Dagur - 03.02.1988, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - 3. febrúar 1988

Ragnheiður Hansdóttir, tannlæknir:
Tannlækningar
aldraðra
Segja má, að tannlækningum
aldraðra, þ.e. 67 ára og eldri, sé
ekki sinnt sem skyldi. Engar tölu-
legar staðreyndir eru til um tann-
heilsu þessa hóps, en þó er vitað,
að mjög stór hluti hefur gervi-
tennur og mjög fáir hafa eigin
tennur.
Tannheilsa þessa fólks endur-
speglar þær aðstæður, sem það
hefur lifað við. Fólk, sem nú er
67 ára og eldra, hefur ekki átt
kost á reglulegu eftirliti tann-
lækna og hefur hvorki fengið
fræðslu um áhrif mataræðis og
tannhirðu á tannheilsu né gildi
þess að hafa eigin tennur.
Líklegt má telja, að þegar þau
grunnskólabörn, sem nú fá reglu-
legt eftirlit og fræðslu hjá tann-
Iæknum, komast á eftirlaunaald-
ur, þá líti dæmið allt öðruvísi út.
Þá má búast við því, að meiri
hluti eftirlaunaþega hafi eigin
tennur.
Skipting aldraðra
eftir tannheilsu
Við skulum skipta öldruðu fólki í
fjóra hópa eftir tannheilsu þess
og líta svo nánar á þessa hópa.
Fólk með:
1. Eigin tennur.
2. Eigin tennur og gervitennur.
3. Tannlaust með öllu.
4. Gervitennur.
Aldraðir með eigin tennur
Tveir sjúkdómar herja í munni
aldraðra sem og annarra þ.e.
tannskemmdir og tannholdssjúk-
dómar.
Tannskemmdir
inn er bara sá, að tryggingar
endurgreiða hlut í smíði parta,
en ekki gullvinnu.
Tannholdssjúkdómar
Tannholdssjúkdómar eru mikið
vandamál hjá öldruðum. Tann-
sýkla myndast auðveldlega og
þar sem munnhirðan er ekki
nógu góð, þá bólgnar tannhold
og sýklar, sem þar taka sér ból-
festu, ráðast síðan á beinið, sem
eru allar betri í efri góm. Ef fólk
hefur einungis eigin framtennur í
neðri góm á móti fölskum í efri
góm, er æskilegt, að það fái
gervijaxla (parta). Annarsverður
rýrnun efri góms svo óheppileg.
Partar eru margs konar og eru
settir í munn til þess að fylla
skörð eftir eigin tennur. Brýr eru
sömuleiðis gerðar til að brúa bil
þar sem eigin tennur vantar.
Margir rugla saman brúm og
pörtum. Brýr eru fastar í munni
og eru burstaðar eins og eigin
tennur. Partar eru lausir, en fest-
ir á eigin tennur með krókum eða
festingum. Tannpartar krefjast
mjög góðrar tannhirðu. Það þarf
að bursta parta með handsápu
kvölds og morgna. Það má ekki
geyma tannparta þurra og ekki er
ráðlegt, að fólk reyni sjálft að
lagfæra þá. Reglubundið eftirlit
tannlæknis er nauðsynlegt.
Svona tannskemmdir eru algengar í munni aldraðra.
Fólk með gervitennur
Gervitennur koma aldrei fyljilega
í stað líkamstanna. Þær hafa ekki
sama tyggingarkraft. Gervitenn-
ur þurfa sömu meðferð og partar,
það þarf að taka þær út og skola
tennur og munn eftir hverja
máltíð. Gervitennur skal bursta

Tennurnar hafa úrslitaþýðingu fyrir útlit fólks, eins og þessar myndir sýna. Konan á myndinni lengst til vinstri er
tannlaus. Takið eftir hrukkum umhverfis munninn og því hvað lítið sést af vararauðanum. Sömuleiðis er maðurinn
hægra megin ineð innfallinn munnsvip, vegna skorts á stuðningi frá tönnum. Konan í miðið er með gervitennur, sein
greinilega eru koninar til ára sinna.
Réttur aldraðra
til endurgreiðslu
Réttur ellilífeyrisþega tii endur-
greiðslu er sem hér segir og er
vitnað orðrétt í bækling um tann-
lækningar frá Tryggingastofnun
ríkisins:
„1. 50% endurgreitt. Sjúkrasam-
lag greiðir ellilífeyrisþega án
tekjutryggingar helming af
kostnaði vegna tannvið-
gerða.
2. 75% endurgreitt. Sjúkra-
samlag greiðir ellilífeyris-
þega, sem nýtur einhverrar
tekjutryggingar, 75% af
kostnaði vegna tannvið-
gerða.
3. 100% endurgreitt. Sjúkra-
samlag greiðir kostnað
vegna tannviðgerða að fullu
fyrir ellilífeyrisþega, sem
telst langsjúkur og dvelst á
sjúkrastofnun. Langsjúkur
telst í þessu tilviki sá ein-
staklingur, sem dvalist hefur
á sjúkrastofnun meira en 4
mánuði samfleytt og nýtur
vasapeninga.
2B slæm munnhirða.
Aldraðir fá aðallega skemmdir
niður við tannholdið, á mótum
glerungs og rótar. Munnvatns-
framleiðsla minnkar með aldrin-
um og það orsakar aukna mynd-
un sýklu (óhreinindaskánar á
tönnum) og minni sjálfhreinsun
tanna. Af ýmsum ástæðum er
munnhirða aldraðra oft ófull-
nægjandi. Pess vegna þurfa aldr-
aðir að fara oftar til tannlæknis
en aðrir. Flúormeðferð til að
fyrirbyggja tannskemmdir er tal-
in bera góðan árangur hjá öldr-
uðum sem og öðrum. Oft er þörf
á því að smíða krónur og brýr í
aldraða. Góð reynsla er af slíkri
smíði. Það er mun hentugra fyrir
fólk að fá fastar gullbrýr í munn-
inn heldur en lausa parta. Gall-
Verkmenntaskólinn á Akur-
eyri mun á næstunni brydda
upp á nokkrum nýjungum í
námskeiðahaldi. Hér er um að
ræða stutt grunnnámskeið í
íslensku, dönsku, ensku,
stærðfræði og vélritun. Nám-
skeiðin, sem eru styrkt af
Akureyrarbæ, eru sérstaklega
ætluð fólki sem vill rifja upp
eitthvað af námsefni skyldu-
námsáranna.
Það er mat aðstandenda nám-
skeiðanna að þau henti fólki sem
undirbúningur undir framhalds-
skólanám eða sem stuðningur í
umlykur tennurnar og eyða því
smám saman. Afleiðingin verður
tannlos. Reynsla nágrannaþjóða
okkar er sú, að meðferð tann-
holdssjúkdóma, bæði tannhreins-
un og skurðaðgerðir, ber árangur
hjá öldruðum sem og öðrum.
Fólk með eigin tennur
og gervitennur
Það er algengt, að fólk hafi falsk-
ar tennur í efri góm, en eigin
tennur í neðri góm. Það gengur
hins vegar ekki vel að hafa gervi-
tennur í neðri góm og eigin tenn-
ur í efri góm. Bitstyrkur eigin
tanna er meiri en falskra og neðri
gómur vill þá sífellt orsaka sær-
indi. Aðstæður fyrir gervitennur
störfum sem krefjast einhverrar
tungumála-, vélritunar-, eða
stærðfræðikunnáttu. Hér er um
að ræða algjör byrjendanámskeið
sem gefa engin réttindi sem slík
en gætu opnað ýmsar leiðir sem
fyrr segir. Mörgum hefur til
dæmis vaxið það nokkuð í augum
að setjast í öldungadeildir fram-
haldsskólanna mörgum árum eft-
ir að skyldunámi lauk.
Þrjátíu tíma námskeið kostar
4000 krónur, en mi'nna ef fleiri
eru sótt. Námskeiðin hefjast 8.-9.
febrúar en innritun lýkur föstu-
daginn 5. febrúar.
2A góð munnhiröa.
Tannlaust fólk
Flestir sem hafa misst eigin tenn-
ur fá gervitennur. Það er mjög
fátítt, að fólk sé tannlaust með
öllu. Flestir hafa a.m.k. efri góm,
en alltaf er eitthvað af fólki, sem
ekki treystir sér til að nota neðri
góm. Síðan tryggingar fóru að
taka þátt í kostnaði við gervi-
tennur er það yfirleitt ekki fjár-
hagshliðin, sem hindrar fólk í því
að fá gervitennur. Þótt það sé
góð og gild regla að halda í
líkamstennur sem lengst, má þó
ekki draga það of lengi að smíða
gervitennur, ef það er fyrirsjáan-
legt, að þess þurfi. Aðlögunar-
hæfni mannsins minnkar með
aldrinum og tii þess að venjast
gervitönnum þarf talsvert af
henni. Það er ekki möguleiki að
smíða gervitennur í aldraða,
sjúkt fólk, ef til vill rúmfast og út
úr heiminum. Kemur þar tvennt
til. Framkvæmd verksins er ekki
möguleg og aðlögunarhæfni
mannsins er þrotin. Hins vegar
gæti þessi aldraða manneskja
trúlega notað gervitennur, sem
hún hefði áður vanist.
kvölds og morgna með handsápu.
Það má ekki geyma þær þurrar
og ekki er ráðlegt að lagfæra þær
sjálfur. Sem betur fer geta alí-
flestir vanist gervitönnum. Það er
mikið vandaverk að smíða tenn-
ur og krefst góðrar samvinnu
sjúklings og tannlæknis. Það eru
einungis tannlæknar, sem mega
taka mát af fólki og smíða í það
gervitennur. Tannsmiðir vinna
síðan tæknivinnu undir stjórn
tannlækna. Það er ekki hægt að
gefa neina algilda reglu um það,
hversu lengi gervitcnnur geta
enst. Rýrnun gómhryggja er svo
mismunandi hröð.
Margir sem hafa haft lélegar
eigin tennur halda að vandinn sé
leystur með gervitönnum. En
verk mannanna eru sjaldan betri
en verk skaparans og gcrvitcnnur
þurfa reglubundið - sumir segja
árlegt eftirlit. Hjá háöldruðu
fólki hefur reynslan sýnt, að það
gefst yfirleitt betur að lagfæra
sem best gamlar tennur, frekar
en smíða nýjar, vegna þess aö
aðlögunarhæfni fólksins er svo
lítil.
Á sama hátt má greiða gervi-
tennur eftir því sem við á.
Aldrei er greitt fyrir gullfyll-
ingar, krónur eða brýr.
Við greiðslu leggi ellilífeyris-
þegi fram reikning frá tannlækni
og sjúkrasamlagsskírteini."
Lokaorð
Það er nauðsynlegt að komið
verði á skipulögðum tannlækn-
ingum meðal aldraðra, þannig að
allir fái reglulegt eftirlit hjá tann-
lækni a.m.k. einu sinni á ári. Á
sjúkrahúsum og dvalarheimilum
þarf að vera aðstaða fyrir tann-
lækni, því margt af þessu fólki er
alls ekki eða illa ferðafært. Aldr-
aða, sem búa í hcimahúsum, þarf
að kalla reglulega til tannlæknis.
Ef þeir þurfa hjálp til að komast
á áfangastaö þarf aö sjá þeim fyr-
ir henni.
Aldraðir, sem hafa skapað
þetta velferðarþjóðfélag sem viö
lifum í, eiga allt gott skilið. Það
er því ekki réttlætanlegt að tann-
heilsu þeirra sé ekki gaumur
gefinn.
Grunnnámskeið í VMA