Alþýðublaðið - 08.04.1967, Blaðsíða 7

✓
Halldór Laxness :
ÍSLENDINGASPJALL
Helgafell, Reykjavík 1967.
129 bls.
Halldór Laxness miðar það sem
hann skrifar í seinni tíð ekki
síður við erlenda lesendur sína
en innlenda, einkum Norður-
landamenn þegar iiann skrifar
eitthvað í pérsónulegum tóni seg-
ir í formála þessarar bókar. „Svo
var um Skáldatíma og svo er
um þetta kver íslendingaspjall,
enda samantekið í fyrsta lagi
fyrir tilmæli minna góðu sænsku
forleggjara, Rabén & Sjögren,
sem hafa beðið mig um að gera
langan Ísiandskapítula, innskot
í nýja útgáfu á Skáldatíma. í
annan stað er kverið miðað við
óskir íslenzkra lesenda sem
fannst ég hefði i Skáldatíma
svikið þá um þá ánægju að fá
sjálfsmynd af höfundinum með
ísland kringum sig og mega
kynnast ögn hug hans eins og
sakir standa til íslenzkrar menn-
ingar að fornu og nýju.”
íslendingaspjall er skrifað
með því yfirskini, eða skálda-
leyfi, að útlendingar standi í öll-
um gáttum spyrjandi hvernig sé
að vera rithöfundur á íslandi,
sé það hægt. Það liggur að vísu
ekki í augum uppi hvernig eigi
að auka spjallinu í Skáldatíma
svo vel fari, enda má það einu
gilda. En „sjálfsmynd af höfund-
inum með ísland kringum sig”
er innlendum lesendum forvitni-
leg ekki síður en erlendum, ef til
vill enn frekar en þeim. Og sjvör
Halldórs Laxness við því hvern-
ig hægt sé að vera rithöfundur á
Islandi greinast einkum í þrjá
staði: liann fjallar um íslenzk
menningarskilyrði almennt, eink-
um forn- og alþýðumenningu en
einnig nútíðarmenningu við vel-
ferð, víkur nokkuð að högum
og stöðu íslenzkra rithöfunda nú
á tímum, og hann getur um sína
eigin reynslu sem rithöfundur á
íslandi.
Það sem Laxness segir um
hagi íslenzkra-höfunda má raun-
verulega draga allt saman í eina
setningu — „þessir fuglar hafa
engar tekjur af bókum sínum en
þeir lifa flott” — sem vísast er
sönn það sem hún nær, hvort
sem allir samþykkja hana sem
hlut eiga að máli. Rithöfundar á
íslandi upp og ofan eru bjarg-
álnamenn í bjargálna samfélagi;
séu menn það ekki stafar það
bara af öfugu snobbi. En þessi
athugun, þó hún kunni að vera
réttmæt, segir því miður harla
litíð úrri vandkvæði þess að vinna
að bókménntum á íslandi nú eða
endranær. Sama gildir úm glað-
legar bolláleggingár höfundar
um tekjuvonir manna af höf-
undalaunum úr ríkissjóði, ráðu-
neyti skóla eða safna eða hand-
liöfn hálendisins; en þeir bænd-
ur, prestar, læknar og lögfræð-
ingar er leggja um þessar mundir
„görva hönd á fagrar bókmennt-
ir” með einhverjum umtalsverð-
um árangri eru víst teljandi á
fingrum sér;- annarrar handar-
innar. Á hinn bóginn má sitt-
hvað vera til í ábendingum hans
á þá dýrkun meðalmennskunn-
ar, meðallagsins sem hvarvetna
gætir í þjóðfélaginu, og þá ekki
sízt í mati okkar á bókmennt-
um:
„Við vitum Hka að hefðum við
ekki mýgrút af leirskáldum í öll-
um áttum og hlúðum að þeim í
öfugu hlutfalli við getu þeirra,
þá mundi aldrei lcoma upp þolan
legt skáld á íslandi og bók-
menntir leggjast niður. Orsökin
til þess að við skrifum verri
bækur en í fornöld er ekki sú
að rithöfundarnir séu heimskari
en þá heldur af því að menn-
ingarstig þjóðarinnar er lægra
en í fornöld: velferðarríkið er
gott jólatrésskraut en ekki ald-
ingarður stórra bókmennta.
Skussana verður að vernda, hin-
ir ábyrg'jast sig sjálfir.”
Svo getur sá talað sem sjálf-
ur hefur ábyrgzt sjálfan sig.
Hann þarf ekki að ætla þar jyrir
að sömu kostir hæfi öðrum jafn-
vel, sbr. hugleiðingar um mennt-
un, uppeldi og aga hér í bók-
inni. En sú forskrift sem Hall-
dór Laxness gefur ungum rithöf-
undum eftir reynslu sjálfs sín að
„gerast flakkari upp í sveit til
að læra íslenzku” hygg ég að
reynist ámóta haldlítil nú á dög-
um og kenningin um hinar
„bjargálna” bókmenntir. Sá sem
ekki lærir íslenzku af sjálfu sér
í uppvextinum verður eflaust
hér eftir sem hingað til að nema
málið af bókum og því fólki sem
hann umgengst daglega; en fyrir
lítið kæmi að leggja upp í leið-
angur eftir ' akademíú búand-
karla og sagnakerlinga þótt hún
liafi ef til vill einhverntíma ver-
ið annað og meira en þjóðsaga.
Kenningin um „akademíuna”
hefur lengi verið eftirlæti Hall-
dórs Laxness og þar með þá tíma
þegar skáldskapur og bókmennt-
ir voru „miðþyngdarstaður þjóð-
lífs á íslandi”, „lífsloft þjóðar-
innar og allt annað hégómi”;
hana leiðir eins og ósjálfrátt af
hinni eilífu viðmiðun við óvið-
jafnanlega snilld fornbók-
menntanna. Við þennan þjóð-
sögulega bakgrunn kýs hann nú
að draga upp sjálfsmynd sína;
hann er „Dichtung und Wahr-
heit” höfundarins á efri árum.
Hann er að sönnu ekki nýr fyrir
lesendum hans, liérlendis að
minnsta kosti; við þennan lofs-
tír hefur kveðið í greinum og
ritgerðum Laxness um langt
skeið. Og meðan hann herðir
lofið um „þaulræktað og alskap-
að,” „vandað, útsniogið og rétt”
tungutak klassískrar íslenzku
fjarlægist hans eigin stílsmáti
æ því meir tunguna eins og hún
er tölúð, verður æ fullkomnari
listiðja, æ meira affekti. í þeim
dúr er öll hin glaðbeitta og hót-
fyndna frásögn og hugleiðing ís- i
lendingaspjalls. En undir niðri
býr raunar vitund þess að þessi
heimur sé horfinn, liruninn til
grunna, hafi hann þá nokkurn
tíma verið annað en skáldskap-
ur, hugsýn landsins með bursta-
bæi í grænum túnum, samsam-
aða landinu í þúsund ár:
„Broslegt þegar verið er að
tala um að breyta heiminum, —
það væri þá helzt með því að
fá hann til að standa kyrran. Það
er eðli hcimsins að breytast með
hraða sem livorki verður mæld-
ur né miðaður við neitt annað.
Ef nokkuð væri breytist heimur-
inn hraðar en sjálfur maðúrinn
sem er mælikvarði alls.”
Þessi málsgrein, ekki með öllu
sársaukalaus, virðist mér með
þeim einlæglegri í bókinni, En
einkennilegt er að sjá hvernig
höfundur metur stöðu sjálfs sín
,,i gegnum tíðina” og allar breyt-
ingar 'hennar. Skrýtnust er lík-
lega sú óvænta skýring sem hér
kemur upp á því hvers vegna
hann felldi niður kiljansnafnið,
— „en það nafn festist einkum
við mig hjá öllum þeim sem
ekki þekktu mig en höfðu á mér
illan bifur.” Það er engu Hkara
en hann geri sér enga grein fyr-
ir því að þetta er aðeins önnur
hlið málsins, að „Kiljan” er
einnig sá höfundur sem menn
hafa virt, dáð og elskað meir
en nokkurn um hans daga. Við
það dálæti er mín kynslóð les-
anda í landinu vaxin upp, hvað
sem Ilalldór Laxness sqgir nú,
og það án þess „stalínistar”
hefðu þar nokkra hönd í bagga.
Sjálfur segir hann að þótt hann
Framhald á 10. síðu.
Fyrir rúmum tveimur árum tók til starfa á Höfn í Hornáfirði
Sparisjóður Hornafjarðar. Fyrst var Sparisjóðurinn til húsa með
öðru í einu litlu herbergi, en strax á öðru ári var sýnt, vegna vax-
andi vinsælda, að Sparisjóðurinn þurfti meira olbogarúm. Um mán-
aðarmótin janúar og febrúar opnaði Sparisjóðurinn afgreiðslu í
rúmgóðum og björtum húsakynum að Hafnarbraut 32 á Höfn.
Skortur á
í Alþýðublaðinu í dag er birt
grein með fyrirsögninni: „Það
dó barn,” og undirrituð af Ara
Guðmundssyni.
Nafn fyrirsagnarinnar er vel
til þess fallið, að vekja athygli,
a.m.k. okkar, sem eigum börn
að leik á og við akbrautir í
saihbýli við lífshættuleg farar-
tæki.
Nafnið á þessari grein mun
sótt mörg ár aftur í tímann og
engum til góðs að setja þann at-
burð upp nú sem æsifrétt.
í þessari grein er slegið fram
órökstuddum fullyrðingum um
„Útikerfi” Rafmagnsveitu Reykja
víkur og mun þar átt við svo-
nefnt veitukerfi. Ég hirði ekki
um að svara þessu nú, enda
munu vafalaust aðrir gera það,
sem til þess eru kunnugri, ef þeir
þá telja þessa grein Ara Guð-
mundssonar svaraverða. Þó vií
ég geta þess, að ég átti þess kost
að kynna mér allítarlega veitu-
kerfi fjögurra rafveitna í Sví-*
þjóð á sl. hausti. Eftir þá kynn-
ingu get ég ekki staðfest að veitu-
kerfi Rafmagnsveitu Reykjavík-
ur sé lélegra að öryggisbúnaði
en sarps konar kerfi eru hjá þess-
um rafveitum í Svíþjóð.
Það er eitt atriði í fyrrgreindri
grein, sem ég vil einkum svara.
Þar er fullyrt að meintur galli á
kerfinu sé kominn til af því að
yfirmaður dreifistöðvanna hafi
ekki lært til síns starfs.
Fyrir sex árum hóf ég undir-
ritaður störf i umræddri spenni-
stöðvadeild og starfaði þar í VA>
ár. Þá hafði ég nýlega lokið,
sveinsprófi í rafvirkjaiðn ásamt
prófi frá rafmagnsdeild Vélskól-
ans. Ég minnist þess ekki að
hafa nokkurn tínia getað sýnt
þekkingu fram yfir umræddan
verkstjóra í þeim málum, sem
við komu spennistöðvafram-
kvæmdum, enda hefur
hann haldgóða reynslu á þessu
sviði og hefur auk þess sýnt því
fullan áhuga, að fylgjast með
nýjungum og breyttum a'ðstæð-
um. Skoðun mín er sú, að höf-
undur greinarinnar mætti vel við
una, ef hann hefði jafn góða
stjórn á sínum eigin gerðum og
yfirmaður framkvæmda í spenni-
stöðvum hefur á framkvæmdum
manna sinna. Þess skal getið, að
yfirmaður framkvæmda í spenni
stöðvunum er jafnframt yfirmað-
ur greinarhöfundar, Ara Guð-
mundssonar, í hans starfi. Grein-
arhöfundur mun hafa atvinnu-
réttindi í þessu fagi. Þetta mun
því vera eitt dæmi þess, að menn
þola það illa, að reynsla og hald-
góð þekking sé tekin fram yfir
gömul próf, þótt annað skorti.
Kópavogi, 6. apríl 1967.
Ingimar Karlsson.
Söumavéla-
ráðstefna
Rvík, SJÓ
Undanfarna daga hefur staðii yf-
ir nokkurs konar saumavélaráð-
stefna hjá Gunnari Ásgeirssyni
hf. Er tilgangurinn með henni iá,
að kenna umboísmönnum fyrii-
tækisins ásamt viðgerðarmöi^num
meðferð Husquarna saumavélfi, Í51
hægð'arauka fyrir viðskiptavinin^,
Þessi ráðstefna fer fram í fevífc
og sækja. liana 19 umboðsmenn
fyrirtækisins. Einnig hafa verið>
haldin námskeið fyrir konur, bæði
Framhald á 15. síðu.
8. apríl 1967 ALÞÝÐUBLAÐIÐ f