Þjóðviljinn - 24.12.1958, Blaðsíða 33

JOLABLAÐ ÞJOÐVILJANS 1958 (33
Höfumður „Clermonts", Róbeit
Fulton.
smíðaði nothæft og samkeppn-
isfært gufuskip, enda þótt hann
byggði á reynslu annarra. Það
sem kafnað hafði í burðarliðn-
um í gamla heiminum vegna
þröngsýni og vanafestu sá dags-
ins ljós í hinum nýja heimi.
Það eru sagðar margar sögur
af uppfinningamönnum sem
verða að berjast lengi við for-
dóma samtímamanna sinna,
sinnuleysi þeirra og beinan
f jandskap. Saga gufuskipsins og
höfundar þess er engin undan-
tekning.
© Fyrst fór Vélin í Signu,
síðan báturinn
Fulton hafði fyrst lagt stund
á málaralist og eftir myndum
sem til eru eftir hann að dæma
hefur hann verið mikill miðl-
þaðan fljótlega yfir Ermarsund.
Pólitíska andrúmsloftið í Frakk-
landi var þá hentugra fyrir
tæknilegar nýjungar en íhalds-
semin í Bretum. Fulton braut
heilann um smíði brúa og gröft
skurða, tókst að smíða eins kon-
ar kafbát sem hann kallaði
„Nautilus", og höfundur hins
friðsama gufuskips smíðaði
einnig tundurskeyti sem reynd-
ust vera hin hættulegustu vopn.
Öld gufuvélarinnar var þá
risin og báðum megin Ermar-
sunds voru menn farnir að
hugsa um skip sem knúið væri
af gufuvél. Fulton varð brátt
einn í þeirra hópi, og það leið
ekki á löngu áður en honum
hafði tekizt að byggja slíkt skip.
Það fór þó aldrei sína fyrstu
ferð.
Nótt eina þegar það lá bundið
Lagði penslana á hilfuna —
smíiaii í staðinn gufuskip
Þó að gufuvélin legði „Clermont" til aflið sem knúði bað áfram,
var enn ekki kominn tími til að fella seglin fyrir fult og allt.
Dag einn fyrir hálfri annarri
öld var einkennilegur farkostur
á leið írá New York upp Hud-
sonfljótið. Spaðahjólin hvirfl-
uðu upp gulleitu vatninu með
svo miklum gauragangi að ekk-
ert heyrðist til f uglanna á græn-
um fljótsbökkunum. Ferðinni
var heitið til Albany, um 200 km
upp með.fljótinu. Skipinu mið-
aði hægt áfram, en þó svo vel,
að seglskip sem voru á sömu
leið drógust fljótlega aftur úr.
Skipverjar á þeim stóðu við
borðstokkinn og horfðu á eftir
hinum undarlega farkosti og
trúðu varla sínum eigin augum.
Þykkur, svartur reykur vall upp
úr reykháfi skipsins, löngu mjóu
röri. Kýr sem voru á beit á
bökkum fljótsins tóku viðbragð
þegar ófreskjan nálgaðist. Þetta
var 17. ágúst árið 1807 ....
! ' '
• Fyrstur — en þó voru aðrir
á itmtlan
** Skipið hét „Clermont" eftir
áningarstað á leiðinni. Það hefði
eins mátt kalla það „gufuskip-
ið“, því að það var fyrsta og
eina gufuskipið sem lagt hafði
upp i siglingu sem eitthvað
minnti á seinni ferðir gufuskipa
á fösturn siglingaleiðum. Á þil-
farinu yíir másandi gufuvélinni
stóð smiður skipsins, 42 ára
gamall Bandaríkjamaður, Ro-
bert Fulton frá Pennsylvaníu,
hávaxinrt, fríður maður, með
hreina drætti í andlitinu og
bæronska lolcka fram á ennið.
Og hann var gæddur einstökum
hæfileikum.
Fulton sem við eigum mikið
upp að unna var reyndar ekki
sá fyrsti sem lét gufuafl knýja
skip, en hann vár sá fyrsti sem
ungsmaður í þeirri grein. Hann
fylgdi tíðarandanum, málaði
myndir af þekktum. kvendum úr
sögunni sem hlutu grimmileg
örlög. Það er áreiðanlega þakk-
arvert að hann skyldi leggja
pensla sína á hilluna og snúa
sér í þess stað að smíði gufu-
skipa.
Engin saga er af því að hann
hafi dreymt um gufuskip þegar
hann var barn að aldri. Og hann
tók heldur ekki stefnuna rak-
leitt frá fæðingarbæ sínum í
Pennsylvaníu niður að fljóts-
bakkanum til að smíða skip.
Það voru margir krókar á þeirri
leið. Hann byx-jaði feril sinn í
Fi-akklandi þar sem allt var þá
á öði'um enda.
21 árs gamall hafði hann far-
ið austur um haf til Lundúna og
við bakka Signu, fullbúið í
fyrstu reynslufex'ðina, skall á
ofsaveður. Stormurinn lamdi
hið breiða fljót og þáar öldur
börðu skipið við bakkann. Það
var meira en veikir viðir þess
þoldu. Um miðja nóttina féll
gufuvélin með braki miklu nið-
ur úr botni skipsins og nokkr-
um mínútum síðar var það allt
horfið á bólakaf. Fulton var enn
í rúminu þegar honum var skýrt
frá sigi'i veðurguðanna og ósigri
hans sjálfs. Hann þaut á fætur
og skundaði niður að fljótinu og
vann að því sleitulaust allan
daginn að bjarga vélinni. Ævi-
söguritarar hans telja að hann
hafi þá ofreynt lungu sín sem
ekki voru of sterk fyrir.
© Talaði hann of mikið?
í Englandi hafði ágætur mað-
ur að nafni William Symington
árið 1801 byggt gufubát, ,,Charl-
otte Dumas", og sýnt fram á að
hann gat bæði haldið sér á floti
og komizt áfram. Auðugur og
eðalborinn maður hafði kostað
smíðina, en hann mátti sín samt
lítils móti þröngsýni og íhalds-
semi samtímamannanna.
„Chai'lotte Dundas“ fór
í'eynsluferðir sínar á Forthfirði
og í Clydeskurði. Það hafði
það ekki átt að gera, því að
eigendur skurðarins og aðrir
sem töldu hagsmunum sínum
ógnað sögðu að þessi gufuó-
fx'eskja væri andstæð eðli nátt-
úrunnar og myndi auk þess
brátt eyðileggja bakka skurð-
arins. „Chai'lotte Dundas“ fór
ekki í fleiri ferðii', en lifði þó
höfund sinn. Hann dó þrjátíu
árum síðai', öllum gleymdur, bit-
ur og örsnauður. En það var
ekki fyrr en 1867 — 60 ái'um
eftir sigur Fultons á Hudson-
fljóti — að „Chai'lotte" varð að
dúta í lægra haldi fyrir járnkörl-
um og öxum.
Þegar Fulton fór aftur heim
til Ameríku — sennilega árið
1804 — tók hann á sig krók og
heimsótti Symington sem hann
hafði heyrt talað um í Lundún-
um. Symington var þá enn full-
ur sjálfstrausts og sagði Ame-
ríkumanninum allt af létta um
áform sín og reynslu, — sumir
landar hans hafa jafnvel álasað
honum fyrir að vera of opin-
skár. Symington sem hefur
sennilega verið elskulegur mað-
ur minntist jafnan þessarar
heimsóknar keppinauts síns með
mikilli ánægju.
Þegar Fulton var kominn
heim aftur tók hann til óspilltra
málanna. Hann tryggði sér með
miklum dugnaði stuðning á-
hrifamikilla og fjársterkra
manna og gekk í félag við kunn-
an skipasmið sem hét Charles
Browne. í marz 1807 gat hann
kunngert með sigurhreim í
röddinni: ,,Það er verið að
byggja skipið ....“
© Fífidjarfir ofurhwgar
Sunnudaginn 10. ágúst — fiór-
um árum eftir ófarirnar á Signu
—- lagði Fulton frá bryggju í
fyrstu reynsluferð gufuskips-
ins, sem stakk mjög í stúf við
önnur skip með spaðahjól sín
(skipsskrúfan var ekki fundin
upp fyrr en um 1840) og langan,
mjóan reykháf. Skipið var úr
ti'é, það leið líka langur tími þar
til fyrstu stálskipin komu til
sögunnar. Fyi'sta ferðin til Al-
bany sjö dögum síðar gekk að
óskum. Og síðan hóf „Clermont“
reglubundnar siglingar milli
New York og Albany og farþeg-
um sem ráðsettir borgarar töldu
fyrst vera fífldjarfa ofurhuga
fjölgaði brátt. Það þótti bara
skemmtileg tilbreytni ef „Cler-
mont“ sigldi annan eins forn-
aldargi-ip og róðrarbát i kaf.
© Aðeins í auglýsingadálkum
Það vekur mesta furðu í sam-
bandi við þessa fyrstu ferð að
hennar var nálega hvergi getið.
Bandarískur almenningur virð-
ist hafa látið sér í léttu rúmi
liggja hvernig hún tækist. Að-
eins í einu blaði í Albany, Albany
Gazette, var þess getið í byrjun
september að skipið væri nú í
föstum ferðum. Og þetta gat að
lesa í auglýsingu sem Fulton
hafið sjálfur sett í blaðið. New
York var á þessum tíma bær
á stærð við Reykjavík og 80 000
íbúar borgarinnar gátu valið á
Milli margra blaða eins og
Reykvíkingar í dag, en þeir gátu
hvei’gi lesið um þau þáttaskil
sem áttu sér stað í siglingasög-
unni þegar „Clermont" fór í
sína fyrstu ferð. Hins vegar var
siglinga þess getið í auglýsing-
um. Þetta er kannski ábending
um að auglýsingar geti verið
fróðlegt lestrarefni.
Fulton byggði allmöi'g gufu-
skip eftir þetta, og þau urðu
stærri og vélar þeirra aflmeiri.
Eitt af skipum hans kom jafnvel
siglandi upp eftir hinu heilaga
Gangesfljóti. Og dauða hans
1815 bar auðvitað að höndum
þegar hann var að f ást við gufu-
skip. Ilann fékk lungnabólgu
kaldan vetrardag þegar eitt af
skipum hans varð að lúta í
lægra haldi fyrir náttúruöflun-
um. Hann varð þá að brjótast
í land yfir íshrönglið á Hudson-
fljóti og það reið hinum fimm-
tuga manni, sem alltaf hafði
verið heilsutæpur, að fullu.
Vakti litla athygli 1801: „Cliarlotte Dundas“ Symingtons á leið um Clydeskurð.
i
Hér séíit fyrsta danska gufuskipið, „Caledonia“, sem byggt var i
Skotlandi 1815, sama árið og Fulton lézt.