Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.1995, Qupperneq 12

12
LAUGARDAGUR 4. MARS 1995
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Frederick Forsyth:
The Flst of God.
2. Mary Wesley:
An Imaginative Experience.
3. Peter Hoeg:
Miss Smitla's Feeling for
Snow.
4. Anne Rice:
Interview with the Vampire.
6. Anne Rice:
The Wampire Lestat.
6. Katie Fforde:
Living Dangerousty.
7. Edith Wharton:
The Buccaneers.
8. Sebastian Faulks:
Bírdsong.
9. Nicholson Baker:
The Fermata.
10. John Updike:
Brazit.
Rit almenns eðlis:
1. W.H. Auden:
Tell Me the Truth about Love.
2. Jung Chang:
Wild Swans.
3. R. Bauval 8i A. Gilbert:
The Orion Mystery.
4. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
6. Jean P. Sasson:
Daughters of Arabia.
6. Quentin Tarantino:
Pulp Fiction.
7. R. Philtips & L. Land:
The 3.000 Mile Garden.
8. N.E. Thing Enterprises:
Magíc Eye.
9. Konrad Spindler:
The Man in the lce.
10. Alan Clark:
Diaries.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Michaef Crichton:
Afsloringen.
2. Jern Riei:
En arktisk safari og andre
skroner.
3. Jostein Gaarder:
Sofies verden.
4. Peter Hoeg:
Froken Smillas
fornemmelse for sne.
6. Jette Kjærboe:
Rejsen til kærlighedens o.
8. Jung Chang:
Vilde svaner.
7. Anne Rice:
En vampyrs bekendelser.
(Byggt á Politiken Sendag)
Síðustu sögur
af dýralækni
Vinsælasti dýralæknir heimsins er
aUur. James Alfred Wight lést fyrir
fáeinum dögum úr krabbameini á
heimili sínu í smábænum Thirsk í
norðurhéraði Yorkshire á Englandi.
Hann var 78 ára að aldri - og heims-
kunnur undir höfundarnafni sínu:
James Herriot. Hann sendi frá sér
17 bækur sem allar hafa selst í risa-
upplögum víöa um heim. Þá hafa
sjónvarpsþættir, sem byggöir voru á
frásögnum hans af ævintýrum dýra-
læknis í dölum Yorkshire, notið mik-
illi vinsælda.
Bækur Herriots fjalla allar um
reynslu hans sjálfs í starfi og leik.
Hann fæddist 3. október árið 1916 í
enska bænum Sunderland en ólst
upp í Glasgow þar sem hann stund-
aði nám við dýralæknaskólann.
Hann hugðist sérhæfa sig í meðferö
á gæludýrum.
Eina starfið
sem bauðst
En það fór á annan veg því eina
starfið sem bauðst þegar hann út-
skrifaðist var í sveitaþorpinu Thirsk.
Hann sló til og gegndi störfum dýra-
læknis þar áratugum saman eða allt
til 72 ára aldurs. Þá tók sonur hans
við embættinu og fékk reyndar af og
til hjálp frá gamla manninum.
Herriot hafði alltaf gaman af að
segja sögur úr starfi sínu sem dýra-
læknir í þessum sérstæðu byggðum
Englands. En hann fór ekki að skrá
þær á blað fyrr en um fimmtugt,
þegar hann hafði gegnt dýralæknis-
James Alfred Wight, öðru nafni
Herriot. Nafnið fékk hann „að láni“
hjá fótboltamarkmanni sem hann sá
í beinni sjónvarpsútsendingu!
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
starfmu í aldarfjóröung og þá aðeins
eftir ítrekaða hvatningu frá eigin-
konu sinni Joan sem nú lifir mann
sinn.
Tvær fyrstu bækur Herriots, „It
Shouldn’t Happen to a Vet“ og „If
Only They Could Talk“, en þar segir
hann frá fyrsta ári sínu sem dýra-
læknir í sveitinni - seldust hægt til
að byrja með í Bretlandi. En þegar
sögurnar komu út í einni bók í
Bandaríkjunum undir samheitinu
„All Creatures Great and Small“
slógu þær í gegn svo að um munaði
og gerðu hann víðfrægan og ríkan.
Ferðamannastraumur
Hann sendi margar bækur frá sér
næstu árin og það fór allt á sömu
leið. Sjónvarpsþættirnir juku á
frægö hans og ferðamenn tóku að
flykkjast til Thirsk og sveitanna þar
í kring til að sjá þá staði og það fólk
sem Herriot skrifaði um í bókum sín-
um - enda fór hann ekki leynt meö
aö allar frásagnir hans væru lýsingar
á sönnum atburðum. Af þessu hefur
risið umtalsverður ferðamannaiðn-
aður á svæðinu sem gengur gjarnan
undir nafninu „Hérað Herriots.“
Sjálfur tók hann þessari frægð vel:
var alltaf reiðubúinn að hitta fólk
sem kom í heimsókn. Hann breytti
líka fáu í daglegu lífi sínu þrátt fyrir
auðæfin - hélt áfram að sinna mönn-
um og dýrum í Yorkshire og skrifa
um þessa félaga sína.
Síðasta bók Herriots, „Every Liv-
ing Thing“, kom út fyrir tveimur
árum - en þá voru liðin tíu ár frá
næstsíðustu bók hans. Hún varð
metsölubók sem hinar fyrri.
Fyrir þremur árum veiktist hann
af krabbameini. Engu að síður dvald-
ist hann heima við í faðmi fjölskyld-
unnar þar til yfir lauk. Hann átti tvö
börn með konu sinni, John og Rosie,
og barnabörnin eru fjögur.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. T. Clancv 8i S. Píeczenik:
Tom Clancy's Op-Center.
2. LaVyrie Spencer:
Family Blessings.
3. Allan Folsom:
The Day after tomorrow.
4. Dean Koontz:
lcebound.
5. Danielle Steei:
Accident.
6. Julie Garwood:
Prince Charming.
7. Robin Cook:
Fatal Cure.
8. E. Annie Proulx:
The Shipping News.
9. Judith Krantz:
Lovers.
10. Michael Crichton:
Disclosure.
11. Wilbur Smith:
Ríver God.
12. Barbara Delinsky:
For My Ðaughters.
13. Louisa May Alcott:
Little Women.
14. Peter Hoeg:
Smilla's Sense of Snow.
15. Roger M. Allen:
Ambush at Corellia.
Rit almenns eölis:
1. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Light.
2. Sherwin B. Nuland:
How We Die.
3. Thomas Moore:
Care of the Soui.
4. Delany, Delany 8i Hearth;
Having Our Say.
5. Jerry Seinfeid:
Seinlanguage
6. Thomas MoDre:
Soul Mates.
7. Newt Gjngrich, D. Armey o.fi:
Contract with America.
8. Maya Angelou:
Wouldn't Take Nothing for
My Journey now.
9. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
10. Karen Armstrong:
A Hístory of God.
11. M. Hammerog J. Champy:
Reengineering the Corporation.
Traveled.
12. Maya Angelou:
I Know why the Caged Bird Sings.
13. BaileyWhite:
Mama Makes up Her Mind.
14. Kathleen Norris:
Dakota.
15. M. Scott Peck;
Further along the Road Less
(Byggt é New York Times Book Review)
Vísindi
Kjamorkuver fyrir tvö
þúsund milljónum ára
Aðdráttar-
augu
Þeir sem hafa furðað sig á ná-
kvæmni kameljónanna þegar þau
skjóta út tungunni til að veiöa sér
flugur í matinn geta sofiö rólega
hér eftir. Vísindamenn hafa kom-
ist að því að dýrin eru með eins
konar aðdráttaraugu.
Tilraunir sem geröar voru við
augndeild háskólans í Tubingen
í Þýskalandi leiddu í Ijós að augu
kameljónsins vinna ekki ósvipað
aðdráttarlinsum á myndavélum.
„Við vitum ekki betur en þetta
sé einsdæmi i dýrum," segir Mic-
hael Land, sérfræðingur í sjón
við háskólann í Sussex.
Leita ekki
aðstoðar
Sænskir læknar segjast hafa
komist að því hvers vegna kari-
menn séu líklegri til að svipta sig
lífi en konur. Jú, þeir neita aö
viðurkenna depurð sína eða leita
aöstoðar.
„Helmingi færri karlmenn en
konur þjást af depurð. Samt eru
sjálfsmorð fimm sinnmn tíöari
meðal sænskra karia en kvenna,“
segja læknarnir í bréfi til lækna-
blaðsins LanceL
Aðrar rannsóknir hafa sýnt að
karlmönnum tekst yfirleitt betur
upp í sjálfsvígum en konum.
Umsjon
Guötaugur Bergmundsson
Það var um kafíileytið þann 2. des-
ember 1942, á veggjatennisvelli undir
Stagg Field íþróttaleikvanginum í
Chicago, sem kjarnorkuöldin eins og
viö þekkjum hana hófst. Þá tókst vís-
indamönnum að viðhalda keðju-
hvarfi í tvær mínútur í fyrsta kjarna-
ofni heimsins. Þeir voru að vinna að
kjarnorkuvopnaáætlun Bandaríkj-
anna.
Móðir náttúra var hins vegar löngu
búin að sigra í kapphlaupinu um
kjarnorkuna með „náttúrulegum"
kjarnaofni lengst inni í frumskógum
Afríkuríkisins Gabons fyrir tvö þús-
und milljónum ára.
„Þetta voru keðjuhvörf sem fram-
leiddu öll kjarnkleyfu efnin, þar á
meðal plúton, sem eru i nútíma
kjarnaofnum," segir Ian McKinley,
sérfræðingur í upplýsingum um
kjarnorkumál.
Jarðvísindamenn segja að náttúru-
legi kjarnaofninn í Oklo, í úranauð-
ugu héraði í regnskógum Gabons,
hafi byijað á forkambríutímabilinu
fyrir um það bil tvö þúsund milljón-
um ára og að hann hafi gefið frá sér
orku öðru hveiju í allt að fimm
hundruð þúsund ár.
Kjamaofn þessi gleypti milli sex
og tólf tonn af kjamkleyfu úrani 235
(U235), framleiddi um 16,5 gígavattár
af orku og fjögur tonn af plútoni áður
en hann lagðist í dvala. Ef varmaork-
unni sem myndaðist við þennan
klofning væri breytt í raforku svar-
aði það til framleiðslu rúmlega hálfr-
ar Blönduvirkjunar á ári í fimm
hundruð þúsund ár.
Svona lítur nútíma kjarnorkuver út.
McKinley segir að fyrsta vísbend-
ingin um að eitthvað óvenjulegt væri
á seyði í Oklo hafi verið sú að minna
er um U235 í úrangrýtinu en búist
var við. Annars staðar í heiminum
er hlutfallið milh U235 og U238, sem
er ekki kjamkleyft, stöðugt. Því er
ekki að heilsa í Oklo.
Franskir jarðvísindamenn héldu
fyrst að um skekkjur í útreikningum
væri að ræða. „En þeir komust að
því að gengið var á það. Þeir komust
að því að það hafði í raun orðið
kjarnaklofningur í úrangrýtinu fyrir
tvö þúsund milljónum ára,“ segir
McKinley.
Svipuð keöjuhvörf hafa orðiö víðar
í Gabon en hvergi annars staðar í
heiminum.
Ástæðan fyrir þvi að þessi keðju-
hvörf eru möguleg þar er sú að
óvenju mikiö var af U235 í úrangrýt-
inu fyrir milljónum ára, einhvers
staðar á bilinu þrjú til fimm prósent.
Nútíma kjarnaofnar þurfa svo mikið
magn en það næst eingöngu með sér-
stakri úranauðgun. Nú er hlutfall
U235 í Oklo aðeins 0,7 til eitt prósent
þar sem gengið hefur á birgðirnar
undanfarin árþúsund.
Súrefni á
einu tungli
Júpíters
Stjörnufræðingurinn Doyle
Hall og félagar hans við Johns
Hopkins háskólann í Bandaríkj-
unum hafa fundiö súrefni á einu
af tunglum Júpíters.
Súrefhið fannst á tunglinu Evr-
ópu, sem er á stærð við tungliö
okkar jarðarbúa, en yfirborð þess
er úr klaka. Tungl þetta er er
annað í röðinni taliö frá Júpíter.
Hall segir að tilvist súrefnisins
á Evrópu þýði ekki endilega aö
líf finnist þar í framtíðinni og
bendir á að hitastig á yfirborði
tunglsíns sé 135 gráða frost.
„Evrópa er mjög svo kaldur
staður. Það er ekki hagstætt Ufi
eins og við þekkjum það.“
Betri rönt-
gengeislar
Ástralskir vísindamenn hafa
fundið aðferð til að bæta röntgen-
geisla svo hægt er að ná fram
nákvæmari myndum en nota um
leið minni skammta og þá ekki
eins hættulega.
Vísindamennimir beindu rönt-
gengeislanum í gegnum silíkon-
kristalla og hötnuðu myndirnar
til mikilla muna þar sem kristall-
aniir juku andstæðurnar í þeim.
í tímaritinu Nature segir að
uppgötvun Ástralanna gæti haft
mikla þýöingu fyrir leit að
krabbameini í brjóstum þar sem
læknar hafa til þessa verið frem-
ur tregír að mynda konur oft
vegna hættu á of mikilli geislun.