Þjóðviljinn - 21.12.1975, Blaðsíða 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 21. desember 1975.
Sunnudagur 21. desember 1975. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13
Þessi mynd er yfir samkomusalinn á skemmtun 12 ára barnanna á fimmtudaginn var i samkomusal
Austurbæjarskólans.
Aravisur.. — 6. HÞ (Hallfriður Þorkelsdóttir) flutti Aravisur. Frá vinstri: Pabbinn, óskar Borg, Ari
Hulda Rut Arsælsdóttir, mamman Ingveldur Ingibergsdóttir, afinn Jóhann Viðar tvarsson, amman er
Anna Linda Róbertsson.
5. DV (Dagný Valgeirsdóttir), en bekkirnir eru einkenndir með stöfum
kennaranna) sýndi i brúðuleikhúsi skólans, en skólinn hefur sérstakt
brúðuleikhús, Grámann eftir Stefán Jónsson. Upphaflega er leikritið
Grámann, sem unniö er upp úr þjóðsögu, samið fyrir börn I Austur-
bæjarskólanum, en siðan gerði Stefán það fyrir oröastað Jóns E.
Guðmundssonar að snúa þessu verki fyrir brúöuleikhús. Sá texti var
notaður núna. 5 DV er 11 ára bekkur og gerðu börninbrúðurnar og unnu
verkið sjálf undir leiðsögn Jóns og tókst þetta hið besta hjá börnunum.
Ég oftast er kallaður Kiddi á Ósi
Börnin i 5. ÓH (ólafur Hólm)
fluttu kvæðið um Kidda á ósi við
mikinn fögnuð. Skjóni og Kiddi á
myndinni.
Gutti — 5. AS (Asta Sveinbjarnardóttir) flutti Guttakvæöi. í hlutverki Gutta sést Agúst G. Gústavsson
og bekkurinn fiytur guttakvæðið til vinstri á myndinni.
„Skáld Austurbæjarskólans”
Allt efnið sem flutt var á jóla-
skemmtunum Austurbæjarskói-
ans I ár var eftir Stefán Jónsson
rithöfund og kennara. Börnin i
Austurbæjarskólanum minntust
þess að Stefán heföi orðið sjötug-
ur núna um jólin, nánar til tekið á
morgun, 22. desember. Ljós-
myndari Þjóðviljans fór á vett-
vang á fimmtudaginn og tók þá
meðfylgjandi myndir af jóla-
skemmtun 12ára barnanna. Segir
frá jólaskemmtuninni i texta
myndanna.
Vegna afmælis Stefáns á morg-
un skrifaði Einar Bragi skáld,
grein um Stefán heitinn og er hún
birt hér á siöunum.
Stefán Jónsson var fæddur að
Háafelli I Hvitársiðu 22. desem-
ber 1905. Þegar Austurbæjarskól-
inn var nýstofnaður fór Stefán i
Kennaraskólann gagngert til þess
að verða kennari við Austur-
bæjarskólann. Fyrsti skólastjór-
inn, Sigurður Thorlacius, bað um
það. Hann var viss um að Stefán
yrði góður kennari. Arið 1933 kom
Stefán að Austurbæjarskóla,
beint frá prófborðinu, og síðan
starfaði hann við skólann i 33 ár.
Hann lést 1966, 12. maí.
Við upphaf jólaskem mtunar 12
ára barnanna á fimmtudaginn
var Stefán kynntur meö stuttum
inngangi og lauk honum á þessa
leið:
„Núna er Stefán Jónsson viður-
kenndur sem einn af bestu rithöf-
undum þjóðarinnar. Bækur hans
eru þýddar á erlend tungumál og
háskólamennirnir skrifa um hann
langar ritgerðir, en samt verður
hann alltaf fyrst og fremst skáld-
ið okkar — skáld Austurbæjar-
skólans.”
Fáein orö um fordæmi
STEFÁNS JÓNSSONAR
A morgun eru 70 ár liðin frá
fæðingu Stefáns Jónssonar rithöf-
undar.
Margir eru þeir sem eiga um
hann hlýjar minningar sem kenn-
ara: krakkaskarinn sem holl at-
vik leiddu inn i stofu 17 einhvern
tima á aldarþriðjungs ferli hans i
Austurbæjarskólanum, þakklátir
foreldrar, starfsfélagar og stétt-
arbræður aðrir. Alltaf er maður
að rekast á einhvern úr þeim
stóra hópi, og stafar birtu úr aug-
unum, þegar þeir lofa sina giftu
að hafa átt samleið með slikum
afburða fræðara og öðlings-
manni. Sjálfur get ég úr flokki
talað vegna telpukorns sem skák-
að var inn i yfirfullan bekkinn til
hans á fögrum haustdegi fyrir
löngu og átti þar annað heimili
sitt upp frá þvi barnaskólagöng-
una á enda.
Já, stór er þessi hópur og litið
brot af þeim mikla fjölda, sem á
rithöfundinum Stefáni Jónssyni
þökk aö gjalda: sögur hans og
söngljóð fyrir börn og unglinga
eru löngu orðin almenningseign á
Islandi, og erlendum lesendum
hans fer sifjölgandi. Vegna hylli
barnabókanna gleymist stundum,
að hann samdi einnig fimm smá-
sagnasöfn og tvær miklar skáid-
sögur fyrir fullorðna. Osanngjörn
gleymska að visu, en býsna al-
geng, ef einn þáttur i ævistarfi
höfundar er öðrum fyrirferðar-
meiri.
bótt annars hefði mátt vænta,
eftir að jáfn ágætur höfundur og
Stefán Jónsson hafði sýnt og
sannað, aðgóðar bókmenntir eiga
greiðan veg að hug og hjarta
ungra lesenda, virðist mér vera
leitun á nýrri islenskri bók þessa
dagana, sem hægt sé með góðri
samvisku að gefa barni. Fjótar af
hverjum fimm barna- og ung-
lingabókum á jólamarkaðnum
eru þýddar, aðeins ein af hverjum
tiu er nýsmiði islensks höfundar.
Seint mun ég( finna bókum það
til foráttu, að þær séu ættaðar úr
öðrum löndum. Margar þýddu
barnabókanna eru einmitt frá-
bærar. En þeim er að vonum öll-
um sameiginlegt, að þær eru
sprottnar úr veruleika- og hug-
myndaheimi utan við reynslusvið
islenskra barna. Þegar ofan á
innflutt barnaefni útvarps, sjón-
varps og kvikmyndahúsa bætist,
aö yfirgnæfandi meirihluti barna-
og unglingabóka er af erlendum
toga spunninn, gefur það auga
leið, að uppvaxandi kynslóð fer að
verulegu leyti á mis við þá menn-
ingarlegu kjölfestu, sem hverju
isiensku barni er nauðsyn: þau
eru andlega vannærð mitt i vel-
feröarsúkkinu.
Hvað getur valdiö ördeyðunni i
islenskum barnabókmenntum um
þessar mundir? Þar eru efalaust
mörg samvirk öfl aö verki. Ég
nefni fyrst þá ljótu lensku, að full-
bækur upp til agna, og hagsýnt
nútimafólk hugsar rökrétt, léleg
fjárfesting það.
Þetta skaðlega viöhorf þjóöar-
innar hefur að vonum áhrif á rit-
höfunda sem aðra. „Enginn höf-
undur, sem nokkurs virti nafn
sitt, virtist þora að leggja það i þá
hættu að skrifa barnabók,” segir
Stefán Jónsson i bréfi, þar sem
hann skýrir frá, hvers vegna
hann byrjaði að skrifa barna- og
EINAR BRAGI
orðið fólk á islandi talar ógjarna
við börn og unglinga nema til að
skamma þau. Það telst til undan-
tekninga, ef gestir gefa sig á tal
við börnin eða unga fólkiö á heim-
ilinu, og foreldrar ætlast til, að
krakkkarnir hypji sig út i horn
eða fari út, þegar góða gesti ber
að garði. Þó vita allir sem vita
vilja, að hægt er að tala sér til á-
vinnings og óblandinnar gleði við
menn frá tveggja ára aldri um
flest þau efni sem um er vert aö
ræða. Þetta almenna viðhorf til
fólks i lágum aldursflokkum setur
svip á umræður um bókmenntir
eins og annað: barna- og ung-
lingabókmenntum er sýnt sama
virðingarleysi og ungviðinu
sjálfu. Alvöru gagnrýnendur
leggja sig sjaldan niður við
að rita um bækur sem grunur
leikur á, að ritaðar hafi verið
með unga lesendur i huga.
óhugsanlegt væri, að virtur
kennari i bókmenntum við Há-
skóla islands kæmi i útvarp-
ið með erindi um islenskar
barnabókmenntir. Slikt er talið
hæfilegt aukaverkefni fyrir
presta og sálfræðinga, ef þeir eru
komnir algjörlega út úr heimin-
um. Það er eitt með ööru, að
barna- og unglingabækur verða
að vera ódýrar, vegna þess að út-
gefendur hafa lært af reynslu, að
menn tima ekki að gefa ungum
lesendum eins dýrar bækur og
fullorðnu fólki, sem hefði þó
miklu frekar efni á að afla sér
dýrra bóka af eigin rammleik.
Krakkar eiga nefnilega til að lesa
unglingabækur. Hér gripa fjár-
mál einnig inn i eins og viðar:
vegna þess að bækur ætlaðar ung-
um lesendum verða að vera öðr-
um bókum ódýrari samkvæmt
hörðum markaðslögmálum full-
orðna fólksins, geta höfundar
ekki vænst nema lúsarlauna fyrir
að skrifa þær.
Hvað er þá til ráða?
Fyrst af öllu verður þjóðin að
vakna til skilnings á nauðsyn
þess, að hún vandi eftir föngum
bókmenntalegt uppeldi barna
sinna. Þótt ég hafi enga reynslu
af að skrifa fyrir fólk á bernsku-
óg æskuskeiði, get ég vegna
langra og náinna bókmenntal.
samskipta við það á öðrum vett-
vangi leyft mér að fullyröa: það
eru helber ósannindi, að ekki sé
til neins að bjóða þvi annaö en
æsilyf og lapþunnar brandara-
súpur. Góðar bókmenntir renna i
börn og unglinga eins og lifandi
lækjarvatn, séu þær við þeirra
hæfi. Þar er af nógu að taka og
engin ástæöa til að einskorða sig
við svonefndar „barna- og ung-
lingabókmenntir”. Ég veit af
margfenginni reynslu, að bækur
eins og tslandsklukkan, Mýs og
menn, Fjallkirkjan eða Litbrigði
jarðarinnar falla unglingum vel i
geð. Yfirleitt gera ungir lesendur
mjög svipaðar kröfur til lestrar-
efnis og annað fólk, nema hvað
atburðarás þarf helst að vera dá-
litið hröð ( sem er allt annað en
hver stórviðburðurinn veröi að
reka annan með lygilegum
hætti), sönn kimni er þeim kærari
en þorra fullorðinna (eru ekki
orðnir daprir i augum af eftirsókn
eftir vindi), og þeir taka ákveðn-
ari tilfinningalega afstöðu til
manna og málefna (sem vondir
höfundar nota sér óspart til að
æsa upp tilfinningar þeirra i stað-
inn fyrir að næra þær, skilja þá
svo eftir með tómleika i sálinni i
stað fyllingar).
Bókmenntalegir leiðbeinendur,
hvort sem þeir sitja á páfastóli, i
kennarasæti, á eldhúskolli á
Kjalarnesi eða norður á Strönd-
um, verða að gera sér ljóst, að á-
byrgð þeirra er mikil, þörfin
knýjandi og kallar á liðsemd
þeirra. Hver sem hverfur út i
jólaösina á morgun eða hinn dag-
inn getur stigið stórt skref i fram-
faraátt strax, þó að hann geri
ekki annað en forðætað kaupa i
hugsunarleysi erlent reyfararusl
i lélegum þýðingum handa barni,
sem honum þykir vænt um.
En hvað um höfundana? Það er
sjálfgert mál, að skorti þá sköp-
unargáfuna geta þeir ekki skrifað
góð skáldverk fyrir börn og ung-
linga fremur en aðra. En þeim
sem hæfileikana hafa og eru ein-
lægir i list sinni er torvelt að ■
benda á betra og nærtækara for-
dæmi en Stefán Jónsson gaf.
Hann gekk á hólm við vandann og
fékk frækilegan sigur: skrifaði
fjölda skáldrita, sem standast
strangar kröfur, vann sér stóran
hóp lesenda á öllum aldri og helst
vel á honum. „Ég ásetti mér að
skrifa barna- og unglingabækur
þannig, að fullorðnir hefðu einnig
ánægju af aö lesa þær”, segir
hann i fyrrnefndu bréfi. „Ég hélt,
að þannig næðu þær betur tilgangi
sinum, ef t.d. foreldrar hvettu
börn sin til að lesa þær... Ég hef
reynt að skrifa þessar sögur með
hliðsjón af þvi, hvernig sæmileg-
ar skáldsögur eru geröar... Ég
hef gengið á snið við yfirspennta
atburði og ólikindi öll. Ég hef
reynt að lýsa einkum hversdags-
lifi hversdagsmanna i þeirri trú,
að þar væri ævintýrið fegurst, ef
komið væri auga á það. Ég hef
reynt að láta allar persónur njóta
sannmælis, umbera og s'kilja og
unna hverri lifveru réttar sins...”
Þetta viðhorf til verksins
sýnist mér hvað mest þörf á að
endurvekja, og væri maklega
minnst góðs höfundar, ef það
mætti takast.

;v'‘ '

Hópur nemenda úr ýmsum 12 ára bekkjum einkum 6. VII, Vilborgar Helgadóttur) flutti leikrit eftir
Stefán Jónsson og heitir þaö Gestir. Er það samantekt um jólin, grýiu, skrögg, langlegg og leiöinda-
skjóðu — og börnin. Þetta samdi Stefán fyrst fyrir börn Austurbæjarskólans til þess að leika á jóla-
skemmtun. Efri myndin sýnir nokkurn hóp flytjenda, en á neöri myndinni er Inga Rún Albertsdóttir i
hlutverki Grýlu.
Sköpunarsagan. 5 VD (Vilborg Dagbjartsdóttir) flutti Sköpunarsögu. A niyndinni eru frá vinstri: Einar
G. Eiriksson, leikur drenginn, Védis Leifsdóttir, leikur mömmuna, Guömundur Helgason, pabbinn,
-Dagur Benediktsson I hlutverki guös. Bakatil eru fleiri börn úr bekknum sem fluttu kórlestur.
A skemmtun Austurbæjarskólans fyrir 12 ára börnin — en á þeirri
skemmtun eru meöfylgjandi myndir teknar — var Anna Aradóttir,
ekkja Stefáns Jónssonar, heiöursgestur. Myndin sýnir þegar Björk
Hafliðadóttir i 5. VD (Vilborgar Dagbjartsdóttur) afhendir önnu
blómvönd frá börnum Austurbæjarskólans. Fremst á myndinni er
Jón E. Guömundsson. Aftast stendur Hjalti Jónasson, skólastjóri.
Skemmtunin byrjaöi með þvi —
eins og venja er — að lúðrasveit
barna lék nokkur jólalög.