Dagur - 25.03.1988, Qupperneq 7

2S.'mar$ 1988 - DAŒUR - 7
„ef lítið annað en tvær 30 stafa línur á sjónvarpsskermi ber fyrir augað, hlýt-
ur útkoman að vera léleg.“
ísland við það að vera fjarri
heimahögum í svona langan
tíma?
„Nei, öðru nær. Það er reynsla
mín að flestir íslendingar, sem
dveljast erlendis, lengri eða
skemmri tíma, tengjast íslandi enn
sterkari böndum við það að vera
fjarri ættjörðinni. ísland á sterk
ítök í okkur íslendingum og svo á
einnig við um mig.
Mér er það enn í fersku minni
er ég einu sinni á stúdentsárum
mínum var á gangi á breiðgöt-
unni Champs Elysées um kvöld
að vorlagi. Það var komið myrk-
ur, eins og lög gera ráð fyrir í
suðrænum löndum. Skyndilega
helltist yfir mig þessi voðalega
heimþrá alveg að ástæðulausu,
að mér fannst. En svo fór ég að
kanna þessa tilfinningu betur og
áttaði mig á því að það vantaði
birtuna. Þetta var þá svo ríkt í
mér að tengja saman gróandann í
loftinu við birtu vorsins; hina
nóttlausu voraldarveröld á ís-
landi.
Ég er svo mikill íslendingur í
mér að ég hefði aldrei getað búið
erlendis til langframa. Ég hef að
sjálfsögðu gaman af að ferðast er-
lendis, eins og flestir aðrir, en
líður alltaf best hér heima á
Fróni. Þó að það sé gott og
gagnlegt að leggja land undir fót
og kynna ísland, þá finnst mér
fátt skemmtilegra en að fara í
sýsluheimsóknir hér heima.“
- Nú ferð þú nokkuð reglu-
lega í þannig heimsóknir út á
land og þér er undantekninga-
laust mjög vel tekið. Koma þess-
ar góðu viðtökur þér á óvart?
„Mér hlýnar alltaf um hjarta-
rætur við þessar góðu viðtökur og
það sýnir hve vænt fólki þykir um
forsetaembættið. Frábærar mót-
tökur geta aldrei komið á óvart,
því það er alkunna að íslendingar
eru höfðingjar heirn að sækja.
Það sem gieður mig sérstaklega
er hve börnin taka virkan þátt í
hátíðarhöldunum og gleðjast
með glöðum. Ég hef mjög gaman
af þeim og börnin í landinu eru
vinir mínir. Það eru ekki allir
sem búa við þann munað að vita
hverja þeir eiga að vinum.“
- Afhverjuhefurþúsvonagam-
an af börnum?, skýtur blaðamað-
urinn inn í. Forsetinn hugsar sig
um andartak og segir svo: „Mér
þykir svo vænt um þau og hef svo
mikinn metnað fyrir þau. Börnin
eru okkar dýrmætasta eign og
ábyrgð okkar fullorðinna á upp-
eldi þeirra er mikil. Eitt af því
sem gerir börnin svo skemmtileg
er að þau eru svo blessunarlega
laus við þessa tortryggni, sem oft
einkennir fullorðna fólkið. Þau
eru opin, sjaldan feimin og hug-
myndaflugið er svo ríkt, þannig
að það eru sjálfsagt þessir kostir
sem gera það að verkum að ég
hef svona gaman af börnum.“
„Ég er einarður
afmælissinni“
- Ef við snúum okkur nú aftur
að ferðum þínum út á land, er
einhver ferð þér minnisstæðari en
önnur?
„Þær eru mér allar minnisstæð-
ar, hver á sinn hátt. Ekkert hérað
er eins og hvert landsvæði á sér
sína sögu og sína sérstöðu. Ferð-
in til Akureyrar t.d. í tilefni af
125 ára afmælinu var öðruvísi en
aðrar ferðir og var mjög ánægju-
Ieg. Það er síðasta opinbera ferð-
in mín út á land, þannig að hún
er mér enn ofarlega í huga.
Ég er nokkuð einarður afmæl-
issinni og álít það nauðsynlegt að
halda upp á stórafmæli staða og
stofnana. Þegar staður á afmæli
dregur það athygli að honum og
styrkir sjálfsmynd sveitunga.
Afmælið er sameiningartákn, það
verður eins og einbeitt nám í eig-
in sögu og varpar birtu á staðinn.
Augu manna eru opnuð fyrir
þeim framförum sem átt hafa sér
stað og er hvatning fyrir enn
meiri framförum í nútíð og
framtíð.
Ég er nú strax farin að hlakka
til næsta sumars og þeirra heim-
sókna sem ég fer í þá. Þar má t.d.
nefna að ég heimsæki Siglufjörð
á afmæli bæjarins 13. ágúst og fer
síðan um Húnavatnssýslur dag-
ana 25.-28. ágúst.“
- Heldur þú að forsetaemb-
ættið sé nógu nálægt þjóðinni
þ.e. að fólk fái að kynnast forset-
anum nægjanlega?
Nú spennti Vigdís greiparnar,
hnyklaði brýrnar og svaraði svo
eftir dálitla umhugsun: „Það er
erfitt fyrir mig, þar sem ég er í
stöðu forseta, að svara þessari
spurningu. Mér finnst sjálfri að
ég nái ágætlega til fólks, en það
getur vel verið að einhverjum
öðrum finnist ekki svo. Ég hef
alltaf verið hreinskipt í samskipt-
um við fólk og vona að það hafi
ekki breyst. Hins vegar er eins og
ég sagði, erfitt að dæma um það
sjálfur, þannig að ég held að ég
feli það fremur öðrum að dæma
hvort ég nái til þjóðarinnar sem
forseti.
Það liggur þó ljóst fyrir að fólki
er afar hlýtt til þessa embættis og
að vanda verður vel til alls þess
sem það snertir. Þetta embætti er
hluti af þjóðararfi okkar og ég lít
á hann sem gullkeðju. Við, sem
nú lifum, megum ekki láta falla
okkar hlekk í þessari keðju og
þurfum því að standa saman um
forsetaembættið.“
Rælctunarleysi okkar
sjálíra við tunguna
aðalmeinsemdin
- Hvernig sérðu íslenskt þjóðfé-
lag fyrir þér eftir 100 ár?
„Mikið er ég fegin að þú varpar
þessari spurningu fram, því mér
finnst við íslendingar vera deig
við að horfa nægjanlega langt
fram á við. Við horfum e.t.v. 3-4
ár fram í tímann en sjaldan mikið
lengra." Nú færðist Vigdís öll í
aukana, notaði hendurnar til
áherslu og greinilegt að þetta var
henni mikið hjartans mál. „ís-
lendingum er tamt að hugsa 100
ár aftur í tímann, en sjaldan eða
aldrei 100 ár fram í tímann. Ef
við tökum t.d. tungumálið okkar,
þá er það í mikiili hættu. Það er
oft sagt að tungan sé í hættu
vegna erlendra áhrifa t.d frá
ensku. Þótt mikið sé til í því
þá tel ég ekki að íslenskunni sé
mest hætta búin af enskunni,
heldur er það ræktunarleysi okk-
ar sjálfra sem er aðalmeinsemd-
in. Það eyðileggur fyrir mér heilu
dagana að sjá í dagblaði eða
heyra í útvarpi hinar ótrúlegustu
ambögur. Orðatiltækjum og
málsháttum er breytt á hinn
versta hátt, þannig að þessar
perlur íslenskrar tungu glutrast
niður og verða að rusli.“ Hér
þagnaði forsetinn, greinilega
kominn í ham og sagði að sér væri
þetta það mikið hjartans mál að
hún yrði alltaf að stoppa til að
finna nægjanlega skýr og sterk
orð til að fylgja því á eftir. „Mér
þykir svo vænt um íslenska
tungu, áð ég neita að trúa því að
það eigi fyrir þessari þjóð að
liggja að búa á íslandi og tala
ekki íslenskuna. Skyldu íslend-
ingar almennt gera sér grein fyrir
þeim mikilvæga menningararfi
sem tunga okkar er?“ sagði»Vig-
dís hugsandi og Ieit á blaðamann-
inn. Eftir smá þögn hélt hún
áfram: „íslenskan er eina klass-
íska tungan sent töluð er í V.-Evr-
ópu. ítalskan er t.d. kornin svo
langt frá latínu að venjulegir ítal-
ir skilja hana ekki lengur og
franskan er komin enn lengra frá
sínum klassíska uppruna." For-
setinn þagnaði nú aftur, starði út
um gluggann hugsi og bætti við:
„Þetta má alls ekki gerast hjá
okkur.“
- Nú segir þú, Vigdís, að þú
óttist_ ekki erlend áhrif, heldur
miklu frekar innlent andvara-
leysi. Gætir þú skýrt það nánar?
„I mögum tilfellum hafa
tengsl fólks við móðurmálið
rofnað. Fólk vinnur það mikið að
börnin eru farin að alast upp á
stofnunum. I staðinn fyrir að
alast upp við móðurkné og læra
þar kjarngóða íslensku hafa
stofnanir tekið við. í staðinn fyrir
að tala við fullorðna á heimilum,
tala börnin mest við börn á leik-
skólum og dagheimilum. Þetta
brenglar málvitund barnanna og
útkoman verður miklu fátækara
og oft rangt mál.
Þegar fjölskyldan er síðan
komin saman á kvöldin eftir lang-
an og strangan vinnudag eru for-
eldrarnir oft of þreyttir til að tala
við börnin og það er sest niður
við sjónvarpið. Þar er enn eitt
vandamálið, því notkun texta við
erlent efni þrengir mjög að eðli-
legri málnotkun. Réttri merkingu
verður þjappa í texta í tvær 30
stafa línur og það gefur auga leið
að þar er lítið rúm fyrir orð-
ríka íslensku. Allir hljóta að sjá
ef lítið annað en 30 stafa línur á
sjónvarpsskermi ber fyrir augað
og málið heldur ekki ræktað í
eyru barnanna hlýtur útkoman
að vera léleg.
Hér er ég að draga upp dökka
mynd af ástandinu og auðvitað
vitum við um margar fjölskyldur
sem þetta á ekki við um. Því
verður þó ekki neitað að heldur
hefur sigið á ógæfuhliðina síðustu
árin og tími til kominn að við
horfumst í augu við þennan
vanda.“
- Hvað er hægt að gera til að
snúa þessari þróun við?
„Það er nú fyrst og fremst að
tala nógu hátt og nógu oft um
þetta mál. Við þurfum að örva
metnað þannig að ekkert tæki-
færi sé látið ónotað til að gera
vitlaust og aumt ntál svo hlægi-
legt, að menn skammist sín að
taka það sér í munn. Einnig er
mikilvægt að örva metnað til
menntunar, því mennt er jú
máttur og nieðal þess máttar sem
menntun færir er að gera sér
grein fyrir hvort maður talar
sæmilega íslensku."
Við vorum komin yfir áætlað-
an tíma og frammi í forsalnum
biðu erlendur sendiherra og ís-
lenskur embættismaður eftir að
ná tali af forsetanum. Það var því
ekki möguleiki að halda spjalli okk-
ar áfram þó að það hefði verið
skemmtilegt. Við kvöddunt því
frú Vigdísi Finnbogadóttur, for-
seta íslands, með virktum og
héldum út í borgarniðinn að
nýju. AP