Dagur - 28.07.1990, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 28. júlí 1990
ÞAÐ ER EINDREGINN VIUI
• ••
að erlendir lánadrottnar myndu
taka af okkur völdin, hvað sem
Evrópubandalaginu eða stóriðju-
fyrirtækjum líður.
Annað verkefnið er að rjúka
ekki til, eins og menn gerðu fyrir
fjórum til fimm árum, og fara að
fjárfesta endalaust. Þá gerðu
menn þau mistök að stækka flot-
ann, byggja skrifstofu- og versl-
anahallir og fleira sem varð síðan
orsök þess að fyrirtækin fóru
mörg á hausinn, því þau gátu
ekki skilað neinum arði svo
skuldsett. Flotinn er nógu stór,
fiskvinnslustöðvarnar eru nógu
stórar, verslunarhúsnæðið er
yfirdrifið og skrifstofuhúsnæðið
allt of mikið. Það þarf bókstaf-
lega enga viðbótarfjárfestingu á
þessum sviðum næstu árin. Auð-
vitað getur eitt og eitt fyrirtæki
þurft að breyta til hjá sér, en þeg-
ar á heildina er litið þá þarf hér
ekki nein stærri fjárfestingarátök
á þessum sviðum. Við eigum hins
vegar að nýta betur það sem við
höfum nú þegar.
í þriðja lagi er nauðsynlegt að
samtök launafólks og stjórnvöld
nái samstöðu um að nota efna-
hagsbatann fyrst og fremst til
jöfnunar í lífskjörum og styrkja
hag þeirra sem lægst hafa launin,
að bæta hag þeirra sem hafa bor-
ið minnst úr býtum. Það má ekki
fara inn á þá braut að þeir tekju-
hæstu hrifsi til sfn stóran hluta af
batanum, eins og gerðist ’86 og
’87, þegar þáverandi efnahags-
stefna bjó til brjálað launaskrið
sem fyrst og fremst nýttist há-
tekjuhópum og forréttindastétt-
unum í landinu. Ég vona að
samstaða takist með stjórnvöld-
um, BSRB og ASÍ og öðrum
samtökum til að leggja grundvöll
að því að á næstu tveimur árum
verði búin til þannig launastefna
og lífskjarastefna í skattamálum
og opinberum útgjöldum að bat-
inn sem er að koma verði fyrst og
fremst færður yfir í slíkar jöfnun-
araðgerðir í ríkisfjármálum.
Það er ljótasti bletturinn á
okkar þjóðfélagi að ákveðnir
hópar, t.d. einstæðir foreldrar
með litlar tekjur, láglaunafólk
sem á í margvíslegum erfiðleik-
um, aldraðir o.fl. búa við lífskjör
sem eru fyrir neðan það sem talið
er eðlilegt í okkar þjóðfélagi.
Ef tekst að tryggja þetta
þrennt, sem ég hef nefnt; samein-
ast um að greiða niður skuldir
atvinnulífs og þjóðarinnar, koma
í veg fyrir brjálað fjárfestinga-
kapphlaup og búa til nýja launa-
og lífskjarastefnu fyrst og fremst
í þágu þeirra sem lægstar tekjur
hafa, tel ég að við eigum mikla
möguleika á að geta fagnað ekki
aðeins lítilli verðbólgu og efna-
hagslegum stöðugleika í eitt til
tvö ár, heldur að vera búnir að
búa svo um hnútana að við verð-
um varanlega í hópi þeirra þjóða
sem búa við batnandi Iífskjör.“
Ríkisaðgerðir í
peningamálum -
vaxtamunurinn afhjúpaður
- Er hætta á að ríkisaðgerðir eða
vald ríkisins sé að verða undir í
peningamálum þjóðarinnar, í
samkeppni við markaðsöflin?
„Peningakerfið í heiminum
hefur tekið miklum breytingum
undanfarin tíu ár, og mun halda
áfram að gera það. í æ ríkara
mæli er komið upp peningakerfi í
veröldinni þar sem skilin milli
þjóða eru ekki eins glögg og
áður. Margt veldur þessu, tækni-
byltingar í tölvumálum, fjarskipt-
um milli landa o.fl. þess háttar.
Einhver sagði að ljósleiðarinn
væri orsök mestu umskipta sem
verða á okkar tímum.
Þetta hefur í för með sér að
land eins og ísland getur ekki
einangrað sig frá því vaxtastigi
eða straumum sem eru á pen-
ingamörkuðum í Evrópu eða ver-
öldinni allri. Sérstaklega ekki
vegna þess að við þurfum að
flytja mikið út og við skuldum
mikið, eins og ég hef áður um
rætt. Þess vegna hlýtur vaxtastig-
ið á íslandi að taka verulegt mið
af því hvernig vextirnir eru í
helstu samkeppnislöndum okkar.
Staðreyndin er sú að þessari
ríkisstjórn hefur tekist það sem
fáir trúðu fyrir tveimur árum, að
ná raunvaxtastiginu niður í það
sem tíðkast í helstu viðskipta-
löndum okkar. Til lengdar getum
við ekki haft það lægra, slíkt er
ekki framkvæmanlegt því þá
væru einhverjir innanlands látnir
borga með þeim vaxtakjörum og
látnir greiða vaxtamuninn. Það
yrði orsök ójafnréttis í okkar
íandi.
Hins vegar eru ýmsir sífellt að
reyna að taka til sín meira af
vöxtunum hér í landinu okkar,
og blessað bankakerfið, þetta
ofvaxna íslenska bankakerfi, býr
nú við þá staðreynd að okkur
hefur tekist að ná verðbólgunni
niður. Þannig er búið að afhjúpa
vaxtamuninn sem bankakerfið
hefur notað sem tekjur hjá sér,
og byggt þannig upp bankahall-
irnar og fjölgað starfsfólkinu.
Þannig hefur verið búið um hnút-
ana að íslenska bankakerfið er
hlutfallslega miklu stærra en í
öðrum löndum.
Nú verður íslenska bankakerf-
ið að fara í stórkostlega hagræð-
ingu, því vaxtamunurinn verður
að minnka. Þeir geta ekki tekið
svona mikið til sín. Þetta er það
skemmtilega sem er afleiðing af
verðbólgunni. Ég segi við banka-
stjórana sem koma til mín og
kvarta yfir að rekstrargrundvöll-
ur banka sé orðinn erfiður, því
verðbólgan sé orðin svo lítil, að
nú verði þeir að gera það sama og
þeir hafi predikað yfir öðrum í
landinu, að grípa til hagræðingar.
Okkur hefur einnig tekist með
nýjum aðferðum að selja miklu
meira af spariskírteinum ríkis-
sjóðs en áður þekktist, og höfum
fundið nýjan markað fyrir ríkis-
verðbréf. Þannig fjármagnast
skuldaþörf ríkissjóðs hér innan-
lands í meira mæli en áður, en
það skapar líka ákveðinn stöðug-
leika. Ég á þess vegna ekki von á
því, þegar á heildina er litið, að
miklar breytingar verði á raun-
vaxtastiginu sem nú ríkir í land-
inu. Það getur lækkað eitthvað
smávegis, en getur líka hækkað
örlítið. Stóri vandinn er hinsveg-
ar vandi bankakerfisins; að laga
sig að hinum nýja veruleika; að
geta ekki lengur skákað í því
skjólinu að vextir á íslandi séu
miklu hærri en í samkeppnislönd-
um okkar.“ EHB
Trmri reynsla
Það þarf varla að nefna það að
þeir sem eiga það sameiginlegt að
hafa stundað einhvers konar hug-
rækt, kannast við hve erfitt getur
verið að koma reynslu sinni í
búning orða. Reynsla sem hlýst í
hugleiðslu eða af andlegum
iðkunum virðist vera af því tagi
að eingöngu er hægt að lýsa
henni fyrir þeim sem sjálfur hefur
upplifað hana. Þess vegna er
stórt atriði í mörgum andlegum
hugræktarkerfum að hluta það að
frekar er mælt með iðkun sem
leiðir til reynslu en ekki því að
öðlast vitsmunalega þekkingu á
einstökum atriðum andlegra
fræða sem hlýst með lestri eða
tali um andleg fyrirbæri. Hvernig
getur maður sem aldrei hefur
þaggað niður í sínum eigin huga
ímyndað sér hvað hljóður hugur
er? Hvernig er hægt að lýsa til-
finningunni fyrir að „vera“ með
orðum? Fyrir mann sem lítið sem
ekkert hefur skyggnst inn í sitt
innra eðli þá er sá heimur sem
þar býr honum all verulega fram-
andi. Það er nauðsynlegt að hafa
í huga að orð sem notuð eru til að
lýsa reynslu, sérstaklega innri
reynslu eru svipaðs eðlis og ferja
sem flytur mann yfir fljót. Hún er
nefnilega skilin eftir þegar komið
er yfir á hinn bakkann vegna þess
að á landi gildir allt annar ferða-
máti. Þess vegna verður að tak-
marka að notast við orð til að
lýsa reynslu þar sem táknmál
þeirra nær ekki yfir það að lýsa
beinni innri reynslu.
Þegar menn þreifa fyrir sér f
andlegum iðkunum þá kemur til
dæmis margvíslegur búningur
þagnarinnar í ljós. Það er talað
um innri og ytri þögn, þögn
andardráttarins og þögn líkam-
ans, þögn þar sem heimurinn er
hljóður, þögn sem heyrist, þögn
sem er eins og gat í tómið og
þögn sem er máttugri en orð.
Þetta minnir á orð Lao Tzu: Sá
sem veit, talar ekki, sá sem talar,
veit ekki. Ævinlega er varað við
að ætla orðunum að koma meiru
til skila en þau megna og þess
vegna mætti spyrja sig: Er þá
ekki eitthvað bogið við að reyna
að tala um t.d þögn? Hvernig er
beinni upplifun á þögn lýst?
Athugum aðeins hvað átt er
við með þögn í hugræktariðkun.
Venjuleg skynsemi segir að til
þess að búa til þögn verði að
kveða niður allan hávaða og
hljóð. Það reiknar enginn með að
hægt sé að vera hljóður í mesta
skarkalanum niðri í bæ, en þegar
grannt er skoðað sést að sú þögn
sem hér er átt við næst ekki með
því einu að vera á hljóðum stað.
Hjá flestum sem iðka hugleiðslu
fer umhverfið að skipta sífellt
minna máli heldur en það sem
gerist innra með þeim sjálfum.
Þegar byrjandi í hugrækt skyggn-
ist inn í sinn eigin hugarheim
kemst hann að því að þar er heill
heimur síbreytilegra og mis-
skýrra mynda og hljóða sem eru
allt frá því að vera tónlist yfir í tal
við hann sjálfan eða einhvern
ímyndaðan áheyranda. Allt þetta
blandast síðan missterkum til-
finningum, vonum og ótta og
upprifjun á fyrri reynslu... þetta
er hið venjulega hugarástand
Dulspeki
Umsjón: Einar Guðmann.
þorra fólks. En athugið að ég
sagði ekki hið „eðlilega“ heldur
venjulega.
Haft er eftir spekingnum Plato
að hugsun sé það að ræða við
sjálfan sig í hljóði. Það er vissu-
lega ekki út í loftið, þar sem meg-
inþorri hugarstarfs okkar er
nokkurs konar orðrænt innra
samtal sem hugræktariðkandan-
um verður sífellt ljósara og ljós-
ara þegar hann fylgist með hugs-
unum sínum. Hugsanirnar virð-
ast koma hver á eftir annarri og
alls ekki endilega í samhengi við
hina upphaflegu hugsun. Þegar
maður rankar síðan við sér verð-
ur ljóst að maður hefur verið að
tala við sjálfan sig í huganum.
Héma kemur hugræktariðkun-
in til sögunnar aftur. Þá er reynt
að stöðva þessar hugsanalestir
sem sýnir iðkandanum hve sjálf-
virkur og stjórnlaus hugurinn í
rauninni er ef ekkert er gert til að
hafa vald yfir honum.
Vissulega væri hægt að fara
óendanlega djúpt í þessa sálma,
en til þess að nema staðar ein-
hvers staðar þá bendi ég á að
hérna erum við komnir að sterk-
um punkti. Hugsanir hafa mátt.
Jákvæðar hugsanir hafa upp-
byggjandi mátt en neikvæðar
hugsanir eru niður brjótandi.
Þetta sýnir ekki einungis það að
hver og einn ber fulla ábyrgð
gagnvart sjálfum sér fyrir hvað
hann hugsar heldur ber hann líka
ábyrgð á þeim hugsunum sem
hann sendir til annarra og um-
hverfisins. Við vitum að með nei-
kvæðum hugsunum eitrum við út
frá okkur og höfum þannig niður-
brjótandi áhrif á umhverfið.
Margir kannast við það að koma
inn í herbergi þar sem einhverjir
hafa verið að rífast og hugsa nei-
kvæðar hugsanir. Næmt fólk
finnur að það er einhver nei-
kvæðni í loftinu þó það viti
kannski ekki hvers vegna. Þarna
kemur gagnsemi hugleiðingar
fram sem ætlun mín var að sýna
fram á. Sama lögmál og gerir
mönnum kleift að senda hug-
skeyti þvert yfir hnöttinn, gerir
þeim kleift að senda frá sér
jákvæðar friðarhugsanir sem hafa
bætandi áhrif á allt og alla sem
þær beinast til. Þetta er takmark
okkar að hluta. Það er að hafa
vald yfir okkar eigin hugsunum
en láta þær ekki stjórna okkur og
okkar lífi. Þegar okkar æðra sjálf
tekur stjórnina kemur í ljós hver
sköpunarmáttur okkar er. Margir
yrðu undrandi ef þeir gæfu sér
tækifæri til að sjá ringulreiðina
sem ríkir í þeirra eigin huga. Það
er ekki fyrr en farið er að stunda
hugrækt af einhverju tagi reglu-
lega sem maðurinn verður sífellt
varari við það sem hann hugsar.
Afraksturinn af slíkri hugrækt er
handan við táknmál orðanna.
Hljóður hugur er ekki bara það
að hugsa ekkert. Hann stuðlar að
beinni upplifun. Upplifun á kyrrð
og friði og hinum hinsta veru-
leika þar sem ekkert er til nema
kærleikur til alls án orða.