Þjóðviljinn - 29.07.1973, Blaðsíða 11

Sunnudagur 29. júll 1973. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
LAUNAJÖFNUÐUR — JAFNRÉTTI
Jón Snorri Þorleifsson.
★
Þaö sem ég ætla hér aö fjalla
um er ákvæöisvinna og þaö sem
talaö er um sem kosti og galla
ákvæöisvinnu. 110 minútna erindi
er þess enginn kostur aö ræöa
Itarlega ákvæöisvinnuna, kosti
hennar og galla, heldur mun ég
setja fram hér nokkrar full-
yröingar, meira og minna órök-
studdar, en ég fæ þá væntanlega
tækifæri til þess siöar meir að
svara fyrirspurnum eöa ræða
ákvæöisvinnuna sérstaklega, svo
þýöingarmikil sem hún er orðin i
okkar launakerfi i islenzku þjóö-
félagi i dag.
Þaö væri vissulega ástæða til aö
fjalla itarlega um ákvæöis-
vinnuna, ekki slzt þegar vitaö er
ab um ekkert launakerfi i
Islenzku þjóðfélagi hefur veriö
sagt eins mikið ljótt, rangt og vit-
laust eins og um ákvæöisvinnu-
formið og það má lika segja, að á
hinn veginn hafa veriö þær gagn-
stæöu öfgar, aö telja hana vera
eins konar frelsara launþega frá
allri kjarabaráttu. Þetta eru
hvort tveggja aö sjálfsögðu
algjörar öfgar og raunveruleikinr
um ákvæðisvinnuna liggur þarna
einhvers staðar á milli.
Þaö ljótt, sem ég kem hér tií
meo aö segja um ákvæðisvinnu, á
allt saman einnig viö um bónus-
fyrirkomulag i frystihúsum, enda
þótt ég muni aðallega ræöa
ákvæðisvinnuna út frá þeim
vinnustöðum, sem ég þekki bezt,
þ.e.a.s. i byggingariönaðíinum.
Þaö sem ég kem til með að segja
jákvætt um ákvæðisvinnu, það á
fyrst og fremst við um bygg-
ingariðnaðinn og að nokkru leyti
um bónusfyrirkomulag i frysti-
húsum.
Það eru margir sem standa i
þeirri meiningu, að raunveruleg
og visindaleg ákvæöisvinna, eins
og það er nú kallaö með fyrirvara
um orðið visindi i þessu
sambandi, hafi ekki byrjað fyrr
en með bónus i frystihúsum.
Ákvæðisvinnuform
er aldagamalt
Akvæðisvinnuform er alda-
gamalt form og trúlega elzta
launagreiðsluform sem til er. Það
má rekja það allt til þess tima, að
fyrstu handverksmenn unnu að
sinum gripum, hvort sem það
voru smiðisgripir eða aðrir
gripir, og seldu þá fyrir ákveðið
verð. 1 viðtækustum skilningi
orðsins ákvæðisvinna, þá er
vissulega hægt að flokka þetta
undir slikt. Og mjög snemma
heldur ákvæðisvinna innreið sina
hér á landi. Þannig er það t.d.
með islenzka iðnaðarmenn eða
snikkara, eins og þeir voru
kaliaðir á sinum tima, að þeir
smiðuðu skatthol, skrifborð, stóla
o.s.frv. og seldu þetta á ákveðnu
og föstu verði. Og þegar nokkrir
snikkarar hér i bæ fóru fyrst að
ræða um möguleika á stofnun
félags, þá var það i raun og veru
ekki upphafiö, að þeir ætluðu að
stofna félag, heldur byrjuðu
fundarhöld til þess að ræða um
möguleika á samræmdum taxta
fyrir smiðisgripi snikkara. Upp
úr þessum umræðum spratt siðan
stofnun Trésmiðafélags Reykja-
vikur 1899, sem er fyrsta sér-
greinafélag iðnaðarmanna hér á
landi, fyrir utan Hið islenzka
prentarafélag, og aðaltilgangur
stofnunar þessa félags var að
semja verðskrá yfir smiðisgripi
snikkara, eins og ég sagði áöan,
og berjast fyrir aukinni menntun
stéttarinnar.
Þannig verður til verölisti yfir
smiðisgripi 1906, sá næsti 1937, sá
þriðji 1949. Allir þessir verðlistar
tóku að visu margvislegum
breytingum á milli þess sem þeir
voru endurskoðaðir sem heild. Ég
er nú ekki með þann fyrsta, sem
gefinn var út, en lista sem gefinn
var út 1937 hef é g hér i höndum og
hann gildir frá 1. janúar 1937 og er
miðaður við timakaup 1 krónu 75.
Bólstrarar
tóku hér fyrstir
upp ákvæðisvinnu
Nú, siðan skeður það i minu
fagi, trésmiöinni, að 8. nóvember
stéttarbræðranna á Norður-
löndum og viðar i Evrópu, þar
sem um sams konar handverk og
sömu vinnu var að ræða.
Siðan er það skömmu eftir 1940
aö múrarar taka upp ákvæðis-
vinnu sem eina launagreiðslu-
formið , þó með ákveðnum
undantekningum, t.d. þeirri, að
þegar menn voru komnir yfir
ákveðinn aldur, þá var þeim
heimilt að vinna i timavinnu og
þannig hefur það alla tið gengið
hjá þeim og er enn i dag.
Akvæðisvinna múrara var á
slnum tima byggð þannig upp, að
það voru fengnir til nokkrir
rriúrarar til þess að vinna ákveöin
verk og fylgzt með þeim tima,
sem þeir eyddu til þessara verka
og siðan greiðslan fyrir verkið
ákvörðuð út frá þeim tima, sem
þeir höfðu til verksins notað. Það
má segja, að þetta sé kannski
fyrsti visir þess hér á landi, að
ákvæðið segir til um, þá er þaö
hans tap. Sé hann hins vegar
fljótari heldur en timaákvæðið
segir til um, þá er það hans
hagnaður. Þarna er hvorki um að
ræða hámark né lágmark.
Siðan eru það hin svokölluðu
kaupaukakerfi, sem almennt
ganga undir þvi slæma orði
bónus. Þau eru einnig mjög mis-
munandi af öllum þeim fjölda
sem i gangi er út um heiminn af
slikum kerfum, sem tekin hafa
verið upp hér i frystihúsum og
viðar. En þau fela það i sér, að
launþeganum er tryggt ákveðið
lágmark sem kauptrygging.
Niður fyrir það getur hann ekki
farið og það eru lika settar
skorður við þvi hvað hann kemst
hátt i launum.
Nú, er ákvæðinu sleppir sem
sliku, þá eru einnig i gangi hér á
landi einstaklingsákvæði, þ.e.a.s.
hver einstaklingur getur miðað
Jón Snorri Þorleifsson, formaður Trésmiðafélags
Reykjavíkur:
Kostir og gallar
ákvæðisvinnunnar
Erindi flutt á ráðstefnu Alþýðubandalagsins
1961, þá er lokið 10 ára samningi
um ákvæöisvinnu trésmiða og
það er gert að eina gildandi
launaforminu við ákveðna hluta
af trésmiðafaginu. Þetta voru
viöamiklir samningar og þessa
verðskrá hef ég hér i höndum eins
og hún er i dag, en það er búið að
marggefa hana út i hlutum eða i
heild, vegna þess að það liður
varla sú vika að sjálfsögðu, að
hún ekki breytist.
Þetta er hins vegar ekki i fyrsta
sinn, sem farið er út i kerfis-
bundna ákvæðisvinnu hér á landi.
Ég hygg, að það hafi verið bólstr-
arar, sem fyrst tóku það upp milli
1930-40 að hafa einungis ákvæðis-
vinnu sem launagreiðsluform.
Það var tiltölulega auðvelt fyrir
þá að koma þvi á, vegna þess,að
þeir gátu stuðst við reynslu
taka upp svokallaða timamælda
ákvæðisvinnu.
Hreint ákvæði
og kaupaukakerfi
Akvæðisvinna er tii i margs
konar formi, en það er ekki nema
iitill hluti af þeim i gangi hér á
landi. En við sem höfum kynnt
okkur ákvæðisvinnu erlendis
vitum vel hvaða form það eru
sem eru notuð, einkanlega á
Norðurlöndum. Það sem hér er
einkum þekkt er hið svokallaða
hreina ákvæði, sem þýðir það, að
launþeginn hefur enga lágmarks-
tryggingu. Hann fær annað hvort
ákveðinn tima til að vinna tiltekið
verk eða hann fær ákveðna
krónutölu. Sé hann lengur að
vinna verkið heldur en tima-
við sin eigin afköst, óháð
afköstum annarra. Svo eru hins
vegar hópakkorð, þar sem til-
tekinn fjöldi manna ber sam-
eiginlega úr býtum miöað við
afköst hópsins. Slikt getur verið
miðað við heilan vinnustað og svo
er þekkt mjög mikiö erlendis, en
ekki mjög mikið hér á landi, að
verkafólk á einum vinnustað eða i
heilli verksmiðju, fái greidd laun
eftir afkomu verksmiöjunnar og
þá teknir til greina allir þættir i
framleiðslu hennar. Þetta er
auðvitað einnig ein tegund
ákvæðisvinnu.
Tilgangur ákvæðisvinnu er
algjörlega andstæöur frá sjónar-
miði atvinnurekenda og sjónar-
miði launþegans. Atvinnurek-
andinn hlýtur að vera meðmæltur
ákvæðisvinnu út frá þvi fyrst og
fremst að auka afköstin, sem
þýðir aftur á móti aukinn hagnað
fyrir hann. Vegna þess að aukin
afköst þau virka á þann veg á
fasta kostnaðinn, að hann verður
lægri miðað við hverja fram-
leiðslueiningu. Það má nefna
vexti, alls konar opinber gjöld,
stofnkostnað húsnæðis o.s.frv.
Hins vegar frá sjónarmiði verka-
mannsins, þá er það aðeins eitt,
sem réttlætir að taka upp
ákvæðisvinnu. Það er, að hún
gefur möguleika til aukinna tekna
og betri kjara. Sé ákvæðisvinnu
komiðíá út frá öðru sjónarmiði, þá
er hún sett á frá algjörlega
röngum forsendum.
Kostir ákvæðisvinnu
Kostir ákvæðisvinnu eru vissu-
lega ýmsir. Það er t.d. staðreynd
I okkar starfsgrein,að hún eykur
sjálfstæði verkamannsins á
vinnustööum. Hann er miklu
meira gerandi i þvi hvernig hann
vinnur verkið og ræður þar aí
auki miklu meiru um afköst og
einnig um vinnufyrirkomulag
allt. Það skapar honum mögu-
leika á hærra kaupi með auknum
afköstum — með aukinni hag-
ræðingu sem hann stjórnar
sjálfur. A þetta einkum við með
yngri menn i faginu. Það skapar
honum einnig vissa möguleika til
að stytta vinnutimann. Hér má
minna á, að rannsóknir, sem
framkvæmdar hafa verið sanna
það og hafa margsannað það, að
vinnutirpi umfram 8 klst. á dag að
staðaldri dregur úr afköstum en
eykur þau ekki. Þetta hefur
einnig sannazt i okkar starfs-
grein, og það eru margir sem
hafa áttað sig á þessari staðreynd
i dag og þess vegna hefur
ákvæöisvinna oröið i raun til þess
að stytta vinnudaginn.
Það skapast að ýmsu leyti
nánari tengsl milli þessara
manna og verkalýðsfélagsins.
heldur en áður var. Það er sér-
staklega þegar um er að ræða, að
verkalýðsfélagiö hefur alla
þýðingarmestu þjónustuna á
hendi varðandi kaupútreikn-
ingana eða ákvæðisútreikn-
ingana i ákvæðisvinnunni.Og það
skapar óvenjulega mikla sam-
heldni innan ákveðinna hópa.
Gallar i ákvæðisvinnu
Hins vegar fylgja ákvæðisvinn-
unni lika stórir og miklir gallar.
Hún getur leitt af sér of mikil
afköst. Og þegar ég tala um of
mikil afköst, þá á ég viö afköst
sem ekki er hægt að halda út
nema i tillölulega stuttan tima,
vegna þess að þrek manna leyfir
það ekki. Af þessu leiðir, að menn
eru I raun og veru að eyða starfs-
orku sinni fyriifram. Hverjum
manni hlýtur að vera gefin
ákveðin starfsorka á ævinni og ef
hann eyðir henni fyrirfram, þá
mun hann eldast fyrirfram. Einn
meginókostur ákvæðisvinnu-
formsins sem við búum við er sá,
að það veljast saman i hópa dug-
legir menn. Sá sem er fyrir neðan
meðallag i afköstum er illa séður
af þeim sem duglegir eru, vegna
þess aðhann dregur kaupið niður.
Þeir sem eru fyrir neðan meðal-
afköst lenda þvi oft fyrir utan
ákvæðisvinnuna. Þeir hafa ekki
starfsþrek til þess að halda kaupi.
Það skapast einnig sú hætta, að
menn leggi það mikið upp úr
afköstunum, að þeir vanmeti
starfsöryggi á vinnustað og alla
hollustu og heilbrigðisþætti á
vinnustöðunum. Þetta marg-
rekum við okkur á og ekki sizt
eitt, að menn gefa algjörlega upp
á bátinn ýmis hlunnindaákvæði i
samningum, eins og veikinda-
daga, helgidagagreiðslur,
uppsagnarákvæði og annað slikt.
Þeir einblina á krónutöluna.
Ljótasti blettur
á ákvæðisvinnunni
Nú, að lokum vil ég aðeins
skýra ykkur frá þvi, hvaða áhrif
ákvæðisvinnan hefur á hina ýmsu
aldursflokka, hverjir það eru,
sem raunverulega vinna i
ákvæðisvinnu. Það voru gerðar
mjög itarlegar rannsóknir á þvi i
Trésmiðafélagi Reykjavikur
fyrir 2 árum siðan. Við byrjuðum
á þvi að aldursgreina alla félags-
Framhald á bls. 15.