Dagur - 25.11.1992, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Miðvikudagur 25. nóvember 1992
Úr kjötborði
Svíncikjöt
of nýslátruóu í úrvali t.d.:
Svissneskor svínokótileHur
Svínokótilettur „Crusto"
Grísofiðrilcli
PiporkrvcldoðQr svínokombssneiðor
Fololdokjöt
of nýslátruðu í úrvoli
Noutokjöt
of nýslátruðu í úrvali
Munið heito hádegisverðinn
Griiloðir kjúklingor og nýsteiktor fronskor
kortöflur ollan doginn
Matvöru-
markaðurinn
Kaupangi
Opið virka daga ki. 9-22
Laugardaga og
sunnudaga kl. 10-22
Jólablað!
Jólablað Dags kemur út
föstudaginn 18. desember.
Þeir sem œtla að koma auglýsingum
jólakveðjum eða efni í blaðið
hafi samband sem fyrst og í síðasta
lagi mánudaginn 7. desember.
Bókablað!
Sérstöku bókablaði verður dreift
með Degi, föstudaginn 11. desember.
Auglýsendur hafi samband við
auglýsingadeild sem fyrst og í síðasta
lagi fimmtudaginn 3. desember.
auglýsingadeild, sími 24222.
Tákn með tali - táknmál
í hugum margra merkir orðið
„boðskipti“ það sama og talað
mál. En boðskipti merkir miklu
meira en það. Þau eru bæði mál-
ræn (verbal) og málvana (non-
verbal). Við getum tjáð okkur á
margan hátt, án orða. Svipbrigði,
bendingar og snertingar t.d. geta
sagt meira en mörg orð. En flest-
ir nota bæði málræn og málvana
boðskipti til að tjá sig. Tákn með
tali (T.M.T.) er eitt boðskipta-
tækið þar sem málræn og mál-
vana tjáning fléttast saman.
Hvað er tákn með tali?
Árið 1969 hófu Danirnir Mari-
anne Bjerregaard og Lars Ny-
gaard tilraunir með notkun tákna
við kennslu þroskaheftra barna.
Táknin notuðu þau til stuðnings
talinu í tjáskiptum. Það kom í
ljós að nemendum gekk ekki
aðeins vel að tileinka sér táknin,
heldur tóku þeir einnig framför-
um í tali. Á þennan hátt opnuð-
ust nýir möguleikar fyrir
nemendur sem lítið vald höfðu á
talmáli. Unnt var að auka tján-
ingargetu þeirra mikið með því
að gera þá meðvitaða um eigið
látbragð og svipbrigði, sem til
samans má nefna „látbrigði“, auk
þess að fá þeim í hendur sam-
ræmd tákn, fengin að láni frá
táknmáli heyrnleysingja.
Tákn með tali er ekki það
sama og táknmál heyrnleysingja,
því það er tjáningarmáti sem ætl-
aður er heyrandi nemendum,
sem af einhverjum ástæðum eiga
við mál- og talörðugleika að
stríða. í T.M.T. eru tákn notuð
samhliða eðlilegu talmáli og til-
gangurinn er að þróa talið. Ein-
kennandi fyrir það er að ein-
göngu mikilvægustu orð hverrar
setningar (lykilorðin) eru tákn-
uð. Þeim sem ætlað er að læra
T.M.T. eru heyrandi nemendur
með:
a) Galla í talfærum.
b) Einhverf einkenni/geðræn
vandamál.
c) Greindarskerðingu.
Tjáningargeta líkamans
Notkun T.M.T. grundvallast á
tjáningargetu líkamans. Athygli
nemenda er vakin á tjáningar-
möguleikum líkamans og þeir
þjálfaðir. Táknin eru því aðeins
hjálpartæki, en koma ekki í stað-
inn fyrir talið.
Með T.M.T. aukast líkurnar á
að nemendur geti gert sig skiljan-
lega og löngun til að sjá sig verð-
ur meiri en áður því minni hætta
verður á ósigrum í tjáskiptum.
Aðalmarkmið T.M.T. er því það
að nemendur þrói með sér
skiljanlegt talmál með hjálp með-
vitaðra látbrigða og samræmdra
tákna.
Við kennslu málhamlaðra er
mikilvægt að leiðbeinendur noti
látbrigði til hins ýtrasta til að
auðvelda nemendum að skilja
merkingu þess sem sagt er. Þann-
Baldvina Snælaugsdóttir.
ig verður talið í eyrum þeirra,
ekki lengur innihaldslítil röð
hljóða, heldur öðlast það skýrari
merkingu.
Með látbrigðunum er hægt að
tákna fjölda hugtaka og er þá tal-
að um náttúruleg tákn. T.d. eru
eftirlíkingar ýmissa athafna nátt-
úruleg tákn (að borða, skrifa og
synda). Náttúruleg tákn eru í
raun uppistaða T.M.T.
Sumir einstaklingar koma sér
upp eigin táknum, sem sýnir við-
leitni þeirra og löngun til að gera
sig skiljanlega. Þau tákn gera oft
mikið gagn, en gallinn er sá að
aðeins fáir skilja merkingu
þeirra.
Þegar T.M.T. er notað, skal
flétta saman tal, látbrigði og tákn
í eina heild. Um leið og ný tákn
eru kynnt nemendum þarf að
leggja mikla áherslu á hugtaka-
skilninginn og hafa til staðar þá
hluti eða myndefni sem við á í
hvert sinn. Táknin hjálpa yfirleitt
nemendunum að öðlast betri
skilning á hugtökum, ekki sfst ef
þau eru myndræn, því sjónskynið
er enn áhrifameira en heyrnar-
skynið.
Táknin eru útfærð með tilliti til
taltakts þannig að öll atkvæði
komast til skila. Með notkun
tákna dregur úr talhraða, setn-
ingar verða styttri og hnitmið-
aðri. Hvort tveggja kemur nem-
endum mjög til góða og tryggir
betur að tjáskiptin miðist að
þeirra getu. Táknin á alltaf að
nota með talmáli en ekki ein sér
og hafa ber í huga að lokatak-
markið er talað mál. Það er þó
ekki raunhæft að vænta þess að
allir nemendur nái svo góðum
árangri, en táknin verða þeim
alltaf góður stuðningur til tjá-
skipta.
Lítil hreyfifærni og talörðug-
leikar fylgjast oft að, enda eru
bein tengsl þar á milli. Þegar
nemandinn útfærir táknin felur
það í sér þjálfun gróf- og fín-
hreyfinga sem eru undirstaða
hreyfinga talfæranna. Því ætti
þeim nemendum, sem vel standa
að vígi hvað hreyfifærni varðar,
að veitast auðvelt að tileinka sér
T.M.T. En ef hreyfifærnin er lítil
má einfalda táknin og sníða að
hreyfigetu nemandans.
Sjáanleg „talfæri“
Líkamshreyfingum og líkamlegri
áreynslu fylgja gjarnan hljóð svo
sem andvörp og ýmsar upphróp-
anir og það hjálpar nemendum
að laða fram tal með hreyfing-
unni sem fylgir því að fram-
kvæma táknið. Það getur verið
erfið og löng barátta, bæði
kennara og nemenda, að ná fram
réttum hljóðum þegar um er að
ræða nemendur með mikla tal-
örðugleika því að hluti talfær-
anna er þannig staðsettur að
ómögulegt er að sýna rétta stöðu
þeirra við hljóðmyndun. En þeg-
ar notuð eru tákn og á þann hátt
„talað“ með höndunum, þá eru
þau „talfæri" sjáanleg og hægt er
að leiðrétta ef þörf krefur.
Mikilvægt er að velja áhuga-
vekjandi efni þegar byrjað er að
kynna táknin t.d. fjölskylduna
(mamma, pabbi o.s.frv.), mat,
fatnað, liti og farartæki. Aldur
skiptir miklu máli og því ber ætíð
að velja efni í samræmi við að-
stæður. Notkun söngva er mjög
áhrifarík aðferð við að fá
nemendur til að tileinka sér tákn
og er ágætt að hafa það í huga við
val á efni til kynningar.
Frá upphafi er mikilvægt að
æfa notkun lærðra tákna við mis-
munandi aðstæður og hvetja nem-
endur til að nota þau óspart. Var-
ast ber þó að leggja of mikla
áherslu á að kenna mikinn fjölda
tákna í einu, því þá er hætta á að
kröfurnar verði þeim ofviða og
þeir gefist upp.
Góð samvinna milli skóla og
heimilis/stofnunar er mjög mikil-
væg. Best er að tryggja tengsl
með daglegum skrifum í sam-
skiptabók. Á þann hátt geta allir,
sem tengjast nemandanum á ein-
hvern hátt, fylgst náið með líðan
hans og athöfnum og einnig auk-
ast líkurnar á að raunhæfar kröf-
ur verði gerðar til hans.
T.M.T. og heyrnleysingja-
táknmál - tvennt ólíkt
T.M.T. getur hjálpað mörgum að
uppgötva umhverfi sitt og sjálfa
sig á nýjan og betri hátt, jafnvel
þó að lærð tákn verði fá þá getur
það skipt sköpum í lífi einstakl-
ingsins. Áform um að hefja
kennslu á T.M.T. vekur stundum
upp neikvæðar tilfinningar hjá
aðstandendum barnsins sem í
hlut á. Þeir telja oft að það þýði
uppgjöf þ.e. að ekki verði meira
reynt að fá einstaklinginn til að
tileinka sér talað mál, heldur
verði áherslan lögð á tákn-
kennslu.
Ástæða þessara viðbragða er í
mörgum tilfellum sú að margir
telja T.M.T. og heyrnleysingja-
táknmál vera það sama. Það er
mikill misskilningur. Heyrnleys-
ingjatáknmál er flókin boðskipta-
tækni og þeir einstaklingar sem
tileinka sér það eru bundnir var-
anlegum heyrnarskaða. Því tákn-
máli fylgja flóknar málfræðiregl-
ur og sérstök setningaskipan; í
raun er það sjálfstætt tungumál.
Andstætt T.M.T. er takmark
þeirra heyrnleysingja sem nota
táknmál ekki talað mál, heldur
að fá mál sitt viðurkennt í þjóð-
félaginu t.d. með því að mennta
táknmálstúlka þannig að þeir geti
notið réttar síns og fengið þá
þjónustu sem almennt er viður-
kennd og sjálfsögð t.d. við fram-
haldsnám.
Baldvina Snælaugsdóttir.
Höfundur er þroskaþjálfi að mennt og
kennari í Hvammshlíðarskóla á Akur-
eyri.
Úr kennslustund. Tjáning fer fram gegnum hljóð, svipbrigði, einföld tákn og
bendingar.