Þjóðviljinn - 23.03.1975, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. marz 1975.
SVAVAR GESTSSON:
í þágu þjóðar eða gróða
Lyfjaverslun rlkisins býr viö óforsvaranlegan húsakost á sama tima og
einkaabilar sem flytja inn lyf velta sér f gróba.
forsjá efldrar miöstjórnar lyfja-
framleiðslunnar hér á landi. bó
að Lyfjaverslun rikisins framleiöi
nú yfir 50% innlendra lyfja átti
rikið ekki að verða meirihluta-
aöili i innlendu framleiðslufyrir-
tæki. Rikið skyldi eiga 20% fyrir-
tækisins — einkaaðilarnir 80%!
Var þetta raunar i samræmi við
afstöðu Apótekarafélagsins.
Það þurfti Alþýðu-
bandalagið
Ekkert aðhafðist viðreisnar-
stjórnin i lyfsölumálunum annað
en að láta semja umrædda
skýrslu. Sat þó viðreisnarstjórnin
i 12 ár og i henni var Alþýðuflokk-
urinn, þvi miður. Það þurfti
stjórnaraðild Alþýðubandalags-
ins, frá miðju sumri 1971, til þess
að þessi mál væru tekin fyrir af
alvöru.
Magnús Kjartansson, heil-
brigðis- og tryggingaráðherra,
Aætlað er að á þessu ári 1975
verði flutt hingað til lands sérlyf
fyrir um 600 milj. kr. cif.-verð.
15% toilur er á lyfjum þannig
að kostnaðurinn með tolli á
þessu ári fyrir heildsöluálagningu
verður um 640 milj. kr. Heildsölu-
álagningin er 14%; þannig fer
upphæðin yfir 672 milj. kr. 20% af
þessum lyfjum fara beint til
sjúkrahúsanna en 80% eru seld i
smásöluverslunum með 59%
smásöluálagningu. 1 smásöluá-
lagningu fara þvi um 258 milj. kr.
Kostnaður verður þá kominn i 696
milj. kr. á þessum innfluttu sér-
lyfjum sem I innflutningi kostuðu
450 milj. kr. Ofan á þessa summu
apótekanna, 696 milj. kr. bætast
siðan 20% i söluskatt. Þar með er
upphæðin komin i 835,2 milj. kr.
frá apótekunum. En ekki er þetta
allt sem greitt er fyrir lyf á Is-
landi og lætur liklega nærri að i ár
verði greidd fyrir lyf og hjúkrun-
argögn 1,5 miljarðar króna á
Lyfjaverslun fyrir einn
og hálfan miljarð í ár
bau svið eru sem betur fer til i
islenska þjóðfélaginu sem gróða-
öflunum hefur aldrei verið hleypt
inn á. Þar er til dæmis um að
ræða heilbrigðisþjónustuna og
sima- og póstþjónustuna. bó hef-
ur einkabraskið um langt árabil
haft undir forsjón sinni einn þátt
heilbrigðisþjónustunnar þar sem
er lyfjainnflutningur, lyfsala i
apótekum og lyfjaframleiðsla. Er
þó allur þorri almennings á einu
máli um að óeðlilegt sé að einka-
aöilar hafi slika þjónustu á sinum
snærum: eðlilegast sé að ábyrgð-
in af þessum málaflokki hvili á
herðum rikisins, almannavalds-
ins. Nær þessi skilningur inn i alla
flokka i landinu og á visast meiri-
hlutafylgi að fagna i þeim öllum.
Samt sem áður hefur ekkert gerst
að marki i þá átt að tryggja bætta
félagslega forsjá með þessum
þætti heilbrigðisþjónustunnar.
Treysta á
skilning lyfsala
23. febrúar 1967 stofnaði þáver-
andi heilbrigðisráðherra nefnd
„til þess að rannsaka og gera til-
lögur um skipulag og fjölda lyfja-
búða og hagræðingu i rekstri
þeirra.” 1 nefndina voru skipaðir
þeir Árni Vilhjálmsson prófessor,
Guðmundur Einarsson, verk-
fræðingur (skipaður i samráði við
Apótekarafélag tslands), Guð-
mundur Steinsson, lyfjafræðingur
(i samráði við Lyfjafræðingafé-
lag Islands), Oddur C. Thoraren-
sen, lyfsali á Akureyri og Jón
Thors, deildarstjóri i dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu.
Nefnd þessi komst að mörgum
athyglisverðum niðurstöðum.
Gaf hún út skýrslu dagsetta 26.
júli 1968. I henni gefur að lita nið-
urstöður nefndarinnar og kemur
ma. fram að það eru hagsmunir
lyfsalanna sem þar hafa verið
meginleiðarljósið, og er sjaldan
minnst á sjúklingana, viðskipta-
vini lyfsalanna, nema til þess að
undirstrika að hægt sé að græða á
þeim: „Frumforsenda þess, að
nýr iyfsali geti yfirleitt vænzt
nokkurra viðskipta, er, að læknir
taki á móti sjúklingum i næsta
nágrenni lyfsölunnar.” (Bls. 5).
1 nefndarálitinu segir að sú hafi
orðið „meginniðurstaða nefndar-
innar að treysta bæri á skilning
lyfsala á þvi, að hagsmunum
þeirra væri best borgið með ár-
vekni og stöðugri viðleitni til hag-
ræðingar.” ,,.... vist, að . bein
afskipti hefði lamandi áhrif á
frumkvæði og framtak lyfsala.”
Þessi makalausa meginniður-
staða nefndarinnar hefur augljós-
lega verið þáverandi heilbrigðis-
ráðherra mjög að skapi þvi hann
aðhafðist ekkert frekar i lyfsölu-
máium og sat þó sama stjórnin
allt til ársins 1971. Sjálfsagt hefur
heilbrigðisráðherrann einnig ver-
iðsammála þvi áliti nefndarinnar
og hagur lyfsalans ætti að sitja i
fyrirrúmi og skyldi tekinn fram
yfir hag sjúklingsins ef þetta
tvennt rækist á: „Aðalatriði er
þó, að hver einstakur lyfsali hlyti
(!) nær fullan ávöxt viðleitni
sinnar til að auka rekstrarhag-
kvæmnina.” (Bls. 2).
Þrátt fyrir traust sitt á skilningi
lyfsalanna og fróðlegan skilning
sinn á stöðu sjúklingsins i kerfinu
kemst þessi nefnd að þeirri niður-
stöðu að eðlilegt sé að hafa heild-
arstjórn á lyf jaframleiðslu:
„Nefndin álitur, að mjög sterk
rök mæli með aukinni miðskipun
á þessu sviði”. (Bls. 3). Verður
vikið að þvi siðar.
Traust nefndarinnar á skilningi
lyfsalanna byggðist þó ekki á
góðri reynslu hennar af starfsemi
þeirra. Eins og kunnugt er, er
starfandi lyfjaverðlagsnefnd.
Hún á að fá skýrslur um rekstur
apótekanna, en lyfsalarnir eru af-
ar tregir til þess að skila þessum
skýrslum ( — og enginn getur
fullyrt að þær séu alltaf skilgetin
afkvæmi sannleikans). Nefndin
viðurkenndi þetta (og þó á sæti i
henni sérstakur fulltrúi lyfsala):
„Nefndinni er kunnugt um, að
mikil brögð hafa verið að vanskii-
um á rekstrarskýrslum til Lyfja-
verðlagsnefndar. Vanskilin hljóta
að hafa komið i veg fyrir, að
Lyfjaverðlagsnefnd hafi getað
hagað störfum sinum i samræmi
við ákvæði laganna. begar við
bætist, að engar fastar reglur
hafa gilt um það hvenær Lyfja-
verðlagsnefnd skyldi endurskoöa
verðlag, má vera ljóst, að með-
ferö lyfjaverðlagsmála hefur ver-
ið óviðunandi, — fyrst og fremst
fyrir lyfsala.” (Bls. 11) Fyrst og
fremst fyrir lyfsala — en sjúk-
linga? Þeirrar spurningar er að
visu aldrei spurt i þessari
skýrslu, hver áhrifin verði á hag
sjúklingsins og lyfjakaup hans.
Um leið og lýst er þannig sér-
stakri ánægju með skilning lyf-
salanna og trausti á hann þrátt
fyrir þá mótsögn sem siðan kem-
ur fram með yfirlýsingunni um
vanskil rekstrarskýrslna, krafð-
ist nefndin þess að gerðar yrðu
ráðstafanir til þess að bæta að-
stöðu lyfsalanna þannig aö þeir
gætu orðið sér úti um hagkvæm-
ara húsnæði. Var þess krafist að
stofnaður yrði sérstakur lána-
sjóður vegna húsnæðis handa
lyfjasölum. Skyldi sjóður þessi
lána 80% af hæfilegu kaup- eða
kostnaðarverði. Af lánunum
áttu engir vextir að reikn-
ast fyrsta áriö eftir lántöku, og
lánið átti að endurgreiðast með
jöfnum ársgreiðslum með 8%
vöxtum á 30 árum! Rikissjóður
átti að leggja sjóðnum til fasta
árlega upphæð — möo. var þess
krafist að almenningur stæði und-
ir fjárfestingarkostnaði apótek-
anna!
bessi itarlega greinargerð
um skýrslu nefndar viðreisnar-
stjórnarinnar er birt hér til þess
að sýna fram á hvernig nefnd er
skipuð og hvernig nefnd vinnur
undir ihaldsstjórn.
„Miöskipun”
lyfjaframleiðslu
Áður er að þvi vikið að nefndin
hafi talið rétt að komið yrði á
aukinni miðskipun lyfjafram-
leiðslu. Ekki tók nefndin þetta
upp af sjálfsdáðum — heldur
vegna þess að dóms- og kirkju-
málaráðuneytið óskaði eftir þvi
að nefndin léti i ljós álit sitt á
bréfi Apótekarafélags Islands um
stofnun lyfjaframleiðslufyrirtæk-
is. Voru viðhorf nefndarinnar já-
kvæð: „Rekstur einnar lyfja-
verksmiðju, sem kæmi að veru-
legu leyti I stað framleiðslu i apó-
tekum, gerði kleift að fullnægja
strangari kröfum um gæöi lyfj-
anna.” (Bls. 27) „Miðjun lyfja-
framleiðslu skapaði mjög bætta
möguleika til aðstöðujöfnunar
milli lyfjabúða svo sem með þvi,
að öll lyf verksmiðjunnar yrðu
seld á sama verði, cif. til lyfja-
húða.” (bls. 27)
Þrátt fyrir þessa afstöðu var
nefndin þó i rauninni andvig þvi
að um yrði að ræða félagslega
skipaði 3. febrúar 1972, nefnd „til
þess-að endurskipuleggja lyfja-
verslunina með þvi að tengja
hana við heilbrigðisþjónustuna og
setja hana undir félagslega
stjórn.” Um sama leyti var sett á
stofn sérstök lyfjamáladeild inn-
an heilbrigðisráðuneytisins og
var þar með viðurkennt af stjórn-
arvöldum að lyfjasalan teldist til
heilbrigðisþjónustunnar i land-
inu. Var timi til kominn.
Samhliða skipan nefndarinnar,
3.2 1972, fól Magnús Kjartansson
Kjartani Jóhannssyni, verkfræð-
ingi, núverandi form. Alþýðu-
flokksins að semja greinargerð
um lyfjamálin almennt. Greinar-
gerð þessari skilaði Kjartan 10.2.
1973. Greinargerðin er um 74 sið-
ur og tekur til margra þátta lyfja-
innflutnings, lyfjaheildsölu og
lyfjaframleiðslu.
Einn og hálfur
miljarður
Verða nú rakin nokkur atriði
um lyfjasölu hérlendis
Innlend lyfjaframleiðsla fer
fram hjá 12 aðilum. Þrir aðilar
eru stærstir: Lyfjaverslun rikis-
ins, Pharmaco og Stefán Thorar-
ensen hf. Auk þess hafa mörg ap-
otekin meiri eða minni lyfjafram-
leiðslu. Meðal þeirra var veruleg
framleiðsla i 5 eða 6 apótekum. 1
lyfjasmásölu voru starfrækt 15
apótek á höfuðborgarsvæðinu,
þar af 13 i Reykjavik sjálfri, en
16 utan höfuðborgarsvæðisins. t
15-20 læknishéruðum fer af-
greiðsla lyfja fram á vegum
læknanna.
þessu ári. Þetta er mikil upphæð
og engin furða að fólkið i landinu
skuli krefjast þess út frá beinu
hagkvæmnissjónarmiði að fylgst
sé með fjárútlátum til lyfja-
kaupa.
Lyfjaverölag
Alls munu verða um 1100 sérlyf
og sérlyfjaform á markaðnum
hér á landi, en talið er að i hverju
stóru apóteki séu um 2000
vörutegundir á boðstólnum.
Lyfjaverðlagsnefnd veröleggur
lyfin. Bundið verð er á lyfjum og
er ekki heimilt að breyta um verð
á lyfjum nema með samþykki
lyfjaverðlagsnefndar. Nefndin er
þannig skipuð, að Hagstofa ís-
lands, Tryggingastofnun rikisins,
Lyfjafræðingafélagið og Apótek-
arafélagið skipa einn mann hver
aðili. Formaður nefndarinnar er
lyfsölustjóri, forstjóri Lyfja-
verslunar rikisins. Nefndin á að
yfirfara eftir föstum reglum for-
sendur lyf javerðs. Litur þetta allt
mjög vel út á pappirnum en við
athugun kemur fljótt i ljós að
nefndin hefur enga aðstöðu til
þess að rækja verkefni sin: hún
hefur ekki aðgang að starfs-
mönnum til útreikninga nema að
mjög takmörkuðu leyti, og þegar
verðbreytingar erlendis og innan-
lands verða nær daglega segir sig
sjálft að útreikningsvinnan er svo
mikil að nefndin hefur enga að-
stöðu til þess að fara ofan i saum-
ana á rekstrarskýrslum apótek-
anna, ef þær þá koma inn, sbr.
hér á undan. Virðist ekki vanþörf
á að notuð verði lagaheimild um
að ráðherra úrskurði handa
nefndinni heimild til þess aö
rannsaka bókhald apótekanna og
aö um leið verði bætt starfsliði við
nefndina. Eins og nú standa sakir
er starfsemi nefndarinnár áreið-
anlega mestanpart sýndar-
mennska.
Auk lyfjaverðlagsins, sem
myndast á sérlyfjum, eins og
rakiö var hér að framan, fá öll
apótekin sérstakt fast afhend-
ingargjald á hvern lyfseðil, sem
er 60 kr. á seðilinn: líklega alls 90-
100 milljónir króna á þessu ári!
Milliliöakostnaður
„Nær helmingur sérlyfja-
sölunnar fer um tvö fyrirtæki,
sem eru iangstærstir lyfja-
innflytjendur og hafa hvort um
sig upp undir 1/4 markaöarins.”
(Skýrsla K.J. bls. 38). Þau fyrir-
tæki, sem hér um ræðir eru
annars vegar Stefán Thorarensen
h f. og hins vegar Pharmaco,
sem er samsteypa nokkurra
aðila. Liklega hefur þó þetta
breyst frá þvi að KJ samdi
skýrslu sina: má telja vist að
fyrirtækið G. Olafsson hf. sé
ámóta stórt ef ekki stærra en
Stefán Thorarensen hf., — stærra
ef miðað er við skattagreiðslur sl.
ár. En annars eru margir aðiiar
við lyfjainnflutning hérlendis.
„Gera verður ráð fyrir að smæðin
hindri ýmsa hagkvæmni, sem
nást myndi með aukinni stærð.
Má i þvi sambandi benda á
hugsanlegan magnafslátt, annars
vegar og hins vegar þá óhag-
kvæmni i innflutningi lyfjahrá-
efnis frá erlendum heildsölum...
Milliliða og umpökkunarkostn-
aður slikra smáinnkaupa er vafa-
litið hærri en nauðsyn bæri til við
stærri innkaup.”
30 miljónir í
umboðslaun
Fyrsti aðilinn við innflutning á
lyfjum — en innflutt lyf eru um
80% lyfjanotkunarinnar — er
umboðsmaður hins erlenda lyfja-
framleiðslufyrirtækis. Lyfjainn-
flytjandi hefur tjáð mér að
umboðslaun séu aldrei innan við
5%. Þar með eru komnar 30-40
miljónir handa umboðsmönnum.
1 skýrslu Kjartans Jóhannssonar
kemur fram að hann telur hag-
felldara að hafa umboðsmann til
þess að vera milligönguaðili lyfja
framleiðandans erlendis og heild-
salans hér á landi. Höfundur
þessarar greinar dregur slikt
mjög i efa —- hitt mun ástæðan að
lyfjaframleiðslufyrirtækin
ákveða sjálf hvernig umboðs-
mennsku fyrir þau er háttað og
þau myndu hvað sem innlendum
ákvörðunum liði hafa hér
umboðsmann . Þannig að það er
erlendi aðilinn sem að sjálfsögðu
kýs aö kaupa sér umboðsmann
þar sem hann hyggst selja vöru
sina.
Innflytjandi lyfjanna þarf siðan
að snúa sér til lyfjaskrárnefndar
til þess að fá heimild til þess að
skrá lyfið. Aður var lyfjaskráning
mjög reikul hér á landi, en i ráð-
herratið Magnúsar Kjart-
anssonar var þeim þætti málanna
gjörbreytt. Skráning lyfja hér á
landi fer fram i heilbrigðisráðu-
neytinu og er i öllum tilvikum
kannað hvernig viðkomandi lyf er
samansett og einnig er kannað
verð á þvi, — stundum einnig hjá
framleiðendum erlendis. Reglur
um skráningu lyfja eru sist
vægari hérlendis en á Norður-
löndunum og er umsóknum um
innflutningsleyfi á lyfjum iðulega
hafnað. Aður en þessi starfsemi
tók til starfa var algengt að hér
væru á markaðnum óskráð lyf og
að i almennum verslunum
fengjust allskonar lyf sem mega