Dagur - 30.07.1991, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Þriðjudagur 30. júlí 1991
Haíharheimsóknir erlendra herskipa á íslandi
- svar frá utanríkisráðuneyti við grein Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
„í bréfi til Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, utanríkisráðherra
dags. 12.07. 1991 [birt í Degi
17. júlí sl.] óskar Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, þingkona
Kvennalista eftir upplýsingum
um erlendar herskipakomur í
íslenskar hafnir. Af því tilefni,
sem og vegna umfjöllunar í fjöl-
miðlum undanfarið vill utanríkis-
ráðuneytið taka fram eftirfar-
andi:
Umræddan lista yfir herskipa-
komur til íslands Iét einn af
starfsmönnum utanríkisráðu-
neytisins taka saman vegna óska
norræns starfshóps um upplýsing-
ar varðandi stefnu íslands með
tilliti til kjarnavopna. Athugun
starfshópsins beindist fyrst og
fremst að hafnarheimsóknum
erlendra herskipa til Norður-
landa og þeirri stefnu að leyfa
ekki slíkar heimsóknir þegar um
er að ræða herskip með kjarna-
vopn um borð. Niðurstöður
starfshópsins voru birtar í fræði-
legu tímariti í september 1990.
Umræddur listi yfir komur her-
skipa frá Bandaríkjunum, Bret-
landi, Frakklandi sem og komur
skipa frá Sovétríkjunum til
íslands var því einungis tekinn
saman í því skyni að stuðla að
sem bestri upplýsingu um stefnu
og framkvæind íslands varðandi
hafnarheimsóknir.
Við gerð listans var stuðst við
gögn sem að stórum hluta eru
komin í geymslu. Hvort listinn
var tæmandi eða ekki var álita-
mál frá upphafi en fleiri gögn
komu ekki í leitirnar. Það var
hins vegar mat viðkomandi
starfsmanns eftir athugun á list-
anum að líklegt væri, að á hann
vantaði upplýsingar um heim-
sóknir flota Atlantshafsbanda-
lagsins (STANAVFORLANT) til
íslands. Ingibjörg Sólrún segir í
viðtali við Stöð 2 hinn 10.07. að
það hafi alltaf verið talað um það
við sig, að hér væri um fulln-
aðaryfirlit að ræða, en hún hafi
komist að því þegar hún fór að
sýna yfirlitið mönnum, sem
kannað hafi herskipakomur til
Svíðþjóðar, að heimsóknir fasta-
flota Atlantshafsbandalagsins
vantaði. Pá segir hún jafnframt,
að menn í utanríkisráðuneytinu
hafi hvorki játað þessu né neit-
að þegar hún hafi borið málið
undir þá. Staðreyndin í þessu
efni er sú að þeir menn, sem
bentu Ingibjörgu á að heimsóknir
STANAVFORLANT vantaði á
listann fengu þær upplýsingar hjá
þeim starfsmanni íslenska utan-
ríkisráðuneytisins sem lét taka
saman listann. Hefur það verið
staðfest í samtali við einn þeirra
nýverið. í ljósi þessa hlýtur sú
fullyrðing Ingibjargar að orka
tvímælis, að brugðist hafi verið
við fyrirspurn hennar um fasta-
flota Atlantshafsbandalagsins í
utanríkisráðuneytinu með því að
játa hvorki né neita. Hún fékk að
sjálfsögðu sömu upplýsingar og
aðrir.
Athugun hefur leitt í ljós að
skýringin á því hvers vegna heim-
sóknir flota Atlantshafsbanda-
lagsins vantar á listann er afar
einföld. Hún er sú, að við saman-
tekt á listanum var þess ekki gætt
að gögn um slíkar heimsóknir er
að finna í skjölum um málefni
Atlantshafsbandalagsins en ekki
í þeirri skjalaröð, sem langflestar
herskipaheimsóknir eru skráðar.
Þegar þeirra skjala var nýverið
leitað með réttan skjalalykil í
huga komu þau fljótlega í ljós.
Ingibjörg segir í bréfi sínu til
utanríkisráðherra a.m.k. fjögur
bandarísk herskip vanta á
listann. Það er rangt. Eitt þeirra
herskipa, sem hún nefnir (USS
McCloy) er á listanum þannig að
um er að ræða þrjú herskip frá
Bandaríkjunum. Öll tilheyrðu
þau STANAVFORLANT á
þeim tíma sem þau komu til
íslands. í heimsóknum fastaflota
Atlantshafsbandalagsins 1975,
1979 og 1983 komu samtals tutt-
ugu herskip til landsins. Þrjú
þeirra voru frá Bandarfkjunum,
fjögur frá Bretlandi og önnur frá
Hollandi, Kanada, Þýskalandi,
Portúgal og Noregi.
Þar sem fullyrt var í fréttatíma
Stöðvar 2 hinn 10.07. að íslenska
utanríkisráðuneytið hafi haldið
heimsóknum þessara skipa
leyndum (raunar er ógerningur
að sjá hvernig slíkt er fram-
kvæmanlegt) skal það upplýst að
í fréttatilkynningum utanríkis-
ráðuneytisins nr. 42, 6. septem-
ber 1979 og nr. 27, 24. ágúst 1983
er tilkynnt um komu fastaflota
Atlantshafsbandalagsins í heim-
sókn til Reykjavíkur, hvaða daga
heimsóknin muni standa yfir og
jafnframt tilgreind nöfn herskip-
anna og hvaða ríkjum þau til-
heyra. Þá er jafnframt ítarleg
umfjöllun um heimsóknirnar í
fjölmiðlum.
Það hefur verið yfirlýst stefna
íslenska stjórnvalda um áratuga
skeið að leyfa ekki staðsetningu
kjarnavopna hér á landi. í ágúst
1980 lýsti Ólafur Jóhannesson,
þáverandi utanríkisráðherra því
yfir að bannið ætti við um varan-
lega sem og tímabundna stað-
setningu kjarnavopna og jafn-
framt flutninga kjarnavopna um
Keflavíkurflugvöll og lofthelgi
ísland. Geir Hallgrímsson,
þáverandi utanríkisráðherra
útfærði þessa stefnu enn frekar
þegar hann lýsti því yfir í apríl
1985, að bannið ætti einnig við
um herskip, sem kæmu í hafnir
hérlendis eða sigldu um íslenska
lögsögu.
Stefna íslenskra stjórnvalda
með tilliti til kjarnavopna hefur
verið margítrekuð. Það hefur
m.a. verið gert á vettvangi Atl-
antshafsbandalagsins og er hún
aðildarríkjum bandalagsins vel
kunn. Samstarf ríkja bandalags-
ins byggist á þeirri grundvallar-
reglu, að þau virði stefnu hvers
annars. Við framkvæmd stefnu
íslenskra stjórnvalda varðandi
hafnarheimsóknir herskipa
bandalagsríkja, er gengið út frá
því, að aðilar sem þau eiga sam-
starf við í varnarbandalagi brjóti
ekki gegn yfirlýstri stefnu.
Utanríkisráðuneytið veitir er-
lendum herskipum leyfi til að
koma í íslenskar hafnir, sam-
kvæmt beiðni þar að lútandi frá
viðkomandi stjórnvöldum.
Beiðni um leyfi fyrir STANAV-
FORLANT heimsókn berst
utanríkisráðuneytinu frá skrifstofu
Atlantshafsstjórnarinnar fyrir
milligöngu fastanefndar Islands
hjá Atlantshafsbandalaginu.
Slík leyfi eru veitt í samráði við
Landhelgisgæsluna, útlendinga-
eftirlitið og viðkomandi hafnar-
yfirvöld. Gögn varðandi hverja
Hr. utanríkisráðherra,
Jón Baldvin Hannibalsson.
Með bréfi þessu vil ég mótmæla
þeim svörum sem mér bárust frá
utanríkisráðuneytinu þann 22.
þ.m. við fyrirspurnum sem ég
sett fram í bréfi til yðar dags. 12.
s.m. Tel ég svörin hvorki grein-
argóð né fullnægjandi og engan
veginn sæmandi utanríkisráðu-
neytinu. Hlýt ég sérstaklega að
mótmæla þeirri vanvirðu sem
ráðuneyti yðar sýnir mér sem
þjóðkjörnum fulltrúa þegar það
neitar að láta mér í té umbeðnar
upplýsingar um herskipakomur í
íslenskar hafnir nema ég rök-
styðji beiðni mína enn frekar en
ég hef þegar gert. Með þessu er
ráðuneytið að koma í veg fyrir að
ég geti rækt störf mín sem þing-
kona og fulltrúi í utanríkismála-
nefnd Alþingis á þann hátt sem
ég tel sjálf nauðsynlegt. Þessi
afgreiðsla á beiðni minni vekur
óneitanlega þá spurningu hvort
þær upplýsingar sem um er beðið
séu á einhvern hátt óþægilegar
fyrir íslensk stjórnvöld og ráðu-
neyti yðar.
I bréfi utanríkisráðuneytisins
er því borið við að þarna sé um
svo viðamikið verkefni að ræða
að frekari rökstuðning þurfi til að
leggja út í þá vinnu. Þessa við-
báru get ég ekki tekið góða og
gilda.
í fyrsta lagi kemur fram í bréf-
inu að einn af starfsmönnum
utanríkisráðuneytisins lét taka
saman þann ófullkomna lista sem
til er „vegna óska norræns starfs-
hóps um upplýsingar varðandi
stefnu íslands með tilliti til
kjarnavopna". Hafi ráðuneytið
séð ástæðu til að leggja út í slíka
vinnu fyrir norrænan starfshóp
ætti það enn frekar að sjá ástæðu
til að fullvinna verkið fyrir
íslenskan þingmann.
í öðru lagi er það engan veginn
heimsókn eru varðveitt í ákveðn-
um málaflokki sem hefur sérstak-
an lykil í skjalasafni. Sem fyrr
greinir er undantekningin frá
þessari reglu, fastafloti Atlants-
hafsbandalagsins en gögn um
heimsóknir hans eru varðveittar í
sérstökum málaflokki.
I ljósi þess að beiðni um leyfi
til að koma í íslenskar hafnir
berst annaðhvort frá stjórnvöld-
um viðkomandi ríkja eða Atl-
antshafsherstjórninni en ekki frá
herskipunum sjálfum er yfir-
mönnum þeirra ekki gerð sér-
staklega grein fyrir stefnu íslands
varðandi hafnarheimsóknir.
Stjórnvöld viðkomandi ríkja og
Atlantshafsherstjórninni er vel
kunnugt um stefnu íslands varð-
andi slíkar heimsóknir.
Fullyrðingar um að herskipin
USS MacDonaugh, sem var í ytri
höfninni í Reykjavík um tveggja
daga skeið í ágúst 1975, USS
Luce sem var í ytri höfninni einn-
ig um tveggja daga skeið í sept-
ember 1979 og USS Dewey sem
kom til hafnar í Reykjavík í
ágúst 1983 hafi borið kjarnavopn
eru leiddar af líkum, sem ekki er
hægt að líta á sem sönnun fyrir
því að kjarnavopn hafi verið um
samboðið íslenska utanríkisráðu-
neytinu að leggja fræðimönnum
til lista sem „var álitamál frá upp-
hafi“ að væri tæmandi og eftir
athugun talið „líklegt... að á
hann vantaði upplýsingar um
heimsóknir flota Atlantshafs-
bandalagsins til íslands“. Það er
því greinilega nauðsynlegt og
tímabært fyrir ráðuneytið að búa
sér til slíkan lista þannig að tryggt
sé að það sé ekki að dreifa röng-
um upplýsingum um svo mikil-
vægt mál.
I þriðja lagi ber bréf ráðuneyt-
isins það með sér að starfsmenn
þess hafa nú áttað sig á því
hvernig flokkun skjala er háttað í
ráðuneytinu og að skjöl um
heimsóknir flota Atlantshafs-
bandalagsins koma fljótlega í ljós
þegar þeirra er „leitað með rétt-
an skjalalykil í huga“. Ljóst er af
bréfinu að starfsmenn ráðuneyt-
isins hafa nú þegar gluggað í
þessi skjöl og verður ekki séð að
um mikla viðbótarvinnu sé að
ræða þó upplýsingarnar séu fest-
ar á blað og sendar undirritaðri.
Af bréfi ráðuneytisins má
marka að það sjái ekki ástæðu til
að gera mikið veður út af heim-
sóknum herskipa í íslenskar
hafnir fyrir 8, 12 og 16 árum þó
svo að viðkomandi skip hafi
hugsanlega haft kjarnavopn
innanborðs við það tækifæri.
Þessar heimsóknir hafi átt sér
stað „áður en íslensk stjórnvöld
gáfu út nokkrar yfirlýsingar um
hafnarheimsóknir erlendra her-
skipa er hefðu kjarnavopn innan-
borðs.“ Þá segir að það sem
skipti „íslensk stjórnvöld höfuð-
máli í þessum efnum sé ekki for-
tíðin heldur fyrst og fremst það,
að sú yfirlýsing sem gefin var út
1985 sé virt.“ Við þetta hlýt ég að
gera tvær athugasemdir.
í fyrsta lagi fæ ég ekki betur
séð en að með þessu sé utanríkis-
ráðuneytið að Iýsa því yfir að það
borð. Ástæða er til að benda á,
að um er að ræða hafnarheim-
sóknir, sem áttu sér stað fyrir 8,
12 og 16 árum síðan, áður en
íslensk stjórnvöld gáfu út nokkr-
ar yfirlýsingar um hafnarheim-
sóknir erlendra herskipa er hefðu
kjarnavopn innanborðs. Það sem
skiptir íslensk stjórnvöld höfuð-
máli í þessum efnum er ekki for-
tíðin heldur fyrst og fremst það,
að sú yfirlýsing sem gefin var út
1985 sé virt. íslensk stjórnvöld
hafa fulla ástæðu til að ætla að
hún hafi verið virt og verði það
framvegis.
Ingibjörg Sólrún hefur óskað
eftir tæmandi lista yfir allar her-
skipakomur í íslenskar hafnir á
sl. 30 árum. Áður en utanríkis-
ráðuneytið fer út í jafn viðamikið
verkefni óskar það eftir frekari
rökstuðningi við beiðninni.
Ástæðan er sú að væntanlega
beinist áhugi Ingibjargar að her-
skipum sem hafa getu til að bera
kjarnavopn. Herskip frá mörgum
öðrum ríkjum en þeim er eiga
kjarnavopn hafa hins vegar kom-
ið til hafnar á íslandi á síðustu
þremur áratugum.“
Utanríkisráðuneytið,
Reykjavík, 22. júlí 1991.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
hafi átt sér stað stefnubreyting í
íslenskum utanríkismálum þegar
Geir Hallgrímsson, þáverandi
utanríkisráðherra, lýsti því yfir
árið 1985 að bann við staðsetn-
ingu kjarnavopna ætti einnig við
um herskip, sem kæmu í íslensk-
ar hafnir eða sigldu um íslenska
lögsögu. Fyrir þann tíma hafi það
ekki verið í andstöðu við stefnu
íslenskra stjórnvalda þó að her-
skip með kjarnavopn innanborðs
kæmi í íslenskar hafnir.
I öðru lagi kann vel að vera að
íslensk stjórnvöld hafi engan sér-
stakan áhuga á að skoða sam-
skipti sín við hermálayfirvöld
Bandaríkjanna og NATO fyrir
árið 1985 en öðru máli gegnir án
efa um íslenskan almenning. Þá
get ég fullvissað ráðuneytið um
að Kvennalistinn hefur fullan hug
á að skoða þessi samskipti nánar
en til þess þurfum við að hafa í
höndunum réttar og greinar-
góðar upplýsingar.
í ljósi þess sem hér er sagt og
með tilvísun til fyrra bréfs míns
dags. 12. þ.m. fer ég enn og aftur
fram á að fá hið fyrsta tæmandi
lista yfir herskipakomur í íslensk-
ar hafnir á sl. 30 árum. Ef það má
verða til að auðvelda starfsmönn-
um utanríkisráðuneytisins vinn-
una þá get ég fallist á að listinn
taki fyrst og fremst til þeirra ríkja
á norðurhveli sem eiga kjarna-
vopn þ.e. Bandaríkjanna,
Sovétríkjanna, Frakklands og
Bretlands.
Virðingarfyllst,
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Kvennalistann í Reykjavík.
Pústþjónusta
Pústkerfi undir flestar tegundir bifreiða.
Pakkningar, klemmur, upphengjur.
Fast verð fyrir pústkerfaskipti.
Höfum fullkomna beygjuvél.
Ryðvarnarstöðin sf.
Fjölnisgötu 6e • Sími: 96-26339 • 603 Akureyri.
Hvorki greinargóð
né fulinægjandi svör
- vanvirða að neita að láta þjóðkjörnum
fulltrúa í té umbeðnar upplýsingar
um herskipakomur