Dagur - 04.04.1992, Qupperneq 11

Laugardagur 4. apríl 1992 - DAGUR - 11
ur strax í höfninni og sjóveikipillurnar
dugðu ekki til, enda hef ég aldrei þolað
slæmt dóp. Þar með var sjómannsferlinum
lokið en það var gaman að koma til Vest-
mannaeyja.
Ég stóð stutt við á ýmsum vinnustöðum
þetta ár en lengst tolldi ég í öskunni hér á
Akureyri. Það var líka skemmtilegasta
starfið. Ég var fyrsti afleysingarmaður og
var í stöðugri vinnu, kynntist bænum mjög
vel og fór á bak við hvert hús. Á þessum
tíma var verið að skipta úr gömlu öskutunn-
unum í plastpokana. Ég kynntist Hjalta-
línsbræðrum, Sigurði Draumland, Tóbaks-
Steina og fleiri skemmtilegum karakterum.“
- Fórstu síðan úr öskunni í eldinn?
„Eldinn? Ekki vil ég kalla Svíþjóð því
nafni en hitt er rétt að ég fylltist eldmóði
andans og fór að yrkja, gæla við blaða-
mennsku og bókmenntir. Ég lá í skáidskap
og öðru sem óþarfi er að nefna. Mig langaði
í skóla þar sem ég gæti einbeitt mér að
húmanískum fræðum og sloppið við raun-
greinarnar. Þá datt mér í hug að fara í lýð-
háskóla."
Sautján ár í Svíþjóð
Gegnum starfsmann Norræna hússins komst
Jóhann í lýðháskóla í Svíþjóð í ársbyrjun
1973. Hann vissi lítið út í hvað hann var að
fara eða hvert, hefði raunar allt eins getað
lent í Danmörku, en niðurstaðan varð lýð-
háskóli á eyju einni í Svíþjóð.
„Ég var eini íslendingurinn þarna og byrj-
aði auðvitað á því að læra sænsku. Það var
aldrei stefnan hjá mér að setjast að í Sví-
þjóð en ég flutti þó þangað í ársbyrjun 1975
og hef ekki búið heima síðan. Þetta eru orð-
in sautján ár og því skiljanlegt að maður
hafi einhverjar taugar til Svíþjóðar.
Upphaflega ætlaði ég að læra blaða-
mennsku en var of seinn að sækja um, auk
þess sem það var lítil alvara á bak við þessi
áform.“
Jóhann hafði m.a. skrifað í skólablöð og
íslending og á góðum stundum sagðist hann
ætla að verða blaðamaður. Svo varð nú ekki
en þessi gömlu áform rifjuðust upp í
Svíþjóð. Hann var fimm ár í Lundi og tók
þá við blaði sem heitir Kaktus og gerði að
veglegu tímariti. Jóhann býr nú í Stokk-
hólmi og 1988 settist hann aftur í ritstjóra-
stól og sá um tímaritið Landa og ritstýrði
íslandspóstinum. Þessi blöð voru Sæði þykk
og efnismikil og höfðu töluverða útbreiðslu
meðal íslendinga í Svíþjóð og heima á
Fróni.
En Jóhann árelíuz gaf sig bókmennta-
fræðinni á vald, að ógleymdum skáldskapn-
um, og Svíþjóðardvölin er orðin löng. Hann
kemur þó reglulega heim, jafnvel tvisvar á
ári og allt upp í þrjá til fjóra mánuði í einu.
„Ég syng sekúndunni lof og dýrð“
Akureyri, vorblíða og fögur fjallasýn.
Minningarnar fara með beinu flugi til Sví-
þjóðar. Lítum á eitt ljóð úr Tehúsi ágúst-
Texti:
Stefán Þór Sæmundsson
Mynd: Golli
mánans. Flestir þéttbýlisstaðir eiga sér aðal-
stræti, einnig Akureyri þótt það standi varla
undir nafni lengur. Aðalstræti Jóhanns
árelíuzar er hvorki bundið við stund né
stað:
Aðalstrœti
Ég þrykki blóði mínu í línur
syngjandi hvítar kúlur þjóta óðar um æðar mér
krystallar sem kveikja í myrkrinu
Ég syng sekúndunni lof og dýrð
þrykki þrumunni í stundaglasið
og sólin dansar á vatninu!
(Ó auði sjór
án lands fyrir stafni
Ég er ég tilgangslaust
ofháður öðrum og efni
En hluta dýrðarinnar veit ég í sálu minni:
vissuna um sígildi einlægt skapandi einlægt
leitandi sálar ofar Iíkamlegri kröfu
Löngulínur allar þvergötur og strik)
Ég syng sekúndunni lof og dýrð
þrykki þrumunni í stundaglasið
elska sólina dansandi á vatninu
brothætta gleði spegilsins
Ó syngjandi hvítu kúlur
þjótandi krystallar
Ógrýttu ókortlögðu brautir draumórans...
Ég syng sekúndunni lof og dýrð!
Jóhann árelíuz dvaldi í kjallara Davíðs-
húss í þrjá mánuði vorið 1991. Þá skrifaði
hann pistlana Úr Davíðshúsi sem birtust í
helgarblaði Dags og segist hann hafa kom-
ist í gott samband við bæjarbúa. En hann
gerði fleira eins og við komum að næst.
„Svíþjóðarbókin“ í Davíðshúsi
„Ég hef ekki verið svona lengi á Akureyri
í mörg ár og ekki á þessum árstíma. Vorið
var með eindæmum gott og besti maímán-
uður frá 1955. Þetta var mikil upplifun. Ég
einbeitti mér að lausu máli sem gengur
undir vinnuheitinu „Svíþjóðarbókin". Þar
geri ég grein fyrir þessum sautján árum í
Svíþjóð og nota líka efnivið úr fortíðinni.
Þetta er skáldverk. Það fer eftir tíma,
heilsu og peningum hvenær bókin litur
dagsins ljós en víst er að hún verður ekki í
næsta jólabókaflóði. Hingað til hef ég ekki
notið styrkja til ritstarfa og fyrir mér er
ekkert kappsmál að dæla út bókum.
Svíþjóð hefur óneitanlega haft mikil
áhrif á mig. Það þarf sterk bein til að þola
góða daga. Þetta hefur verið mikið flakk á
mér um dagana og ég segi eins og Örn
Bjarnason, trúbador, í ævisögu sinni að ég
hafi lagt gjörva hönd á margt. Ég hef þó
alltaf náð að grípa í skottið á sjálfum mér
á ferð. Þegar upp er staðið þá eru helstu
verðmætin fólgin í uppvaxtarárunum á
Eyrinni."
Jóhann árelíuz hefur ekki verið afkasta-
mikið skáld, ef marka má útgefna titla.
Tehús ágústmánans er þriðja ljóðabók
hans og sú fyrsta sem kemur út hjá bóka-
forlagi. Hann gaf sjálfur út bækurnar blátt
áfram og Söngleikur fyrir fiska. Við snúum
okkur nú að ljóðagerð hans í spjalli okkar.
Ekki skrifborðsvinna að yrkja ljóð
„Ég orti mikið strax þegar andinn kom yfir
mig á Blönduósi en þau ljóð eru geymd á
kistubotni. Fyrsta bókin mín, blátt áfram,
kom ekki út fyrr en 1983. Upphaflega átti
hún að koma út 1977 en mér fannst and-
rúmsloftið ekki nógu gott á þeim tíma.
Fyrstu ljóðin sem birtust eftir mig komu
í Tímariti Máls og menningar 1973 í rit-
stjóratíð Sigfúsar Daðasonar og svo komu
ljóð í Samvinnunni árið eftir. Síðan varð
allnokkurt hlé og ekki sáust ljóð eftir mig
i í tímariti fyrr en 1989.
Önnur bókin, Söngleikur fyrir fiska,
kom út 1987. Hún fékk mjög góðar viðtök-
ur og er ég þeim þakklátur sem tóku vel á
móti mér. Góðir hlutir gerast hægt. Það er
meira en að segja það að standa sjálfur í
bókaútgáfu. En ég hef aldrei lifað af skáld-
skap heldur unnið meira og minna síðan
ég hætti í menntaskóla á sínum tíma. Ég
hef verið að vinna hjá leigjendasamtökun-
um í Svíþjóð en síðasta árið hef ég nær
eingöngu fengist við ritstörf.
Öll mín vinna undanfarin ár hefur mið-
ast við það að geta skrifað. Það er ekkert
ömurlegra en verklaus skáld og rithöfund-
ar. Að yrkja ljóð er ekki skrifborðsvinna
nema að hluta.“
Að ganga með hjartað í höfðinu
Og Jóhann heldur áfram: „Skáld hlýtur að
vera söfnunargler og stækkunargler. Það
er nauðsynlegt að tengja hjartað við heil-
ann og ganga með hjartað í höfðinu. Þetta
finnst mér vanta, að menn finni fyrir hjart-
anu. Köld skynsemi er meira áberandi. Ég
vona að ég eigi aldrei eftir að lenda í þeirri
skel.“
- Ert þú ekki einmitt skáld vonar og
ljóðrænnar fegurðar?
„Ég er lítið fyrir það að skipa mér á ein-
hvern bekk en ég hef tekið eftir því að
konur á besta aldri eru mjög hrifnar af
rómantíkinni í ljóðum mínum. En ef ég er
rómantíker þá er ég að minnsta kosti
afskaplega raunsær rómantíker.
Eg lít fyrst og fremst á mig sem innblást-
ursskáld. Ljóð mín eru unnin og innblásin
og það gildir enn frekar um Tehúsið en fyrri
bækurnar."
- Víkjum þá að nýju bókinni, Tehúsi
ágústmánans. Það hljóta að vera mikil tíma-
mót þegar bókaforlag ákveður að gefa út
Ijóð þín. Hvernig kom þetta til?
„Ég er félagi í Rithöfundasambandi
íslands og í mars 1990 fékk ég fréttabréf frá
sambandinu. Þar var klausa frá Almenna
bókafélaginu um bókmenntasamkeppni og
ég sagði um leið við tvo landa mína að ég
ætti sennilega bara að taka þátt í þessari
samkeppni. Þeim leist vel á það.“
Kom á óvart að ljóðahandrit skyldi
fá fyrstu verðlaun
- Þú hefur þá sest við skrifborðið og farið
að skrifa „samkeppnishæfan“ texta, eða
hvað?
„Nei, ég fór ekki út í slík vinnubrögð. Ég
átti ýmislegt í hirslum mínum og það hafði
staðið til að koma út bók árið eftir, 1991.
Skilafrestur í samkeppninni var til maíloka
og ég var í sex vikur vakinn og sofinn að
koma saman handriti.
Á leið til íslands þetta ár las ég það í
Þjóðviljanum heitnum að samkeppninni
hefði verið frestað til 1. febrúar 1991 ogþað'
kom sér vel fyrir mig. Ég hélt áfram að
vinna handritið þótt ég hefði verið búinn að
senda það frá mér. Ég hef aldrei unnið eins
mikið við ljóðin og ég bar þau undir gagn-
rýna lesendur og móðurmálsunnendur.
Niðurstaðan varð sú að ég sendi handritið
aftur, nokkuð breytt, og 17. maí þetta ár
fékk ég að vita að ég hefði sigrað í sam-
keppninni."
Jóhann kveðst hafa gert sér vonir um ann-
að eða þriðja sætið því hann hafði hlerað að
Tehúsið hefði verið eitt af sex handritum í
lokayfirferð dómnefndar, en alls bárust um
100 handrit í samkeppnina. Hann bjóst fast-
lega við að skáldsaga yrði fyrir valinu.
„Já, það kom mjög á óvart að ljóðahand-
rit skyldi fá fyrstu verðlaun og ég lít á það
sem mikla viðurkenningu. Samkeppnis-
formið er líka sniðug hugmynd til að komast
fram hjá yfirdrifnum kunningsskap, sem oft
ræður því hverjir fá útgefnar bækur,“ sagði
Jóhann.
Lögreglan gerði teið mitt upptækt!
- Hvað segirðu mér um titilinn, Tehús
ágústmánans? Tengist hann eitthvað sam-
nefndu leikriti?
„Nei, ég er vertinn í tehúsinu. Teið er
grænt og jafnvel blátt, alltaf jurtate. Ég er
fæddur í ágúst og hugleiði mikið gang
himintungla. Tunglið er mér ákaflega kært.
Þannig er þetta hugsað. Tehús ágústmánans
er kannski líka dálítil vísun í leikritið en ég
sá það reyndar aldrei. Það er fyrst og fremst
orðanna hljóðan sem réði nafninu. Titillinn
blátt áfram var heldur ekki út í hött, ég hef
alltaf haft þá stefnu að vera blátt áfram.
í sambandi við te má rifja upp eina sögu.
Ég kom til Akureyrar í beinu flugi frá
Kaupmannahöfn 1983 og það skipti engum
togum að sjö lögreglumenn héldu mér
föngnum í klukkutíma, gerðu teið mitt upp-
tækt og sendu það í rannsókn til Reykjavík-
ur. Þetta voru mjög eftirminnilegar móttök-
ur. Það var eins og glataði sonurinn væri að
koma heim. Hvítlaukurinn var líka tekinn
af mér og ég vona að þeim hafi orðið gott af
honum!
Tehúsið er lífsverk mitt í ljóði hingað til,“
sagði Jóhann árelíuz. Hann er nú aftur á
förum til Stokkhólms, Feneyja norðursins,
til konu sinnar, dóttur og fóstursonar.
Held tengslum við Akureyri
Lítum á annað ljóð úr Tehúsi ágústmánans,
lífsverki Jóhanns árelíuzar. Þar situr hann í
túninu heima og drekkur full lífsþorsta:
/ túninu heima
Teygi úr mér í teignum
rakalaus í grasinu
græna og bláa
Drekk full lífsþorsta
úrglösum hárra stráa
Meðal glóandi fífla og sóleyja
meðal fjögurra blaða smára
uni ég mér yndislega og skriía
sumarlínur ögurstundar
á langþráðu vori í júlí
„Ég held alltaf tengslum við Akureyri.
Aldraðir foreldrar mínir eru hér á Dvalar-
heimilinu Hlíð og ég heimsæki þá reglulega.
Hér er bróðir minn ágætur, Sigmundur
Rafn, og systir mín, Kristín. Ég er líka
þekktur fyrir bréfaskriftir. Það yfirgefur
enginn sinn fæðingarhrepp, eins og Jón úr
Vör sagði. Svíþjóðardvölin hefur samt sem
áður gert mér gott,“ sagði Jóhann árelíuz að
lokum.
irf sterk bein
til að þola
góða daga
ttn árelíuz, akureyrska skáldið í Svíþjóð