Dagur - 18.02.1989, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - 18. febrúar 1989
„Hoflegir vextir
farsœlastir
við islenskar aðstœðurí(
- Seðlabankastjórinn Tómas Árnason ræðir um
þingmannsferilinn, bankastjórastólana, vaxtamálin og yfirlýsingar ráðherra
Tómas Árnason, fyrrverandi þing-
maður Austurlandskjördæmis, er
einn þriggja bankastjóra Seðla-
banka íslands. Tómas er fæddur
á Hánefsstöðum í Seyðisfjarðarhreppi árið
1923. Hann kynntist störfum bæði til lands
og sjávar í æsku en síðan lá leiðin úr hér-
aði. Stúdentsprófi lauk Tómas á Akureyri
árið 1945 og þá var stefnan sett á Háskóla
Islands þar sem hann innritaðist í lögfræði.
Að loknu lögfræðináminu árið 1949 hélt
hann aftur til Akureyrar þar sem hann
fékkst við margvísleg störf, m.a. blaða-
mennsku við Dag og kennslu í Gagnfræða-
skóla Akureyrar. Tveimur árum síðar fór
hann í framhaldsnám til Bandaríkjanna
þar sem hann settist á skólabekk í hinum
virta Harward lagaskóla. En til Akureyrar
sneri hann á ný enda kunni hann hið besta
við sig þar.
„Eiginlega voru það Þorsteinn M. Jónsson og Jakob Frí-
mannsson sem áttu mestan þátt í að fá mig norður. Ég
hafði með höndum lögfræðistörf fyrir Kaupfélag Eyfirð-
inga, kennslu í Gangfræðaskólanuni, skrifaði í Dag og var
erindreki Framsóknarfélaganna á Akureyri. Ekki get ég nú
sagt að launin hafi verið há en fjölbreytnin í störfunum
bætti það upp.“
Á þessum tíma var Haukur Snorrason, góðvinur Tómas-
ar, ritstjóri við Dag. Tómas aðstoðaði við blaðið, skrifaði
greinar um pólitík og stöku sinnum leiðara. Pólitísku
greinarnar fjölluðu um landsmálapólitíkina sem Tómas
segir að hafi á þessum tíma verið í fastari skorðum en nú
er. „Menn voru fastari í flokkum, flokkarnir höfðu sínar
ákveðnu stefnur og menn fóru lítið á milli flokka. Slíkt
tíðkaðist einfaldlega ekki,“ segir Tómas.
Landsbyggðin stendur enn höllum fæti
Áhugann á pólitík segist hann hafa fengið strax í barn-
æsku. „Ég er fæddur í rótgróinni framsóknarfjölskyldu og
það lá ljóst fyrir að Framsóknarflokkurinn varð fyrir val-
inu. Síðan dreif það mann áfram að mér fannst þá, eins og
reyndar enn, að landsbyggðin stæði höllum fæti og ég hafði
áhuga á að rétta hlut hennar. Og Framsóknarflokkurinn
studdi landsbyggðina þá, eins og nú, og átti mikið fylgi úti
á landi. Landsbyggðin var að sumu leyti mun sterkari en
hún er nú. Hins vegar fór fólkið að streyma til Reykjavíkur
eftir stríðið og það hafði búseturöskun og atvinnuröskun í
för með sér. Ennfremur vildi ég vera í frjálslyndum
umbótaflokki á miðju stjórnmálanna."
Árið 1949 stjórnaði Tómas kosningabaráttu framsókn-
armanna á Akureyri þegar Dr. Kristinn Guðmundsson var
í framboði til Alþingis fyrir Akureyringa. Ekki náði Krist-
inn að slá þingsætið úr höndum sjálfstæðismanna sem alltaf
höfðu haft þetta þingsæti.
Fjórum árum síðar var Tómas í fyrsta sinn í framboði í
Alþingiskosningum þegar hann tók annað sæti á framboðs-
lista framsóknarmanna í Eyjafjarðarsýslu. Bernharð Stefáns-
son skipaði efsta sætið og var kosinn og Tómas varð vara-
þingmaður. Hann settist fyrst á þing árið 1956 og þá sem
þingmaður Eyfirðinga. Tómas man þessa tíma vel.
„Kommúnistarnir voru harðir á þessum tímum og það setti
sinn svip á umræðuna og átökin. Ég hafði hins vegar enga
trú á kommúnismanum. En á þinginu voru sjálfstæðismenn
okkar höfuðandstæðingar og við höguðum okkur í sam-
ræmi við það, þótt við næðum öðru hvoru samstöðu við þá
um landsstjórnina. Ég hef alltaf verið hlynntur samvinnu
við Alþýðuflokkinn en borgaralegur í hugsun.“
Oft skammaður eins og hundur
Við stjórnarmyndun árið 1953 varð Dr. Kristinn Guð-
mundsson utanríkisráðherra og þá. bað hann Tómas að
taka að sér varnarmál í ráðuneyti sínu. Við þessari bón
varð Tómas og fluttist því suður yfir heiðar. „Ég vann fyrst
að því að konta á sérstakri varnarmálaskrifstofu þannig að
einstakir málaflokkar á varnarsvæðunum, t.d. dómsmál,
félagsmál, lögreglumál o.s.frv., heyrðu öll undir þessa
deild en ekki einstök ráðuneyti. Tilgangurinn var sá að
aðskilja varnarliðið.frá þjóðlífinu til að það fléttaðist ekki
of mikið saman. Pað voru mikil átök vegna varnarliðsins og
ég var oft skammaður eins og hundur. Ég var á vissan hátt
pólitískur embættismaður í þessu og fékk náttúrlega minn
skerf eins og aðrir. Þó að Framsóknarflokkur og Sjálfstæðis-
flokkur ynnu saman í þessari ríkisstjórn undir forsæti Ólafs
Thors þá voru deilur milli flokkanna um varnarmálin, sér-
staklega um framkvæmd varnarsamningsins. Við vildum
stofna þessa varnarmálaskrifstofu og Sjálfstæðisflokkurinn
gekk inn á það. Einnig var deilt um verktaka á vellinum og
það var geysilega mikið mál að gera þá breytingu að
íslenskir verktakar tækju að sér framkvæmdir á vellinum í
stað amerískra verktaka. Pví var annað meginverkefnið að
stofna íslenska aðalverktaka og ég vann mikið að því
verki. Priðja meginverkefnið var að setja verulegar hömlur
á ferðir varnarliðsmanna út af Keflavíkurflugvelli.“
- Hvernig finnst þér hafa tekist til, þegar þú lítur til
baka?
„Mér finnst hafa tékist ótrúlega vel til og ég held að þessi
þrjú atriði hafi verið mjög skynsamleg. Mér finnst hafa
ásannast að það kerfi sem tekið var upp'á þessum tíma hafi
gefist vel vegna þess að því hefur verið haldið allar götur
síðan.“
í óróastjórn Ólafs Jóhannessonar
Tómas vann að varnarmálunum allt þangað til árið 1960
þegar viðreisnarstjórnin tók við. Hann brosir út í annað
þegar hér er komið sögu og segir að sú stjórn hafi ekki haft
sértakar mætur á sér og hann ekki á henni. „Stjórnin og ég
vorum engir sérstakir vinir. Ég sagði upp í utanríkisráðu-
neytinu með þriggja daga fyrirvara eftir nær sjö ára starf.“
Segja má að Tómas hafi verið nokkuð lengi á þröskuldi
Alþingishússins við Austurvöll því árið 1956 varð hann
varaþingmaður framsóknarmanna í N-Múlasýslu. í kosn-
ingunum 1967 skipaði hann fjórða sætið á lista flokksins í
Austurlandskjördæmi og litlu munaði að hann kæmist inn.
En þar sem hann var nú orðinn varaþingmaður fyrir þrjá
þingmenn kom hann árlega inn á þing fram til 1974 og var
því orðinn hagvanur í þinghúsinu þegar hann var kjörinn
fastur þingmaður það ár. Fastri þingmennsku gegndi hann
til 1985 þegar hann fór í Seðlabankann.
Tómas settist í stól fjármálaráðherra í ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar árið 1978. Hann segir að þessi stjórn hafi
verið mjög óróasöm stjórn. „A-flokkarnir höfðu unnið
mikinn kosningasigur árið 1978 og létu eiginlega öllum ill-
um látum. Alþýðuflokkurinn var alla tíð klofinn í afstöðu
sinni til þessarar stjórnar og svo fór árið 1979 að hann dró
sig út úr stjórninni og boðað var til kosninga þar sem við
unnum mikinn sigur. í framhaldinu urðu miklar pólitískar
Tómas ásamt samstarfsmönnum sínum í Seðlabankanum,
bankastjórunum Jóhannesi Nordal og Geir Hallgrímssyni.
sviptingar sem leiddu til myndunar stjórnar Gunnars Thor-
oddsen. Sú stjórn var mjög vinsæl framan af en missti síðan
meirihlutann og varð þá mjög veik og réði ekki við málin,“
segir Tómas en í ríkisstjórn Gunnars sat hann í stól við-
skiptaráðherra.
Landsbyggðin og pólitísk vonbrigði
Tómas var einn af forstjórum Framkvæmdastofnunar ríkis-
ins frá 1972 sem hann segir að stutt hafi landsbyggðina
mjög ötullega. En er Tómas sáttur við störf sín í Ijósi þess
að hann lagði. upp með þá hugsjón að bæta hag landsbyggð-
arinnar?
„Þau málefni sem ég hafði mestan áhuga á voru utanrík-
ismál, atvinnumál og byggðamál. Framkvæmdastofnunin
var ekki síst sett á stofn til þess að reyna að styrkja lands-
byggðina, sem hún og gerði. Það urðu geysilega miklar
framfarir á landsbyggðinni á árunum 1972-1978, því er ekki
að neita. Kosningarnar 1978 voru því mestu pólitísku von-
brigði mín vegna þess að þá fannst mér landsbyggðin ekki
meta þessa uppbyggingu eins og ég bjóst við,“ segir Tómas
og heldur áfram. „Kannski var það vegna þess að í þessum
kosningum var kosið um kaupið, þegar upp var staðið.“
- En engu að síður halda því margir fram að Framsókn-
arflokkurinn standi sig ekki nógu vel í því hlutverki að
verja landsbyggðina.
„Menn standa sig kannski aldrei nógu vel en ég held að
á þessu umrædda tímabili hafi verið unnið vel. Fyrir því er
auðvelt að finna rök. En reyndar fengum við þessi mál
metin í kosningunum árið 1979. En hvað varðar Framsókn-
arflokkinn og landsbyggðina þá var lengi uppi sú skoðun í
flokknum að hann yrði aldrei nægilega stór til að geta náð
fram virkilegum stórmálum fyrir landið og landsbyggðina
nema að sækja fylgi til þéttbýlissvæðanna við Faxaflóann.
Yrði hann eingöngu landsbyggðarflokkur þá yrði hann ein-
faldlega of lítill vegna þess að hinir flokkarnir fengju alltaf
eitthvert fylgi úti á landi. Ég hef verið fylgjandi þeirri skoð-
un að flokkurinn þyrfti að vera stór flokkur á landsvísu til
að ná fram stórum málum. Um þetta má deila og menn
hafa ólíkar skoðanir hvað þetta varðar.“