Dagur - 17.06.1994, Blaðsíða 5

Föstudagur 17. júní 1994 - DAGUR - 5
Æ5KUMYNPIN
17. júní 1944
STEINUNN BiARMAN
Þjóðhátíð á Akureyri fyrir 50 árum. Steinunn Bjarman rifjar upp nokkur
skemmtiieg atvik. Mynd: Minjasafnið á Akureyri.
Fram eftir öllum vetri héldu menn
áfram aó rífast um skilnaðarmálið.
Okkur, sem þá vorum unglingar, þótti
það í meira lagi undarlegt. Lögskiln-
aðarmenn - hraðskilnaðarmenn - þetta
var eins og erfiður hjónaskilnaður sem
allir ættingjar og vinir skipta sér af.
Þótt feður okkar sumra væru lögskiln-
aðarmenn og héldu langar ræður yfir
matarboróinu um aó taka yrói tillit til
Dana - og skólameistari væri lögskiln-
aðarmaóur og færi ekki í launkofa
með þaó - og meira að segja skóla-
stjóri bamaskólans, sem vió höfðum
alltaf trúað á, þótti okkur þessar enda-
Iausu deilur sannarlega þreytandi. En
við áttum þá eina gamla sjálfstæðis-
hetju í bænum, Sigurð Eggerz, sem lét
ekkert hagga sér.
Við vorum of ung til aó hafa tekið
þátt í Alþingishátíðinni 1930, en höfð-
um alist upp við umtalið um hana.
Um undirbúninginn sem hafði verið
glæsilegur og hvað allir hefðu verið
samtaka um að gera hana vel úr garði.
Vió höfðum drukkió súkkulaði úti í
sveit úr næfurþunnum, kínverskum
postulínsbollum með gjósandi Heklu-
myndum sem höfðu verió gerðir í
sambandi við hátíðina. Við höfðum
séð brjóstnálar, barmprjóna og minn-
ispeninga frá Alþingishátíóinni, en
samt var kreppa þá og allir fátækir.
Núna voru nógir peningar og allir
höfóu vinnu. Samgöngurnar voru auð-
vitað erfiðar og næstum aóeins vió
Bretland og Bandaríkin.
Þetta endalausa þref fór í taugamar
á okkur. Danir hlutu að skilja það aó
við vildum verða lýóveldi. Núna, þeg-
ar þeir voru undir jámhæl þýskra nas-
ista, hlutu þeir að skilja frelsisþrá ann-
arrar þjóðar betur en nokkru sinni áð-
ur.
Já, okkur þótti þetta undarlegt þref
og lítið gerast, en tíminn fara til spill-
is. Tíminn stóð þó ekki kyrr og við
fylgdumst spennt með öllum fréttum
frá útlöndum.
I ársbyrjun féllu tvær frelsishetjur
sem við höfðum dáðst að undanfarin
ár. Kaj Munk í Danmörku og Nordal
Grieg í sprengjuflugvél yfir Berlín.
Og um líkt leyti vorum viö að horfa á
stríðsmynd frá Noregi í Nýja Bíó,
Máninn líður, eftir sögu Johns Stein-
becks.
Skyndilega var kominn nýr, glæsi-
legur danssalur í bæinn, annað eins
hafði ekki gerst áram saman. Tvö ný
hótel vora í byggingu, Hótel KEA og
Hótel Norðurland. Hótel Norðurland
varð á undan að koma upp samkomu-
sal og nú voru auglýst þar böll um
helgar og þaó sem kallað var „restra-
sjón“ um miðjan dag á sunnudögum.
Fyrsta skiptið sem menntaskólakrakk-
amir fjölmenntu þangaó var í fertugs-
afmæli Hermanns Stefánssonar.
Fyrir okkur á Hamarstígnum og á
Ytri-Brekkunni rann líka upp betri tíð
þegar KEA-útibú var opnaö í mars á
Hamarstíg 5.
I byrjun mars náðist allt í einu sátt
á Alþingi í skilnaóarmálinu og þá
breyttist allt á svipstundu. Þrefið var
úr sögunni og nú fór skyndilega allt á
fleygiferð. Nefndir og ráð voru sett á
laggimar og þeir sem rifist höfðu í
marga mánuói tóku höndum saman.
Samkeppni um ættjarðarljóð og hátíð-
armerki var auglýst. Fólk var hvatt til
aó kaupa fána og fánastengur. Þjóðar-
atkvæðagreiðslan var ákveðin. Okkur
unglingunum þótti verst að hafa ekki
kosningarétt. Allir áttu að kjósa og
allir eins. I blöðunum voru myndir af
atkvæðaseðlum og þar voru sýndir
tvcir krossar, annar við stofnun lýð-
veldis og hinn við nýja stjómarskrá.
Þctta voru fyrstu kosningar sem
flestir unglingar fylgdust með og þær
voru engum öðrum líkar. Kosningarn-
ar áttu að standa í fjóra daga. Þeir sem
vora vcikir eða lasburða máttu kjósa
hcima. Sveitir, hreppar, sýslur og bæj-
arfélög ætluðu að keppa um það sín á
milli hvar þátttakan yrði mest og
hvort ekki myndu allt að 100% scgja
já við báðum spumingunum.
Mitt í öllum kosningaundirbún-
ingnum vora tvær fyrstu gufupress-
umar opnaóar í bænum og einnig
bókabúðin Rikka. Kvöldvökumar
héldu áfram í Skaldborg, einu sinni í
viku, og þegar þær vora auglýstar í
blöðunum stóð þessi athugasemd sem
allir skildu: „Þeir sem vilja geta hlust-
aó á útvarpssöguna þar.“
Og enn var fólk hvatt til þess að
koma sér upp fánum og fánastöngum.
Meira að segja sjálfur forsætisráóherr-
ann hvatti fólk til að fara að ályktun
Alþingis og koma sér upp fána og
nota hann á hátíðastundum. Einnig
var ákveðið að allir sem við kosning-
amar störfuðu og þeir sem greitt
hefðu atkvæói fengju merki, þrjú
græn birkilauf á hvítum granni. Eftir
kosningarnar átti Skógræktarfélagið
að fá merkið.
Kosningamar stóðu yfir dagana
20.-23. maí að báðum dögum meó-
töldum og vora haldnar í Samkomu-
húsinu. Kjömefndin var með skrif-
stofu á herbergi 2 á Hótel Akureyri og
hvatti fólk ákaft til að gerast sjálf-
boðaliðar, koma og kjósa, láta vita um
alla sem ekki yröu heima kosningar-
dagana, lána bílana sína og fá þá
aukabensínskammt.
Auðvitaö urðu þessar kosningar
stórkostlegar. Nær allir vora sammála
og kosningaþátttakan víða allt að
100%. Allt rifrildið um lögskilnaóar-
menn og hraðskilnaðarmenn var
löngu gleymt og nú var gaman að lifa.
Skólinn var búinn um miójan maí
og mig vantaói sumarvinnu. Mig
langaói að vinna fyrir miklu kaupi og
vió annað en að passa böm. Eg vissi
að það var hægt að fá vinnu hjá hem-
um og hana vel borgaða, en pabbi tók
þaö ekki í mál. En hvað með þetta
nýja hótel sem kaupfélagið var aö
byggja? Pabbi þekkti hótelstjórann og
talaði við hann og ég fékk boð um að
éggæti byrjað 10. júní.
I lok maí fór ég í fyrsta skipti til
Reykjavíkur og reyndar fljúgandi.
Þrjá daga í röð var skrölt eftir vondum
vegi fram á Melgerðismela, en þaðan
fór flugvélin. Þegar þangað kom var
tilkynnt að því miður yrði ekki flogið
í dag. Loksins gekk þetta og ég sat í
lítilli, blárri, sjö manna flugvél með
Orn Johnson flugstjóra á leið til
Reykjavíkur. A Reykjavíkurflugvelli
ríkti mikill ruglingur og óöagot og
endalaust eftirlit herlögreglu.
Mér fannst Reykjavík ekki mjög
hátíðleg. A Akureyri voru allir önnum
kafnir vió að undirbúa bæinn fyrir 17.
júní. I Reykjavík voru götur sundur-
grafnar af hitaveituskurðum og til
þess að komast inn í hús varð maður
að ganga eftir tréplanka. Enda var fólk
alltaf að detta í skurði og slasa sig.
Skelfing fannst mér líka Hljómskála-
garóurinn lítilfjörlcgur borinn saman
við Lystigarðinn. En eitt hafói
Reykjavík fram yfir Akureyri, þar
mátti kaupa ís flesta daga ársins.
Eftir að ég kom aftur heim talaði
ég við Jónas Lárusson sem var hótel-
stjóri á væntanlegu Hótel KEA. Hann
leiddi mig um ganga og herbergi
hótelsins. Þar var allsstaóar verið að
leggja síðustu hönd að verki. Konur
aó koma fyrir gluggatjöldum eða
sauma rúmfatnað. Smiðir, rafvirkjar,
pípulagningamenn, allir voru önnum
kafnir því að gert var ráð fyrir að
hótelið yrði opnað 20. júní. A annarri
hæó áttu veitingasalimir að vera, en
ekki var reiknað með að þeir yróu til-
búnir fyrr en með haustinu, þangaó til
var gcrt ráð fyrir að hótelgestir gætu
kcypt sér mat og drykk á Gildaskálan-
um sem var á fyrstu hæðinni.
Jónas hafði gefið einni stúlkunni á
Gildaskálanum vikufrí svo að hún
gæti farið til Þingvalla með kærastan-
um og verið þar í tjaldi á hátíóinni.
Það var ætlunin að ég tæki starf henn-
ar á meðan hún væri í burtu, en síðan
átti ég að vinna við gestamóttökuna á
hótelinu.
Starfió í Gildaskálanum hét að
vinna í „buffinu", en það fólst í því að
vera milligöngumaður milli þjónanna
og eldhússins og jafnframt aó snúast
fyrir þjónana. Gildaskálann þekkti ég
út og inn. Þama hafði maður setið og
drakkið molakaffi eftir bíó eóa kaffi
og kökuskammt þegar maður átti aur.
Okkur hafði þótt Gildaskálinn afskap-
lega smart þegar hann var innréttaður
nokkram áram áður, með stóran speg-
ilvegg og húsgögnum frá veitingastaó
sem hafói verið í New York í sam-
bandi vió heimssýninguna 1938.
Vinnuvaktimar voru frá kl. 3 síð-
degis til miðnættis og síðan næsta
morgun frá k. 8 til 3 síðdegis. Þá var
frívakt til kl. 3 næsta dag. Þessar frí-
vaktir komu sér mjög vel því að þessa
dagana var nóg að gera heima við að
þrífa garðinn og mála grindverkið í
kring fagurgrænt. Einn daginn var
komið með hvíta fánastöng og hún
fest við hliðgrindina. Síðan kom ís-
lenskur fáni sem ég á reyndar enn.
Allsstaðar var fólk að mála girðingar
og koma upp fánastöngum og þrífa
garða og keyra burt rusl.
Mitt í þessum önnum vorum við
upptekin af erlendu fréttunum. Þann
6. júní hófst innrás Bandamanna i
Norður-Frakkland sem svo lengi hafði
verið beðið eftir. Allar bókabúðir bæj-
arins auglýstu að hægt væri að fá
keypt innrásarkort.
Eg áttaði mig fjlótlega á því aó ég
myndi verða á vakt 17. júní kl. 3 síð-
degis og fram að miðnætti. Svo lengi
sem ég mundi hafði 17. júní verið
haldinn hátíðlegur á Akureyri. Venju-
lega var samkoma vió sundlaugina
sem íþróttafélögin og nýstúdentamir
sáu um. Núna átti að halda hátíóina á
Ráðhústorgi.
Fólkið safnaóist saman á Ráðhús-
torginu milli kl. 9 og 10 morguninn
17. júní. Eg var þar mætt í skátabún-
ingi og gekk með skátunum. Þama
raðaði fólk sér upp í skrúðgöngu við
dynjandi lúðrasveitarleik. Skrúðgang-
an var sú stærsta sem sést hafði í bæn-
um. Fyrst var gengió norður Brekku-
götu, þá niður Gránufélagsgötu, suður
Glerárgötu, upp Strandgötu, suóur
endilangt Hafnarstræti, upp Spítala-
veg og niður Eyrarlandsveginn að
kirkjunni.
Veður var mjög gott, sól og þýður
vindur. Fánar voru við flest hús, víða
fánaborgir og öll skip í höfninni fán-
um skreytt. El'tir að komið var í kirkj-
una messaði séra Friðrik Rafnar og
kirkjukórinn hafði verið æfður sér-
staklega fyrir þetta hátíðlega tilefni.
Ég hafði ekki tíma til að taka frekar
þátt í hátíðahöldunum, en flýtti mér
heim til þess að hafa fataskipti og
komast í vinnuna.
Vinnufötin voru hvítur sloppur,
hncpptur að framan og ljósir skór. Ég
mætti á Gildaskálanum laust eftir
klukkan 2.
Eftir hádegið hafði fólk aftur farið
að safnast saman á Ráðhústorgi. Þar
var fyrst útvarpaó frá hátíðinni á Þing-
völlum og lýst gildistöku lýðveldis-
stjómarskrárinnar og forsetakjöri. Eft-
ir þetta hófust á torginu ræðuhöld og
karlakórssöngur. Bærinn var fullur af
fólki og allir vora aó njóta góða veð-
ursins og hátíöleika dagsins. I mið-
bænum voru þá engar sjoppur eða
sölutjöld og alls staðar lokaó nema á
hótelunum.
A Gildaskálanum var dagurinn ró-
legur fram undir hálfþrjú, en þá var
líka friðurinn úti. Fólk streymdi inn til
þess að fá sér kaffi og kökur eóa gos-
drykki. Til að byrja meö gekk þetta
skikkanlega. Ég hafði skotist inn í lít-
ið búr sem var öðrum megin við buff-
ió og skorið niður vínarbrauðslengjur
og nú raðaði ég á föt kökuskammtin-
um sem var: rjómakaka, vínarbrauðs-
lengja og smákaka. Kaffikönnurnar
komu út um lúgu á eldhúshurðinni, en
mjólkina hafói ég í stóram brúsum og
jós henni í könnur og rjóma í rjóma-
könnur. Þjónamir komu látlaust meó
pöntunarmiða og óhrein áhöld á bökk-
um sem ég stakk inn um eldhúslúg-
una.
Ég hafði alls ekki undan og hljóp
fram og aftur. Stúlkumar í eldhúsinu
kepptust vió að þvo upp. Þær höfðu
enga uppþvottavél og urðu því að
herða sig. Þær helltu líka á kaffikönn-
umar og réttu mér og hjálpuðu mér að
draga inn kassa með appelsíni, cítróni,
valencíu, pilsner og kist.
Brátt fór ýmislegt aó ganga til
þurrðar. Um kvöldmatarleytið var
svolítió rólegra og vió gátum tekið til.
Þó kom fólk í kvöldmat og við heyrð-
um að hátíðahöldin vora aftur komin í
gang á torginu. Nú voru karlakóramir
famir að syngja og lúðrasveitin aó
spila og síðast var útvarpaó danslög-
um frá Þingvöllum og fólk reyndi í
fyrsta skipti aó fá sér snúning á Ráð-
hústorgi.
Hjá okkur í Gildaskálanum var að
skapast vandræðaástand. Rétt fyrir
kvöldmat voru allar rjómakökumar
búnar. Þá notaði ég rúllutertusneið
sem þriója hlutann af kökuskammtin-
um. Þegar á kvöldið leið þraut allt
gosið og skömmu seinna áttum vió
svo til enga mjólk. Vínarbrauðslengj-
urnar voru líka búnar og þá vora bara
eftir tvær tegundir í kökuskammtin-
um. Kaffi var þó enn til. Síðasta
klukkutímann var aðeins hægt aó fá
svart kaffi og smáköku með og þegar
vió gátum loksins lokað klukkan 12 á
miðnætti í staó hálftólf, eins og gert
var ráó fyrir, var ástandió ekki mjög
glæsilegt.
Við voram lengi að taka til og
ganga frá í salnum og koma öllu fyrir.
Við voram hálfrugluð og kominn í
okkur svefngalsi eftir allan hama-
ganginn. Það síðasta sem ég minnist
þetta hátíðarkvöld var að stúlkumar í
eldhúsinu réttu mér diskahlaða sem ég
ætlaði að setja í skáp niður undir
gólfi. Ég beygði mig niður með hlað-
ann, en í sama bili rann ég og diskam-
ir lentu allir á gólfinu meó miklum
skarkala. Þarna lágu hrúgur af brotn-
um diskum. Ég tók þá sem vora nokk-
urn veginn heilir og tróð þeim innst í
skápinn og hugsaði sem svo að það
sk\ldi aldrei verða minnst á þetta.
Síðan sópaði ég saman glerbrotunum
og henti í ruslafötu.
Þaó var undarlegt aó koma út í
bjarta sumamóttina og ganga gegnum
miðbæinn og hitta fólkið sem haföi
verið að skemmta sér allan daginn og
sjá enn alla fánana á stöngunum því
að leyft hafói verið aó hafa þá uppi
fram eftir nóttu. Það var runninn upp
sunnudagur og eftir nokkra klukku-
tíma var aftur vinnudagur og þá yrðu
vonandi komnar nýjar vistir.
Auglýsing
um sendingu kjörgagna
við kosningu til kirkjuþings
Það tilkynnist hér með að kjörgögn við kosningu til kirkju-
þings 1994 hafa verið send þeim, sem kosningarétt eiga,
í ábyrgðarpósti. Jafnframt er vakin athygli á því, að kjör-
gögn þurfa að hafa borist kjörstjórn, Biskupsstofu, Suður-
götu 22, 150 Reykjavík, fyrir fimmtudaginn 28. júlí nk.
Reykjavík, 14. júní 1994,
f.h. kjörstjórnar,
Ragnhildur Benediktsdóttir.
DnGsPnewTHF
Aðalfundur
Dagsprents hf.
verður haldinn að Strandgötu 31, Akureyri,
joriðjudaginn 21. júní kl. 1 8.00.
Stjórnin.