans
fjölskylda stendur og fehur með
sinni útgerð.
Ég bendi á að öflug smábátaút-
gerð er besta, ódýrasta og mest at-
. vinnuskapandi byggðastefna sem
völ er á. Því vona ég að tekið verði
á því óvissuástandi er útgerðar-
menn báta í krókaveiðikerfinu búa
við. Þá er einnig von th að fjöl-
skyldur trhlukarla geti farið að
gera framtíðaráætlanir af meira
öryggi.
Áð endingu skora ég á ráðamenn
þjóðarinnar að beita sér fyrir lausn
á framangreindum málefhum smá-
bátaeigenda og vona jafnframt að
þjóðin öh styðji málstaðinn. Máls-
stað sem styrkir atvinnulíf og kem-
ur í veg fyrir byggðaröskun.
Bergur Garðarsson
„Smábátarnir koma daglega meö fisk-
inn að landi og er hann því ferskasta
og besta hráefni sem völ er á. Þá er
aflanum nær undantekningalaust
landaö í heimabyggð og seldur þar eða
á innlendum mörkuðum.“