Dagur - 25.01.1992, Síða 9

Laugardagur 25. janúar 1992 - DAGUR - 9
Smásaga
Víxilliim
- smásaga eftir Pétur Steingrímsson
Frímann gekk álútur eftir gang-
stéttinni í áttina til vinnu sinnar.
Luralegur miðlungsmaður,
klæddur bláum, trosnuðum vinnu-
buxum og óhreinni nælon-
skyrtu.
Yfirhöfnin var köflóttur jakki.
Flíkurnar tala sínu þögula máli
um manngildi eigandans. Þessi
jakki hafði greinilega séð betri
daga, þótt nú væri ermafóðrið
raufar einar og kringingin á
vösunum víða stöguð saman.
Búnaður mannsins var ekki
beinlínis traustvekjandi.
Trúlega myndi hvorki opinber
stofnun né einstaklingur kæra sig
um að eiga þvílíkan féhirði.
Bæði útlit og klæðaburður
persónunnar vöktu vorkunn
margra er sáu.
Jafnhliða þeirri sjálfsögðu
meðaumkvun kviknaði ósjálfráð-
ur grunur um það, að kostafar
náungans ætti við hálfgert böl að
búa.
Þessi undirgefna sál þjónaði í
musteri Bakkusar hverja þá
stund, sem pasturslítil öndin og
burðasmár líkaminn leyfðu. Þess
vegna hafði Frímann löngum tak-
markaðan tíma brauðstritinu til
handa.
Aldrei heyrðist þessi maður
kvarta um kjör né hlutskipti.
Þvílíkur fyrirmyndar borgari
hlaut að vera æskilegur þjóðfé-
lagsþegn- og ástmögur landsfeðr-
anna...
Jafnvel örlítið sandkorn á
gangstétt eða götu í síldarþorpi
hefur undanlegan mátt...
Sé lítið sandkorn ósátt við
umhverfið, rís það úr duftinu.
Eitt getur það blindað og jafnvel
eyðilagt heilbrigt auga. Tvær af
þessum anganórum orka helm-
ingi meiru en ein...
Það verður ekki komst hjá því
að taka tillit til þeirra, þó svo að
ögnin sé ein... Flvað þá þegar
þær skipta þúsundum eða tugum
þúsunda. Hvort sá kraftur, sem
sandkornið hefur yfir að ráða er
góður eða illur, fer eftir hugsun-
arhætti eða hagsmunum þeirrar
persónu, sem atburðinn dæmir...
Frímann rambaði leið, sína
reikulum fótum.
Ganglimir hans voru íklæddir
gulum Iðunnarklossum, aðals-
merki hvers vinnandi manns.
Hvaða skór entust betur á
þessu stöðuga rápi frá fortíð til
framtíðar, dag eftir dag?
Frímanni þótti ekkert fjar-
skaplega vænt um klossana sína.
Þeir voru eins og hluti af hans
eigin skinni...
Þögult, jafnvel óþyrmilegt
lögmál, sem fæturnir urðu að
beygja sig fyrir.
Séð frá órýmindalegum bæjar-
dyrum Frímanns, var miklu heil-
brigðara að lifa í sátt og samlyndi
við skóklæði sín og eignast þá
heldur flöskunni fleira.
Fátækleg laun vinnu sinnar
taldi hann gjarnast í þriggja pela
einingum af brenndu víni.
Æ, æ... Skyndilega kom hún
eins og skrattinn úr sauðarleggn-
um, þessi gamalkunna, óbærilega
tilfinning...
Höfuðverkur og ógleði...
Það var eins og einhver morg-
unglöð vinnandi hendi hamaðist
við að snúa galtómri kaffikvörn
innaní heilabúi mannsins...
Frímann greip báðum höndum
um svitaþvalt ennið.
Hann slangraði uppað ísköld-
um gluggalausum húsvegg, hóst-
andi eins og nývaknaður reykinga-
maður á rekkjustokk...
Maðurinn engdist sundur og
saman og kúgaðist.
Þurr og lotulangur hóstinn
vann sitt miskunnarlausa verk.
Morgunverðurinn þeystist í
fljótandi formi út, milli blóð-
lausra varanna og hneit við gang-
stéttina.
Maðurinn slokaði andrúms-
loftið inn í lungun með þungum
sogum eins og sofandi öldungur.
Hann hvarflaði mórauðum
fljótandi augum flóttalega yfir
mannauðar gangstéttir.
Enginn hafði séð þessa hvers-
dagslegu athöfn.
Þá var heldur ekkert að
skammast sín fyrir, nema gagn-
vart eigin samvisku.
Frímann hafði reynar tak-
mörkuð kynni af þeirri sameigin-
legu vitund sálar og líkama.
Einhver hefði þó endur fyrir
löngu sagt honum að í þeirri
sambúð syndgaði líkaminn en
sálin dæmdi...
Sama Iögmálið gilti varðandi
hjúskapinn.
Þrátt fyrir margvísleg hlut-
verkaskipti meðal kynjanna, var
það undantekningarlítið karl-
maðurinn, sem syndgaði en kon-
an fór með dómsvaldið.
Einmitt þess vegna ranglaði
Frímann inn í port til að fela sig,
meðan konurnar úr götunni
söfnuðust frantanvið mjólkur-
búðina á horninu.
Klukkan var orðin óheyrilega
margt og allir venjulegir menn
búnir að vinna klukkustundum
saman.
Frímann fálmaði skjálfhentur í
innri jakkavasann og dró þaðan
gosdrykkjaflösku, fulla af heima-
gerðum bjór.
Þykkt og súrt innihald flösk-
unnar hvarf eins og dögg fyrir
sólu.
Voteygur maðurinn andvarp-
aði feginsamlega og einhenti
tómu glerinu í steinvegg.
Nú var hann ekki skjálfhentur
lengur.
Hvað gerði til þó að kerling-
arnar sæju hann á götunni?
Mátti maðurinn ekki ganga
leiðar sinnar um þorpið, rétt eins
og hver annar?
Enginn sérstakur átti þennan
stað öðrurn fremur og hver ein-
staklingur hafði sama tilverurétt
og hinir...
Klukkan sló ellefu.
Frímann slangraði út úr port-
inu.
Hann langaði til að syngja en
kom sér einhvernveginn ekki að
því, þó að tónarnir kitluðu radd-
böndin.
Vitlaust að taka ekki með sér
aðra flösku. Þá hefði komist full-
komið jafnvægi á taugarnar...
Hann kunni ekki við það kon-
unnar vegna að hafa meðferðis
meira af áfengi í vinnuna.
Ekki það að hún væri neitt
mótsnúin víni, fyrir sjálfa sig - en
þær létu svona allar...
Rétt eins og ætti að fremja
kirkjurán, ef húsbóndinn tók
með sér einhvern leka heimanað
til vinnunnar.
Þetta var hróplegt ranglæti.
Hrein ósvífni...
Nú dormaði hún í hjónarúm-
inu, nteðan sárgramur eiginmað-
urinn öslaði gangstéttina reikull í
spori.
Útskeifir fæturnir voru farnir
að keppast urn það, hvor þeirra
gæti borið eigandann hraðar yfir
jörðina.
„Góðan daginn, Frímann...“
kallaði gildvaxin kona, handan
götunnar.
Maðurinn ansaði kveðjunni
dauflega....
„Hvert ertu að fara?“ spurði
konan af ákafri forvitni.
„Ég er á leið til vinnu, mann-
eskja..." sagði Frímann, stuttur í
spuna.
„Hvað er þetta... í vinnuna
núna...? Þegar komið er hádegi?
„Nei, það getur ekki verið...“
sagði konan.
„Nú...? Því ekki? Ég var að
vinna í alla nótt,“ sagði Frímann.
„Jæja... Er svona mikið að
gera hjá ykkur...? Ég hélt það
hefði ekkert verið brætt í meira
en mánuð,“ sagði konan.
„Nei... Ég var einn að
dunda...“ sagði Frímann.
„Naumast þeir hafa við þig...
Ekkert hafa hinir gert í hálfan
mánuð. Ekki einu sinni fengið
borgaða trygginguna... Þú ert
auðvitað sá skelfilegur snilling-
ur... Útskrifaður í rennismíðum
og hamingjan má vita hver
ósköpin þér eru til lista lögð fram
yfir annað fólk...“ sagði konan.
„Ég veit það nú ekki...“ sagði
Frímann vandræðalega.
„Þetta hefur verið hörmungar-
ástand með vinnu.“
„Mér sýnist þú ekkert þurfa að
kvarta...“ sagði konan.
„Nei.. Þeir kalla stundum á
mig, þegar mikið liggur við...“
sagði Frímann.
„Hvaða verk lá svona mikið á
að vinna?" sagði konan.
„Ég setti sköft á fjóra nýja sóp-
hausa...“ sagði Frímann vesæld-
arlega.
Konan flissaði. „Varla hefur
þú verið alla nóttina að
þessu...?“ sagði hún, sakleysis-
lega.
„Neinei... Það þurfti líka að
setja eitt nýtt snjódekk undir bíl-
inn forstjórans..." sagði
Frímann.
„Jæja... Einmitt það... Þessi
verk hefði nú hver einasti maður
verið fær um að vinna... Meira að
segja í dagvinnu," sagði konan,
háðslega.
„Það getur svo sem vel
verið...“ sagði Frímann, auð-
mjúkur.
„Skuldar þú þeint kannske
skatt og útsvar ennþá...? Varla
hafa þeir verið búnir að borga
þér fyrirfram?
Nei... Það lætur enginn óvit-
laus maður peyja eins og þig hafa
peninga í hendur eftir að hafa
kynnst því, hvernig þú ferð með
fjármuni.
Þú hefur aldrei verið maður til
að sjá skammlaust fyrir heintili
og verður ekki hærra skrifaður
hér á eftir...“ sagði konan.
„Hvað áttu við...?“ sagði
Frímann, hundslegur.
„Brennimerktur þjófur villir
sjaldan á sér heimildir til lengdar.
Fyrr en síðar hlýtur þess háttar
maður að taka út þá maklegu
refsingu, sem heimurinn lætur
svoleiðis fólki í té, alveg ókeyp-
is...“ sagði konan og hló...
Kuldalegum hæðnishlátri.
„Um hvað ert þú eiginlega að
tala? Þú verður að fyrirgefa að ég
skil alls ekki svona speki,“ sagði
Frímann.
„Það er allt í lagi... Bíddu bara
þar til sá dagur rennur, þegar
fyrrverandi vinir fyrirlíta þig...
Kunningjar og vinnufélagar snið-
ganga þig... Vinnuveitendur vilja
ekki sjá þig og ættingjar skamm-
ast sín fyrir að heyra nafn þitt.
Meira að segja hundar og kettir
forðast þitt samfélag og konan
hættir að bjóða þér góðan
daginn..."
„Af hverju talar þú svona við
mig...“ sagði Fríntann, kjökrandi
eins og krakki, sem reynir að
vola sig undan verðugri hirtingu.
„Víxillinn... Víxillinn,
Frímann... Það er út af honum,
sem ég er að ræða við þig.
Þetta er aðeins forsmekkurinn
af matseðlinum... Ég kem aftur,
piltur minn... Nema þú borgir,
og það umsvifalaust," sagði
konan.
„Borgi hvað...? Ég veit ekki til
þess að þú eigir neitt hjá mér...“
sagði Frímann með þjósti.
„Hvaða fjandans víxil ert þú
að tala um? Ég vil ekki hafa
svona blaður...“
„Það er svo sem þér líkast að
gleyma víxlinum, en ætli ég hafi
þá ekki einhver ráð meða að
minna þig á hann?
Þeir eru svo sent fleiri en einn
eða tveir víxlarnir, sem þú hefur
falsað eða skotið þér hjá að
borga. Stolið andvirði þeirra og
svikið á níðingslegasta hátt heil-
steypta vini. Þessi víxill, sem ég
er að tala um ætti þó að vera þér
efstur í minni... Ekki endilega
fyrir að upphæðin sé svo há...
Hitt er öllu ódrengilegri verknað-
ur að svíkja þann mann, sem
búinn er margoft að bjarga þér
frá fjárhagslegum þrengingum
með beinum peningagjöfum og
tala um fyrir sjálfum þér til að
reyna að korna þér á réttan kjöl í
lífinu...
Þú launar með þeim gjald-
rniðli, sem þér er tamastur...
Rógi og undirferli..." sagði
konan.
„Heyrðu góða mín... Hvað á
eiginlega að þýða að tala svona
við heiðarlegt fólk...?
Það er best fyrir þig að koma
með mér til sýslumannsins og
endurtaka þetta, sem þú varst að
segja um mig...“ sagði Frímann,
borginmannlega.
„Mín er ánægjan... Þú skákar í
því skjólinu að landslögin séu í
raun jóað bágborin að þau séu
beinlínis sett til verndar þjófum,
fölsurum, manndrápshyski og
öðrum blendingslýð...
Málið er ekki svo einfalt.
Lögin eru langt frá því að vera
fullkomin, rétt er það...
Hér á landi hafa menn um aldir
orðið að bjarga sér með oddi og
egg, þegar annað bregst.
Það er með lögin rétt eins og
aðra hluti að ekki er sama hver á
þeim heldur.
Sumt fólk er heiðarlegt og
sómakært, - en því miður finnast
bæði dusilmenni og umskiptingar
í öllum stéttum...
Víða má sjá gáttaþefi, sem
ekki hirða um að fylgja rétu máli
til laga, nema af því sér verulegur
aurafnykur...
Meðan þess háttar afbendis-
ntenn er að finna undir lagð-
prúðu parruki lögmanns eða
dómara, liggur vegur ósómans
beinn og breiður fyrir fótum allra
þeirra, er forðast vilja dagsljósið.
Réttlætið getið þið þó aldrei
drepið, og þegar til lengdar lætur
vex það ykkur yfir höfuð. Þið
flækist á einn eða annan hátt í
netinu og fáið maklegan dóm, - á
einhverjum vettvangi.
Ég er þinn dómari, Frímann...
Frá mér fer enginn án þess að fá
verðug laun síns verknaðar.
Ég held áfram að fylgja þér...“
sagði konan.
„Hver er þetta...? Ég þekki þig
ekki,“ sagði Frímann, og horfði á
konuna með óttablandna undrun
í augum.
„Þessu trúi ég mætavel... Þínir
líkar afneita mér gjarnan en það
skiptir ekki máli. Ég fylgi öllu
fólki jafnt.
Mér kemur ekkert við hvað
maðurinn heitir eða hverjum
hann er skyldur og venslaður...
Fyrir mér eru orður og embætti
álíka mikils virði og vindurinn,
og peningar freista mín ekki...“
sagði konan.
„Hvað heitir þú?“ sagði
Frímann, skjálfandi af ótta. Hon-
unt var löngu orðið ljóst að hér
var engin venjuleg manneskja á
ferð.
Svona gat enginn talað, nema
hafa til þess vald, sem holdi
klæddum verum er tæplega trú-
andi fyrir.
"Ég er kölluð samviska..."
sagði konan.
„Guð minn góður...“ sagði
Frímann. Ennþá einu sinni leit
hann í áttina til þessarar ábúðar-
rniklu konu.... Þar var ekkert að
sjá nema ómálaðan vegginn
skammt frá mjólkurbúðinni.
„Skyldi ég vera búinn að liggja
lengi hér, á gangstéttinni?“ sagði
Frímann, skömmustulegur, við
sjálfan sig.
Hann stóð á fætur og lyfti
skjálfandi hendi lítið eitt til þess
að sjá á armbandsúrinu hvað
tímanum leið.
Klukkan átti eftir tíu mínútur í
tólf.
Ennþá var tóm til að ná í
áfengisverslunina fyrir hádegi, ef
vel væri á haldið.
Endir. Pétur Steingrímsson.
(Höfundur býr að Láxámesi í Aðaldal).