Dagur - 25.11.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 25. nóvember 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGIV. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLI G. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Að vinna gegn eigin orðum
Einn þeirra fimm meginþátta, sem efnahagspakki ríkis-
stjórnarinnar byggist á er álagning 14% virðisaukaskatts
á nokkra liði er undanþegnir hafa verið slíkum skatti. í
fyrsta lagi má þar nefna fólksflutninga og hótelgistingu
frá 1. september 1993. Þá útgáfu blaða og tímarita frá 1.
júlí 1993 og á húshitun og afnotagjald ljósvakamiðla frá 1.
janúar 1993. Álagning virðisaukaskatts á alla þessa liði
mun valda erfiðleikum og óhagræði, sem á þessari
stundu er óvíst til hvers muni leiða.
Ferðaþjónustan hefur verið einn helsti vaxtarbroddur-
inn í atvinnulífi landsmanna. Stjórnmálamenn hafa gælt
við hana öðru fremur þegar þeir hafa séð sig knúna til að
ræða um nýsköpun í atvinnulífinu. ísland er dýrt ferða-
mannaland, sem nú á í vaxandi samkeppni við ódýrari
ferðamarkaði - einkum í löndum hinnar nýfrjálsu Austur-
Evrópu. Að undanförnu hafa þær spurningar gerst áleitn-
ar hvort verðlag ferðaþjónustu hér á landi sé þegar orðið
of hátt. Hvort leita verði leiða til að lækka einstaka þjón-
ustuliði og koma á þann hátt til móts við kröfur erlendra
gesta okkar. Með hinum nýja skatti, 14% virðisaukaskatti
á fólksflutninga og hótelgistingu eru stjórnmálamenn að
vinna gegn slíkum hugmyndum og þeir eru einnig að
vinna gegn eigin orðum er þeir viðhafa á tillidögum.
Auknar opinberar álögur á útgáfu bóka, blaða og tíma-
rita munu einnig skapa vanda. Margvísleg útgáfu-
starfsemi hefur barist í bökkum á undanförnum árum og
má því ekki við aukinni skattheimtu. Útgáfustarfseminni
er þó ætlað mikilvægt hlutverk í samfélagi voru. Henni er
ætlað að varðveita og efla þann menningararf, sem
íslenskar bókmenntir og íslensk tunga eru. Á dögum
sífellt vaxandi áhrifa erlendra fjölmiðla verður að gæta
vel að þeirri vörn sem tungumálið er hvað menningu okk-
ar snertir. Slíkt verður ekki gert á annan hátt en standa
vörð um útgáfu ritaðs máls á íslenskri tungu. Á góðum
stundum vitna stjórnmálamennirnir til íslenskrar
menningar og tala um nauðsyn þess að varðveita hana. Á
öðrum stundum ráðast þeir að henni með skattlagningu,
sem hún á í erfiðleikum með að bera. Á þann hátt eru þeir
einnig að vinna gegn eigin orðum.
Stjómmálamönnum er tamt að tala um jafnrétti og
jafna aðstöðu þegnanna. í fallegum ræðum láta þeir í ljósi
skoðanir um að allir eigi að búa við sambærileg kjör -
hvar á landinu sem þeir búa. Með álagningu 14% virðis-
aukaskatts á húshitunarkostnað er hins vegar verið að
framkvæma meiri ójöfnuð á milli fólks eftir búsetu en
áður hefur orðið í einu stökki. Eins og fram kemur í frétt
í Degi í dag þá hækkar húshitunarkostnaður á Akureyri
um 11,8% vegna virðisaukaskattsins á meðan þau
útgjöld hækka aðeins um rúm 5% á Reykjavíkursvæðinu.
Fleiri dæmi um hrópandi ójöfnuð af þessu tagi er að finna
í útreikningum um á hvern hátt þessi skattur leggst á
landsmenn. Að meirihluta kemur hann verr við þá sem á
landsbyggðinni búa þótt finna megi þar undantekningar.
Virðisaukaskatturinn á hitun húsa er sérstaklega köld
kveðja til Akureyringa og annarra er búa við hæst verð á
heitu vatni eða kynda með raforku. Tæpast verður annað
séð en grípa verði til hliðarráðstafana og jafna þennan
kostnað á meðal landsmanna.
í þessu dæmi - ekki síður en í hinum sem að framan eru
tilgreind - gætir mikils ósamræmis á milli orða og gerða
núverandi stjórnarherra. Þeir virðast leika þá list með
ágætum að vinna gegn eigin orðum. ÞI
Sameining sveitarfélaga:
Nýjasta heilagsandahoppið
Sameining sveitarfélaga er ekkert
nýtt mál. Frá því að ný sveitar-
stjórnarlög tóku gildi fyrir sex
árum hefur sveitarfélögum fækk-
að um 12% og það hefur gerst
með sameiningu. Þá voru sveitar-
félög í landinu alls 223 en eru nú
197. Þessi þróun er enn í gangi á
grundvelli núverandi laga og að
óbreyttu mun sveitarfélögum
halda áfram að fækka. Mest hef-
ur fækkunin orðið á Vestfjörð-
um, en þar eru nú 24 sveitarfélög
og hefur fækkað um átta. A
Suðurlandi hefur fækkað um 5
sveitarfélög, fjögur á Norður-
landi eystra og Austurlandi
hvoru um sig, þrjú á Norðurlandi
vestra og tvö á Vesturlandi. Eng-
in fækkun hefur hins vegar orðið
í Reykjaneskjördæmi.
Sameining sveitarfélaga er því
engin ný uppfinning, í þeim efn-
um er löngu búið að finna upp
hjólið.
Nýleg lög um verka-
skiptingu og tekjustofna
Tilfærsla verkefna frá ríki til
sveitarfélaga og tekjustofnar
með, er heldur engin ný bóla.
Fyrir tæpum þremur árum tóku
gildi ný lög um verkaskiptingu
milli ríkis og sveitarfélaga og
einnig ný lög um tekjustofna
sveitarfélaga. Undirbúningur
hafði staðið í nokur ár í samráði
við Samband íslenskra sveitarfé-
laga. Sérstök verkaskiptinga-
nefnd skilaði af sér álitsgerð
1980, önnur nefnd skilaði skýrslu
1983 og tvær nefndir skiluðu
skýrslu 1987, þar sem voru beinar
tillögur um verkaskiptingu milli
ríkis og sveitarfélaga og úttekt á
fjármálalegum áhrifum breyting-
anna. í framhaldi af starfi síðast-
nefndu nefndanna voru áður-
nefnd lög sett og eru þau í megin-
atriðum byggð á tillögunum frá
1987.
Verkefnatilflutningur og breyt-
ing á tekjustofnum sveitarfélaga
er því ekki heldur nein ný upp-
finning, þvert á móti er nýlega
búið að framkvæma slíka breyt-
ingu og menn eiga eftir að meta
árangurinn af henni.
Fámenni sveitarfélaga
ekki hindrun
fyrir nýjum verkefnum
í skýrslu nefndar félagsmálaráð-
herra frá 1987, sem fjallaði um
breytingar á verkefnum sveitar-
félaga, er bent á að sveitarfélög
hafi mikla reynslu af samvinnu og
þar segir orðrétt:
„Sú samvinna hefur yfirleitt
gengið vel þrátt fyrir mismunandi
íbúafjölda og fámenni margra
sveitarfélaga. Ekki verður því
séð að fámenni sveitarfélaga sé sá
Þrándur í Götu, að það komi í
veg fyrir framkvæmd tillagna
nefndarinnar."
Kristinn H. Gunnarsson.
„Það vantar allan rökstuðn-
ing fyrir þeirri trúboðsher-
ferð sem nú stendur yfir um
sameiningu sveitarfélaga og í
skýrslu sveitarfélaganefndar
er vikið til hliðar ýmsum
niðurstöðum sem samtök
sveitarfélaga höfðu áður
komist að og það nýlega.
Eg tek því með varúð við
þessu nýjasta heilagsanda-
hoppi félagsmálaráðherra og
tel nauðsynlegt að rökræða
forsendur að tillögugerð
nefndarinnar og beina um-
ræðunni inn á annað spor.“
Helstu baráttumálin í höfn
og fámenn sveitarfélög
geta veitt þá þjónustu
sem krafíst er
Þá segir í skýrslu stjórnar Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga til
XIV. landsþings sem haldið var í
september 1990 eða fyrir tveimur
árum: „Um áramótin 1989-1990
voru gerðar víðtækar breytingar
á verkaskiptingu ríkis og sveitar-
félaga til verulegs hagræðis í
stjórnkerfinu. í kjölfar þeirra
breytinga öðluðust gildi ný lög
um tekjustofna sveitarfélaga með
ákvæðum um Jöfnunarsjóð sveit-
arfélaga, sem að flestra dómi get-
ur skipt sköpum um að gera
minni sveitarfélögunum fjárhags-
lega kleift að sjá íbúum sínum
fyrir þeirri þjónustu, er samfé-
lagshættir nútíma þjóðfélags
krefjast. Með þeim árangri, sem
náðst hefur í þessum efnum, hafa
helstu baráttumál sambandsins
fyrir hönd sveitarfélaga landsins
komist í höfn.“
Það er hvorki meira né minna,
breytingarnar gera sveitarfé-
lögunum kleift að veita þá þjón-
ustu sem krafist er í dag og öll
helstu baráttumál sveitarfélaga
hafa komist í höfn, og sveitarfé-
lögin geta leyst úr verkefnum sín-
um með samvinnu.
Rökin vantar
Með þessa forsögu málsins í huga
er að mínu mati eðlilegt að efast
um gildi þeirra fullyrðinga, sem
nú er slegið fram, að stórfelld
sameining sveitarfélaga strax sé
lífsspursmál fyrir landsbyggðina
og forsenda frekari verkefnatil-
færslu.
Það vantar allan rökstuðning
fyrir þeirri trúboðsherferð sem
nú stendur yfir um sameiningu
sveitarfélaga og í skýrslu sveitar-
félaganefndar er vikið til hliðar
ýmsum niðurstöðum sem samtök
sveitarfélaga höfðu áður komist
að og það nýlega.
Ég tek því með varúð við þessu
nýjasta heilagsandahoppi félags-
málaráðherrans og tel nauðsyn-
íegt að rökræða forsendur að til-
lögugerð nefndarinnar og beina
umræðunni inn á annað spor. Þar
þarf fyrst að gera upp reynsluna
af síðustu breytingum og fjalla
um efnið út frá því sjónarhorni
að leita að leiðum sem styrkja
samfellda byggð um landið.
Fyrsta skrefið er að endurskoða
alla stjórnsýsluna, bæði ríkis og
sveitarfélaga, markmið hennar
og leiðir. í þeirri umræðu er sam-
eining sveitarfélaga ekkert tabú,
en sameiningin verður að vera
afleiðing öflugrar byggðastefnu
en getur ekki verið bjargráð
landsbyggðarinnar ein og sér.
Hvað ber að gera?
Fyrsta skrefið til skaplegrar
umræðu er að leggja til hliðar öll
áform um lögþvingun og í þess
stað að virða rétt fbúa hvers
sveitarfélags til að ráða sinni
framtíð. Til þess að ná því fram
verður að slá af þau áform að
keyra málið í gegn sveitarfélaga-
megin frá á tveimur mánuðum.
Sá hraðakstur gerir ekkert annað
en að spilla fyrir málinu. Sveitar-
félögin og íbúar þeirra þurfa
meiri tíma til umræðu um málið
en gefinn er og það er alveg út í
hött að ætla sér að hafa lokið öll-
um sameiningarferlinum fyrir
næstu sveitarstjórnarkosningar,
til þess er málið of viðamikið.
Síðast en ekki síst þarf að endur-
skoða skýrslu sveitarfélaganefnd-
arinnar og tillögur hennar frá
grunni, en umfjöllun um það er
efni í aðra grein.
Kristinn H. Gunnarsson.
Höfundur er alþingismaður fyrir Alþýðu-
bandalagið í Vestfjarðakjördæmi.
„0ddasteftia“ haldin um næstu helgi
- ráðstefna á vegum samtaka áhugamanna
um endurreisn Odda á Rangárvöllum
Oddafélagið, samtök áhuga-
manna um endurreisn Odda á
Rangárvöllum, var stofnað
fullveldisdaginn 1. desember
1990. Fyrsta ráðstefnan á veg-
um félagsins, Oddastefna,
verður haldin laugardaginn 28.
nóvember nk. í Gunnarsholti, í
boði Landgræðslu ríkisins.
Friðjón Guðröðarson, sýslu-
maður Rangæinga, setur ráð-
stefnuna kl. 11.00 árdegis. Aðrir
sem flytja ávörp og erindi á
Oddastefnu eru: Sveinn Runólfs-
son, landgræðslustjóri; sr. Jónas
Gíslason, vígslubiskup; Frey-
steinn Sigurðsson, jarðfræðingur;
Þór Jakobsson, veðurfræðingur;
Valgeir Sigurðsson, fræðimaður;
Hreinn Haraldsson, jarðfræðing-
ur; Helgi Þorláksson, sagnfræð-
ingur; Þórður Tómasson, safn-
vörður og Páll Imsland, jarð-
fræðingur. Áætlað er að Odda-
stefnu ljúki um kl. 17.00.
„Ráðstefnan er ætluð almenn-
ingi og fræðimönnum með áhuga
á sameiginlegum verkefnum
fræðigreina,“ segir m.a. í frétt frá
Oddafélaginu. Þátttaka tilkynnist
í Gunnarsholt í síma 98-75088
eða til Þórs Jakobssonar, for-
manns Oddafélagsins, í síma 91-
31487 eða 91-600600.