Þjóðviljinn - 29.07.1973, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. júlí 1973.
DIÚÐVIUINN
MALGAGN SÓSÍALISMA
VERKALYÐSHREYFINGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS.
Otgefandi: Otgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: Eiður Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson (áb)
Auglýsingastjóri: Heimir Ingimarsson
Fréttastjóri: Eysteinn Þorvalds§on
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Skólav.st. 19. Simi 1750« (5 linur)
Askriftarverð kr. 500.00 á mánuöi
Lausasöluverð kr. 18.00
Prentun: Blaðaprent h.f.
ERLEND HERSETA SÆMIR EKKI SJÁLFSTÆÐRI ÞJÓÐ
Um þessar mundir er kjörtimabil nú-
verandi rikisstjórnar hálfnað. Engum
dylst, að einmitt á þessum timamótum
eru hernámsmálin að færast æ meira i
brennipunkt stjórnmálaumræðunnar. Það
var um það samið eins og kunnugt er við
myndun þessarar rikisstjórnar, að brott-
för hersins ætti sér stað á kjörtimabilinu,
en um leið var á það fallizt, að á fyrri hluta
kjörtimabilsins hefði landhelgismálið sér-
stakan forgang. Nú er kjörtimabilið hins
vegar hálfnað og þvi er endanleg af-
greiðsla herstöðvarmálsins á næsta leyti.
Rikisstjórnin hefur formlega óskað eftir
viðræðum við Bandarikjastjórn um her-
stöðvarsamninginn frá 1951 og að þeim
viðræðum loknum verða endanlegar
ákvarðanir teknar.
Það er athyglisvert timanna tákn, að
ótrúlegustu aðilar telja sér nú hagstætt að
tala um einhvers konar endurskoðun her-
stöðvarmálsins. Jafnvel Geir Hallgrims-
son ræddi nýlega i sjónvarpsþætti um
nauðsyn endurskoðunar og taldi óvið-
eigandi að allir þeir, sem til Islands kæmu
með flugvél yrðu að standa augliti til aug-
litis við bandariska hermenn. Hvað svo
sem segja má um sýndarmennsku af
þessu tagi, þá er hitt ljóst, að jafnvel for-
hertustu hernámssinnar finna vaxandi
andúð almennings á hersetu Bandarikja-
manna, ekki sizt meðal unga fólksins.
Þegar slakað hefur á spennu kalda
striðsins eru þeir æ fleiri, sem viðurkenna,
að fyrir sjálfstæða þjóð er vansæmandi að
hafa útlendan her i landi sinu, — ekki sizt
þegar allflestum er löngu orðið ljóst, að
herinn hefur ekki gert og mun ekki gera
okkur nokkurt gagn og dvelur þvi i landi
okkur algerlega að nauðsynjalausu. Með
þvi að leyfa hér herstöðvar og lána landið
undir erlenda njósnastöð, erum við fyrst
og fremst að flækja okkur i hernaðarnet
Bandarikjamanna, ekki i eigin þágu
heldur i þeirra þágu. Sem betur fer erum
við íslendingar ekki verulega háðir hern-
um fjárhagslega — að visu kannski fáein
gróðafélög, en ekki þjóðarheildin — og við
höfum full not fyrir allt það vinnuafl, sem
nú starfar i þágu hersins. Hersetan hefur
margvisleg ill áhrif á þjóðlifið, og ef
styrjöld brýzt út,er að sjálfsögðu engum
blöðum um það að fletta, að við erum
hálfu verr settir með herstöðvar i landinu
en án þeirra.
Stöku sinnum heyrast hjáróma raddir
um það, að brottför hersins muni skapa
hættulegt tómarúm á Atlanzhafi. Ef mark
á að taka á slikri kenningu sjá menn fljótt,
að þess háttar tómarúm á jörðinni eru
býsna mörg. Mikill meirihluti þjóða
heimsins hefur einmitt valið þann kostinn
að visa á bug öllu hernaðarsamstarfi við
stórveldin i austri og vestri, og standa
utan við hvers konar hernaðarblokkir.
Kenningin um tómarúmið, sem fengin er
beint frá áróðursdeild NATO, er til þess
ætluð að telja fólki trú um, að alls staðar
þar sem stórveldin hafa ekki getað komið
sér fyrir grá fyrir járnum sé óeðlilegt
ástand, einhvers konar lofttæmi, sem sogi
til sin hættuna. Að sjálfsögðu er þessu
þveröfugt farið.
Erlendar herstöðvar, hvar sem er i
heiminum, skapa hættuástand fremur en
nokkuð annað. Með afnámi þeirra er ein-
mitt verið að f jarlægja hættulega hleðslu á
viðkomandi svæði, og koma aftur á eðli-
legu ástandi. Þetta skynja forystumenn
flestra smárikja i heiminum og forðast þvi
flestir eins og heitan eldinn að hafa
erlendar herstöðvar i landi sinu.
Sú ein endurskoðun herstöðvar-
samningsins er i samræmi við málefna-
samning stjórnarflokkanna og hagsmuni
þjóðarinnar, sem leiðir til þess, að hinn
erlendi her hverfi að fullu á brott úr
landinu á næstu tveimur árum.
Hákarlar og síli
Þegar Islendingur les skrif
erlendra blaða um landhelgis-
málið, er hætt við þvi,að þau komi
honum stundum nokkuð á óvart.
Það veröur vitanlega enginn
hissa á þvi þótt ensk blöð eða þýzk
veitist harkalega að tslendingum
fyrir að færa út fiskveiðitak-
mörkin og verja hina nýju land-
helgi gegn erlendri ásælni. Hitt er
hins vegar öllu furðulegra að lesa
svipuð skrif i blöðum frá löndum,
sem hafa engra hagsmuna að
gæta i sambandi við þetta mál og
við gætum búizt við að væru hlut-
laus eða jafnvel velviljuð okkur.
Þannig hefur franska blaðið Le
Monde birt allfurðuleg skrif, þar
sem lögð er áherzla á það hve
„ólöglegt” framferði tslendinga
sé og sifellt látið að þvi liggja,að
vondir Rússar standi á bak við
þetta. Eftir að Ægir skaut á
brezkan togara spurði blaðið t.d.
hvað eftir annað að þvi hvaðan
Islendingar hefðu núna allt i einu
fengið vopn (!) og gaf það jafn-
framt i skyn, að þau myndu
sennilega fengin úr austurátt. Svo
hefur blaðið oft leitt hugann að
þvi.hvort allt sé þetta ekki gert
með ráðnum hug til að spilla fyrir
NATO: ferðir islenzkra ráða-
manna austur fyrir tjald hafa
verið vandlega tiundaðar á siðum
þess.
Þetta er þeim mun furðulegra
sem Le Monde er venjulega mjög
frjálslynt og vinstri sinnaö blað.
Þessi skrif stinga þvi i stúf við
annað efni þess. En hins vegar er
ekki erfitt að finna hvaðan þau
eru runnin og hvaða tilfinning er
á bak við þau. Þau lýsa nefnilega
greinilegri óvild i garö smá-
þjóðar, sem leyfir sér að ganga i
berhögg við vilja og hagsmuna-
mál stórveldis. Slik viðhorf koma
okkur undarlega fyrir sjónir,
a.m.k. þegar þau koma jafn-
greinilega fram, þvi að Islend-
ingum er það venjulega eðlilegast
að hafa samúð með þeim, sem
eiga við ofurefli að etja, og hafa
andúð á yfirgangi stórvelda. En
þessi afstaða er kannske aðeins
afleiðing af smæð okkar. 1 fjöl-
miðlum stórþjóðanna er a.m.k.
jafnalgengt að finna þveröfug
viðhorf: reiði yfir þvi að smá-
þjóðir skuli leyfa sér að trufla
framferði stórþjóðanna i stað
þess að láta þau halda svallveizlu
með auðlindir heims eða það sem
nú er eftir af þeim.
Sjaldan hefur þetta viðhorf þó
komiðbetur fram en i ritstjórnar-
grein, sem birtist á dögunum i
International Herald Tribune.
Blaðið byrjar á þvi að velta
vöngum yfir brokkgengri fram-
komu Idi Amins, boxmeistarans
fræga i Oganda: hvað sem honum
dettur i hug,kemst hann upp með
það allt saman. Siðan bætir það
við:
,,Sú var tiðin, að slikri hegðun
hefði verið svarað með fallbyssu-
bátum. Það er ekki unnt að
harma þá tima, en eitthvað
verður þó að koma i staðinn,
þegar Libýumenn lýsa yfirráðum
sinum yfir miklum hluta loft-
rýmis Miðjarðarhafsins, tslend-
ingar færa út takmörk lands sins
einhliða yfir 50 milur af sjó
(blaðið virðist ekki gera neinn
greinarmun á fiskveiðitak-
mörkum og lögsögu — ath. min)
og riki i Rómönsku Ameriku gera
hið sama i enn stærri mæli. A
sama hátt brýtur það i bága —
ekkiviðhagsmuni neins stórveldis
— heldur við skynsama hegðun \
alþjóðamálum, þegar Dom
Mintoff, fulltrúi hinnar örsmáu
Möltu, getur komið i veg fyrir
samlyndi á Evrópuráðstefnu,
sem ekki var unnt að halda fyrr
en búið var að sigrast á mörgum
tálmunum”.
Eftir þessi ómyrku orð reynir
blaðið að skýra, hvað valdi þessu
alvarlega ástandi, að smáþjóðir
komast upp með allskyns yfir-
gang. Aðalástæðuna telur blaðið
þá hve mikið tillit menn taka nú
til þjóðernisstefnu. En sú trú.að
smáriki séu dygðugri en stórveldi
og ekki sizt sektarkennd, sem
herjar illilega á nýlenduveldin
fyrrverandi hefur gert málið enn
verra. En þetta er alveg rangt að
áliti greinarhöfundar. „Ýmis
smá riki eru að visu dygðugri en
ýmis stórveldi, en um það er
engin regla nema sú ein, að stór-
veldin hafa viðtækari hagsmuna
að gæta og þurfa þvi að grunda
gerðir sinar þeim mun betur”.
Hvað sem mönnum finnst um
þennan málflutning, hefur
greinin þó þann kost að setja
hreinskilnislega og umbúðalaust
fram hugmynd, sem flestir
kannast við og eru jafnvel sam-
mála, þegar hún birtist i öðrum
og mildari búningi og án allra al-
hæfinga: hugmyndina um
skammsýna hegðun ýmissa smá-
rikja. Þannig mun það vera út-
breidd skoðun, sem fáir mót-
mæla, að engin hætta sé á kjarn-
orkustyrjöld meðan það eru
aðeins fimm stórveldi,sem ráða
yfir kjarnorkuvopnum, en voði
væri hins vegar á ferðum ef
Yasser Arafat, Idi Amin, skæru-
liðar i IRA og aðrir slikir kæmust
yfir þau. Svipaðar kenningar
heyrast á öðrum sviðum, og það
er naumast fyrr en þær eru heim-
færðar upp á landhelgismálið, að
tslendingar mótmæla þeim veru-
lega. Yfirleitt gera þeir þó ekki
meira en neita þvi að hugmyndin
eigi við þá, og láta það undir
höfuð leggjast að skoða hana i
viðtækara samhengi. Ljúfsár
söknuður International Herald
Tribune eftir „blómaskeiðinu”,
þegar nýlenduveldin unnu að
hugðarefnum sinum án
nokkurrar sektarkenndar, og
dagdraumar þess um eitthvað
sem leikið gæti hlutverk fall-
byssubátanna gömlu i nú-
timanum, bendir þó til þess að
hana beri ekki að skoða eina sér.
I raun og veru er hugmyndin
um ábyrgðarleysi smáþjóða
vitanlega hin mesta fjarstæða og
varla umtalsverð i sjálfri sér. Au-
ðvelt væri að snúa setningu blaðs-
ins við og segja t.d. að smá-
þjóðirnar verði að grunda gerðir
sinar betur en aðrir.vegna þess að
þær hafi minna bolmagn og eigi
þvi meira i húfi,ef illa tekst! En
það er heldur ekkert nær sann-
leikanum. Sennilega eru flestar
þjóðir álika „ábyrgar”, en að-
stæðurnar valda þvi að „ábyrgð”
eða „ábyrgðarleysi” stórþjóða
hefur miklu hrikalegri afleið-
ingar, en sama hegðun smáþjóða.
Það eru auk þess stórþjóðirnar
sem valdið hafa i alþjóðamálum,
þannig að ábyrgðarlaus hegðun
smáþjóðar hefur þegar öllu er á
botninn hvolft ekki aðrar afleið-
ingar en þær, sem viðkomandi
stórveldi vilja. Styrjöld milli
smáþjóða endar fljótt með friðar-
samningum, ef stórveldin vilja
frið (sbr. styrjöldina milli Ind-
lands og Pakistans). Hinsvegar
er ekkert vald til, sem getur
skakkað leik stórveldanna, þegar
þau t.d. stunda vopansölu, beita
smáþjóðir valdi eða heyja
styrjöld.
Þessi augljósa staðreynd
skiptir þó reyndar ekki miklu
máli, þvi að hún varpar naumast
nýju ljósi á hlutverk hugmyndar-
innar sjálfrar. Hins vegar bendir
hún á býsna athyglisverða stað-
reynd: 1 heimskerfi nútimans
hafa smáþjóðirnar vissu hlut-
verki að gegna, sem er ólikt hlut-
verki stórþjóðanna, og söknuður
International Herald Tribune
bendir til þess,að hugmyndin um
ábyrgðarleysi smáþjóðanna sé
tengd þróun þess.
Eins og kunnugt er hefur ekkert
stórveldi allar þær auðlindir, sem
það þarf á að halda,innan landa-
mæra sinna. Þau hafa öll brýna
þörf fyrir hráefni og vörur frá
öðrum rikjum og smærri, og eru
þvi i rauninni háð þeim. Til þess
að leysa þennan vanda komu
fjöldamörg stórveldi sér upp ný-
lenduveldi á 19. öld, og innlimuðu
þá að meira eða minna leyti þau
riki, sem réðu yfir nauðsynl. auð-
lindum. En þetta kerfi hafði þó
ýmsa slæma galla. Stórveldin
höfðu ýmsar skyldur gagnvart
þeim svæðum, sem þannig voru
innlimuð, og opin fyrir gagnrýni:
þau urðu t.d. aö koma þar upp
samgöngukerfi, skólum og
sjúkrahúsum o.þ.h. að einhverju
leyti. Þó var enn verra, að þau
urðu pólitiskt háð atburðum,sem
gerðust i nýlendunum og „áhrifa-
svæðunum” og gátu þannig flækzt
i styrjaldir o.þ.h.
Af þessum ástæðum komu
Bandarikin sér aldrei upp neinu
nýlenduveldi, heldur reyndu
þegar i upphafi að fara aðrar
leiðir , og á siðari árum hafa öll
nýlenduveldin fyrrverandi fetað i
fótspor þeirra. Þetta nýja kerfi
„nýlendustefnan siðari”, sem
byggist á þvi að gefa nýlendunum
sýndarsjálfstæði, er miklu full-
komnara en hið fyrra. Auð-
hringarnir sjá einir um arðránið
án þess að rikisvald stór-
þjóðarinnar komi þar nokkuð
nærri, þvi að stjórn hins „nýja
fullvalda rikis” ber alla ábyrgð á
ástandinu innanlands. Þótt þar
riki blóðugt einræði og allt sé i
'ólestri kemur það stórveldinu
ekkert við, þvi að það „virðir
sjálfstæði þess”. Það eina sem
krafizt er af stjórn nýlendunnar
fyrrverandi er, að hún haldi uppi
röð og reglu i landinu, og ráða
stórveldin yfir ýmsum ráðum
eins og „efnahagsaðstoð” (sem
beinist þó mest að þvi að búa i
haginn fyrir auðhringana),
„hernaðaraðstoð” og siðast en
ekki sizt fullkomnu hugmynda-
kerfi til að halda henni við efnið.
Þetta kerfi hefur svo einn
óvæntan kost til viðbótar. Þegar
stórveldin þurfa af einhverjum
ástæðum að heyja styrjöld (m.a.
af þvi að stórveldin hafa stund-
um þörf fyrir „takmarkaðar
styrjaldir” til að kynda undir
vopnaiðnaðinn o.fl., eins og kap-
italiskt efnahagslif hefur þörf fyr-
ir „takmarkað atvinnuleysi”),
geta þau beitt þessum fyrrver-
andi rikjum fyrir sig án þess að
það stofni þeim sjálfum i nokkrra
hættu. Þannig verða smá-
þjóðirnar eins konar útverðir
stórveldanna. En þvi má ekki
gleyma,að um leið fá ýmsar smá-
þjóðir meira olnbogarúm en áður,
og njóta tslendingar m.a. góðs af
þvi ekki siður en Idi Amin. Sú var
tiðin eins og International Herald
Tribune sagði, að Englendingar
hefðu beitt freigátum einum
öðruvisi en þeir gera nú.
Þetta kerfi er vitanlega talsvert
flókið, miklu fóknara en nýlendu-
kerfið var og betur dulbúið að
auki, en flestar hliðar þess mæt-
ast i einni kenningu, sem er bæði
samnefnari þess og lykill: kenn-
ingunni um ábyrgðarleysi smá-
þjóðanna. Þessi kenning ber ekki
aðeins vitni um ergelsi stórþjóð-
anna yfir þvi að þurfa nú að
burðast með miklu flóknara kerfi,
sem veitir smáþjóðum meira
svigrúm en áður, heldur er hún
lika nauðsynleg fyrir kerfið sjálft.
Hún stuðlar nefnilega að þvi að
viðhalda nauðsynlegri fjarlægð
milli smáþjóðanna og stórþjóð-
anna með þvi að firra þær siðar-
nefndu ábyrgð af þvi,sem hinar
fyrrnefndu gera, og um leið gefur
Framhald á bls. 15.