Dagur - 04.09.1987, Page 15

-on 4. .septerober 4 98^ -r-OAGURr- 15
.. iSffí*.

1.
hér þáf:Aðeiivs einn menntaskóli var
þú á lahdijiu og hann í Reykjavík.
Bávið varð stúdent þaðan og hélt
upp á stúdentsprófið með óvenjuleg-
um hætti. Hann hvorki hélt né fór í
veislu, en gekk upp á Öskjuhlíð, sem
þá var h'tl byggð, klæddi sig úr hverri
spjör og yelti sér upp úr moldinni
eins og hestur sem losaður hefur ver-
ið við reiðinginn.
Ég skelfist ei, þótt sólin sígi í æginn
ug svartri blæju vefjist moldin gljúp,
og þótt ég margoft syrgi sólskinsdaginn,
er sólin fegurst bak við hafsins djúp.
En mérfinnst alltafmoldin fara að anga,
er myrkvast loft og sér ei handaskil,
sagði stúdentinn ungi sem þetta sama
ár gaf út sína fyrstu ljóðabók, þar
sem hann setur sig í hrafnsgervi af
meðaumkun með þeim sem ekki
gátu sungið eins og hann sjálfur og
urðu að garga, þangað til „krumma-
hjartað kvalið af löngun brestur".
Og hver, haldið þið, að skrifað
hafi af mestum skilningi um hina
nýju bók og fundið guðsneistann í
hálfheiðninni þar? Það var aldur-
hniginn prestur norður á Akureyri,
Matthías Jochumsson. Hann bað
menn að taka hinum nýju Davíðs-
sálmum vel og segir ennfremur:
„Eitt vald er almáttugt og sigrar
allt illt. Og það vald heitir góðleikur.
Og hver, sem af hug og hjarta ann
góðleik, hann elskar um leið sannleik
og réttlæti. Þannig hljóðar hin eina
sáluhjálplega trú sem engin þjóð þor-
ir á móti að mæla, hverju sem hún
annars trúir eða þykist trúa.
Og lesi menn niður í kjölinn
Davíðs Svörtu fjaðrir, munu allir
skynsamir menn skilja að hann. fer
ékkj villur yegai í þeirrt einu trú sem
hérmskui ög.voiisku heimsfns sigrár.“
Þetta skrifirði- Matthías árið áður en
hann dó, sama árið og Sigurður
Nordal kynntist honum, 84 ára;
skilningurinn var næmur. . . hjartað
heitt, sagði Sigurður.
Davíð Stefánsson, sem útþráin
togaði ungan, kom jafnharðan til
baka aftur. „Hvar sem ég er staddur
á hnettinum, er skammt heim í
Fagraskóg,“ skrifaði hann löngu
seinna um heimþrá sína og átthaga-
tryggð.
Loks eftir langan dag
lít ég þig helga jörð.
Seiddur um sólarlag
sigli ég inn Eyjafjörð.
En hvar gat margsigldur maður og
skáld, sem um sinn hafði svalað
útþrá sinni, sest að við aðstæður sem
honum hæfðu, í námunda við Fagra-
skóg, það herrans ár 1925?
Það var á Amtsbókasafninu á
Akureyri- sem Davíð stýrði í 27 ár.
Þetta er ekki aðeins elsta menningar-
stofnun Akureyrar, heldur alelsta
stofnun sem nú er á vegum bæjarins’.
Grímur Jónsson amtmaður, móð-
urbróðir Gríir.s Thomsens, hefur
fengið misháar einkunnir í sögunni,
eins og gengur, en það verður ekki af
honum skafið, að hann stofnaði
Amtsbókasafnið 1827, fyrir því eru
skjalfest hans eigin orð. Á þessum
langa ferli hefur risið á safninu ekki
alltaf verið hátt, en hin síðari árin er
það merkileg menningarstofnun. Það
er eina safn utan höfuöborgarinnar
sem fær að lögunt allt prentmál á
íslandi og varðveitir það, lætur ekk-
ert í útlán nema það sem það kaupir
sérstaklega til þess. Hús það, sem
safnið býr nú í, er að mestu leyti gjöf
Akureyrarbæjar, ákveðin í tilefni af
aldararmæli kaupstaðarins 1962. Á
vettvangi þessarar menningarstofn-
unar vann Davíð Stefánsson áratug-
um saman, og á Amtsbókasafninu er
gott að vera. Ég er glaður vegna
þeirrar ákvörðunar sem forseti
bæjarstjórnar lýsti hér áður að gerð
hefði verið á hátíðarfundi bæjar-
stjórna; í morgun, að reisa nýtt hús í
tengslum við Amtsbókasafniö, og
þess má líka geta - og sýnir samheng-
ið í menningarviðleitni Akureyringa,
að fyrr á þessu ári var ráðinn til starfa
sérstakur sagnaritari bæjarins.
Davíð Stefánsson kenndi líka um
sinn og var þó lengur prófdómari við
Gagnfræðaskólann sem að lögum
varð menntaskóli með fullum rétt-
indum 1930. Og hvers vegna settust
að hér á Akureyrí uppeldisfrömuðir
og vísindamenn? Ég. nefni Stefán
Stefánsson, Sigurð Guðmundsson,
Þórárin Björnsson og Steindór
Steindórsson. Það var vegna þess að
hér var komið upp skóla af stórhug
og menningarviðleitni. Annars hefði
Akureyri ekki notið svo sem varð
vfsindastarfa og menningarforystu
þessara og þvílíkra manna.
Davíð Stefánsson brá ekki síður
en sr. Matthías stórum svip yfir dálít-
ið hverfi Akureyrar, þar sem hann
gekk um götur og hús með fyrir-
mannlegri reisn í fasi en alþýðleik í
geði. Ég var svo lánsamur að fá að
kynnast honum lítillega vegna starfs
sem ég var ráðinn til að vinna með
honum. Með honum var gott að
vera. Af honum mátti margt gott
læra. Hann var Iátlaus í háttum, tók
við mönnum á slétta bænda vísu, eins
og sagt var um Hallgrím Pétursson í
öðru samhengi. Af honum mátti læra
miskunnarlausa vandvirkni í smáu og
stóru, samviskusemi, hann hataði
villur, hann þoldi ekki kauðahátt í
framsetningu, eitt orð gat skipt öllu
máli. Stundum beið hann dögum og
nóttum saman cftir einu réttu orði.
Umfram allt annað mátti finna hjá
honum samúð og aðdáun til íslenskr-
ar alþýðu.
Ég elska alþýðufólkið
og uni mér best hjá því,
kvað hann beint út úr hjartanu, og
því fólki reisti hann óbrotgjarnan
minnisvarða í Gullna hliðinu.
Öll menning er byggð á þeirri
undirstöðu sem alþýða manna
leggur. Og hverjir kenndu okkur
málið? Hverjir spunnu líftaugina
sjálfa í þjóðerni okkar og menningu?
Þegar Þórarinn Björnsson skóla-
meistari glímdi við erfiðustu kafla í
þýðingu sinni á Jóhanni Kristófer og
varð, aldrei því vant, orðaskortur,
sagðist hann hafa hugsað heim til
Víkingavatns. Hann spurði sjálfan
sig: Hvernig hefði fólkið heima á
Víkingavatni orðað þetta? Og vand-
inn var leystur.
Eyfirðingurinn Jónas Hallgríms-
son gleymdi ekki íslenskri alþýðu,
þegar hann sá fyrir sér þjóðfélags-
bygginguna, í frægu Ijóði, á þeim
tíma er hillti undir alþing hið nýja.
Hörðum höndum
vinnur hölda kind
ár og eindaga.
Siglir særokinn,
sólbiíinn slær,
stjömuskininn stritar.
Jónasi þótti sú yfirbygging hrun-
gjörn sem ekki var að lagður grunn-
urinn með striti handverksmanna,
bænda og sjómanna. Og síðan áttu
allir að leggja saman krafta sína og
fríður foringi að stýra fræknu liði.
Saman þurfti að fara forysta og fylgd.
Þegar Matthías Jochumsson hafði
dvalist átta ár hér í bænum, skrifaði
hann: „Skólar er og verður það allra
fyrsta til að gefa hænum höfuðborg-
arbrag, viðgang og virðing." Hann
sannfærðist um það löngu á undan
flcstum öðrum að hér ætti ao koma
menntaskóli, og í kjölfar hans höfum
við fengið hvern skólann á fætur
öðrum, nú síðast verkmenntaskóla -
og háskóla. Loksins. Ef Matthías
Jochumsson hefði enn verið uppi,
myndi honum hafa þótt það seint.
En fyrst við erum á annað borð að
halda upp á 125 ára afmæli kaupstað-
arins, þá fer vel á því, að nú í haust
skuli draumurinn um háskóla hér á
Akureyri verða að veruleika. Ég veit
að mönnum þykir hann enn smár í
sniðum, en mjór er mikils vísir. Þeg-
ar Menntaskólinn á Akureyri
brautskráði stúdenta í fyrctu lotu,
voru þeir fimm talsins.
Háskóli á Akureyri mun ekki
aðeins að vissu marki stöðva atgervis-
flótta, hann mun líka laða að sér nýtt
atgervi og er þegar tekihn að gera
það'. Ég leyfi mér að bjóða velkomna
þá sem þegar eru til þess komnir eða
rétt ókomnir að láta háskólann nýja
njóta reynslu sinnar og menntunar.
Þegar Akureyri verður 150 ára, mun
þeim þakkað að maklegleikum sem
röskvastir voru til orða og athafna til
þess að draumurinn um háskóla á
Akureyri mætti verða að veruleika.
Þetta er stærsta byggðamál sem nú er
uppi í landinu.
Ég þarf ekki að minna ykkur á hin
fornu sannindi Mattheusarguðspjalls
að maðurinn lifir ekki á einu saman
brauði, að andinn er meiri en efnið.
Matthías Jochumsson fluttist ekki frá
Odda að Akureyri af efnahagsástæð-
um, heldur vegna skóla og prent-
smiðju. Ekki freistuðu launin Davíðs
Stefánssonar, þegar hann gerðist amts-
bókavörður. En hann fékk aðsetur í
menningarstofnun. Fjármunir lokk-
uðu ekki kennendur og stjórnendur
Menntaskólans. En þeir fengu tæki-
færi til að njóta sín og láta aðra njóta
þeirrar menntunar sem þeim hafði
auðnast.
Þegar menn hafa til hnífs og skeið-
ar og ríflega það, taka þeir að leita
eftir því sem er meira en munnfylli.
Fólki fækkar ekki á Vestfjörðum um
okkar daga af eínahagsástæðum. eins
og glöggt má sjá af svo leiðinlegu les-
máli sem skattaskýrslum. Ætli það sé
ekki eitthvað svipað sem knýr fólk
þaðan til búferlaflutninga eins og það
sem teygði sr. Matthías hingað norð-
ur frá hinurh „oddversku kjötkötl-
um“. Háskólinn nýi verður ekki
aðeins fræðslustofnun, hann á eftir,
með orðum sr. Matthíasar, að „gefa
bænum höfuðborgarbrag, viðgang og
vrrðing" - og mannfjölda.
Að svo mæltu þakka ég Akureyri
áratugafóstur sem farið hefur vel
með mig. Ég óska bænum velfarnað-
ar með hartnær aldargömlum orðum
sr. Matthíasar Sumum er gefíð að
segja það sem sígilt er.
Lifðu blessuð, Akureyri.
Auðnu við þig leiki hjól,
þó að tímans stríð og stormar
sturli lýð og byrgi sói.
Hundrað tuttugu og fimm ár er
ekki langur tími í sögu þjóðar, hvað
þá veraldar. Því ætti enn að mega
segja:
Þú ert ung og ör í skapi,
áfram \ilt en skortir margt.
Frjálsir menn sem fremdum unna
færi þig í gull og skart.
Þú munt vaxa, þú munt sigra,
þó að stríðið verði hart.
Ég þakka ykkur áheyrnina.
„Nernid staðar við vegina og
litist um og spyrjið um gömlu
göturnar, hver sé hamingju-
leiðin, og farið hana, svo að
þér finnið sálum yðar hvíld. “
Jerm. 6.16.
Hór er talað um að nema
staðar og huga að, hver sé
hamingjuleiðin. Hraðinn er
svo mikill á vegferð okkar og
tíðarandinn er þannig, að fáir
gefa sór tóm til aö nema
staðar og hugsa um Guð og
hin andlegu mál. Hávaðinn
er svo mtkill í nútfmanum, að
okkur reynist erfitt að nema
staðar og hlusta. Rödd Guðs
heyrist vart í sál og samvisku
vegna þess hve mikill
skarkalinn er í kring um
okkur. Lítill tími er ætlaöur
Guði í einrúmi, til þess aö
hafa hljóðar stundir í návist
hans.
Hamingjuleiðin er sú leið,
sem veitir sanna og varan-
lega hamingju, þar sem sál
mannsins nýtur blessunar
Guðs. En hvað er það sem
gerir okkur hamingjusöm? Er
það ekki m.a. að hafa eitt-
hvað að stefna að og lifa
fyrir? Að fórna sér fyrir góð-
an málstað og hafa einhvern
tilgang og ákveðna lífshug-
sjón? Tilgangsleysi og iðju-
leysi veldur hugarangri og
streitu, en Kristur Jesús veitir
hamingju sem er nægtarrík.
Hann hefur verkefni handa
þór og mér í þjónustu sinni
og er hún aðallega í því
fólgin, að gefa öðrum eitt-
hvað. En áður en það er
hægt, þurfum við að koma til
hans og þiggja fyrirgefningu
og hjálpræði frá honum. Og
þá fyrst fáum við tileinkað
okkur hugarfar Frefsarans
og afl til að vinna þau verk
sem hann vann. „Sæll er sá
er afbrotin eru fyrirgefin,
synd hans hulin. Sæll er sá
maður er Drottinn tilreiknar
eigi misgjörð." Sálm. 32.1-2.
„Spyrjið um gömlu göturn-
ar.“ Hin gömlu sannindi
Guðs orðs reynast haldgóð
þegar á reynir. Ástæðan er
sú, að þau sannindi eru kom-
in frá alvitrum og eilífum
Guði, sem hugtökin gamalt
og nýtt ná ekki yfir.
„Svo að þór finnið sálum
yðar hvíld.“ í biblíunni er
mikið talað um að koma til
Drottins og fá hvíld. „Á
grænum grundum lætur
hann mig hvílast, leiðir mig
að vötnum, þar sem ég má
næðis njóta. “Sálm. 23.2.
Baldvin Guðmundsson
laugardag kl. 14.00
ÞOR-KA
Komið og sjáið síðasta
stórieik sumarsins
Ólafur Gottskálksson
adidas
VÖRf
BATASMIOJA
Spilað er með Mitre boltá sem gefinn er af Blikkrás sf.