Þjóðviljinn - 25.01.1976, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJJNN Sunnudagur. 25. janúar 1976.
af erlendum vettvangi
Italskir kommúnistar á fundi: Kissinger óttast þá meira en rússa.
Marchais: Tekur „alræði öreig-
anna” út úr stefnuskránni.
t byrjun vikunnar laúk fundi
helstu leiðtoga sósialdemókrat-
ískra flokka í Evrópu, sem hald-
inn var i Helsingör i Uanmörku.
Siðasta daginn urðu miklar og að
sögn allsnarpar umræður um
samstarf sósialdemókrataflokka
við kommúnistaflokka i Vest-
ur-Evrópu. Þegar þetta er ritað
er enn ekki nákvæmar upplýsing-
ar um þessi mál að hafa. Við vit-
um, að Helmut Schmidt, forsætis-
ráðherra Vestur-Þýskalands
hamaðist mjög gegn samvinnu
við kommúnista, einkum ef hún
leiddi til stjórnarsamvinnu —
væri það stórhættulegt fyrir Nató.
En Mitterand og de Martino, frá
sósialistaflokkum Frakklands og
ttaliu, voru á allt öðru máli.
Mitterand taldi náið samstarf við
kommúnista afar veigamikið og
efaðist mjög um þá kenningu
Schmidts (og Kissingers) að
varnarkerfi Vestur-E vrópu
mundi riða til falls ef að komm-
únistar færu með hluta stjórnará-
byrgðar. Skiptingin varð reyndar
mjög einföld á fundinum: fulltrú-
ar þeirra sósialdemókrataflokka,
sem hafa mjög smáa kommún-
istaflokka við hlið sér, sjá enga á-
stæðu til samvinnu. En sósfal -
demókratar i löndum þar sem
kommúnistaflokkar eru áhrifa-
miklir (Finnland, ttalia, Frakk-
land) virðast nú alihliðhollir slfku
samstarfi.
Fjandskapartíminn
Það er að sjálfsögðu engin til-
viljun, að samstarf verklýðs-
flokkanna skipaði svo mikinn sess
á Helsingörfundinum. Aðstæður i
álfi’nni hafa breyst mjiög á und-
anförnum árum og skapað allt
aðrar og betri forsendur fyrir
samstarfi flokka sem tengdir eru
verklýðshreyfingunni, bvort sem
þeir kenna sig við sósialdemó-
krati, kommúnisma, eða blátt á-
fram sósialisma.
Fljótlega eftir strið rofnaði sú
samstaða, það samstarf sem tek-
ist hafði með verklýðsflokkum
viða i álfunni i sameiginlegri bar-
áttu við fasisma, þýskt hernám.
Ein helsta ástæðan var sú, hve al-
gjört áhrifavald stóru sigurveg-
aranna tveggja, Sovétrikjanna og
Bandarikjanna, varð á alla póli-
tiska þróun beggja vegna járn-
tjaldsins svokallaða. Þarna varð
um ýmsar vixlverkanir að ræða,
sem fjarlægðu verklýðsflokka i
flestum löndum hvern frá öðrum.
Sú keð ja atburða verður ekki rak-
in hér, en þegar komið er töluvert
fram á kalda striðið verður stað-
an eitthvað á þessa leið:
— Sósi'aldemókratar segja sem
svo: með þvi að halda fram hinni
sovésku og austurevrópskri fyrir-
mynd útiloka kommúnistar um-
talsvertsamstarf við sósialdemó-
krata. Þeir gefa til kynna að
kæmust þeir i valdastöðu mundu
þeir afnema borgaraleg lýðrétt-
indi (samtakafrelsi, prentfrelsi
o.s.frv.) og reyna at gleypa
flokka sósialdemókrata heila eða
hálfa, setja þá undir sina kenn-
ingu og sinn aga, en kasta þeim út
i ystu myrkur sem ekki vildu
dansa með.
— Kommúnistar gerðu hins-
vegar harða hrið að sósialdemó-
kratiskum flokkum fyrir fylgis-
spekt þeirra við bandariska utan-
rikisstefnu og ævintýramennsku
hennar. Einnig fyrir það að bera
verulega ábyrgð á heimsvalda-
sinnuðu brölti eigin rikis (t.d.
strið frakka gegn þjóðfrelsis-
hreyfingu Alsir). Auk þess voru
kommúnistar miklu harðari i al-
mennri kjarabaráttu i hverju
landi, og töldu sósialdemókrata
hafa svikið fyrri fyrirheit um
breytingar á samfélaginu
(Sósialdem ókratar staðfestu
reyndar allmikið af þeim ásökun-
um með þvi' að breyta jafnvel
stefnuskrám sinum i átt til aðlög-
unar að rikjandi skipulagi — má
þá visa til vestur-þýskra krata til
dæmis).
Nýjar aðstæður
En undanfarin ár hafa verið að
gerast atburðir sem draga mjög
úr þessum andstæðum og gagn-
kvæmum ákærum.
Siðkapitalismi velferðarrikis-
ins reyndist ófær um að leysa
ýmsan mikilvægan vanda — og
það kom á daginn, að hinn mikli
hagvöxtur, sem hafði bætt lifs-
kjör um mestalla álfu og skotið
alvarlegum pólitiskum átökum
og umræðu á frest — hann mundi
ekki'til lengdar fá staðist. Upp
kom ný kynslóð, sem ekki var
mótub af fyrri átökum milli verk-
lýðsflokka. Hún lét i ljós mikla
„eftirspurn eftir sósialisma”,
sem hvorki sætti sig við sósial-
demókratiskt kjarkleysi né held-
ur austurevrópska fyrirmynd.
Við þessu urðu hinir hefðbundnu
flokkar að bregðast. Sósialdemó-
kratar eignuðust viða vinstriarm,
sem blés rykið af framtfðarsýn-
inni og neyddi forystuna til að
setja aftur á dagskrá mál eins og
eignarrétt og verklýðsvöld.
„Manneskjan getur ekki lifað án
þess að eiga sér útópiu”, fram-
tiðarsýn um réttlát samfélag,
sagði Olof Palme i jólaviðtali við
DN. Víetnamstriðið og gagnrýni
yngri kynslóðar varð og til þess,
að i heild losnaði um tengsli
evrópskra sósialdemókrata við
bandariska hagsmuni og pólitik.
Allt eru þetta þættir sem með ein-
um eða öðrum hætti færa ofar á
dagskrá spurningar um samstarf
við kommúnista.
Kommúnistar verða að sinu
leyti eðlilegri samstarfsaðilar
Vegna þess að i mörgum löndum
hefur farið mikið fyrir róttækri
EFTIR
ÁRNA
BERGMANN
endurskoðun þeirra á þjóðfélög-
um og kommúnistaflokkum
Sovétrikjanna og Austur-Evrópu.
Ekki svo að skilja að þarna sé um
pólitisk sniðugheit að ræða. Stað-
reyndin er sú, að gjörólik þróún
samfélaga um austan og vestan-
verða álfu og þar eftir gjörólik
staða flokka þeirra sem kenna sig
við kommúnisma hefur orðið að
þeim áhrifavaldi sem hlaut að
valda miklum breytingum á
evrópskum flokkum sem til
vinstri eru við sósialdemókrata.
Afstaða til Sovét
Hin mikla trú á hina sovésku
fyrirmynd átti sér forsendu i
kreppu auðvaldsins og fasisma-
hættunni á fjórða áratuginum og i
þakklæti fyrir hið rnikla framlag
sovéska hersins til sigurs yfir
Hitler. Allmiklu siðar voru settar
á dagskrá herfilegar afleiðingar
stalinisma i ýmsum myndum,
sem kommúnistar áður ekki
skildueða þorðuekki að kannast
við. Aillengi var það útbreidd af-
staða meðal kommúnista að út-
skýra þessi fyrirbæri með afsak-
andi hætti: þetta fórnú svona hjá
þeim af þvi þeir tóku við snauðum
löndum og ólæsum og i rúst, af þvi
þeirurðu fyrstir, af þvi þeir höfðu
ekki lýðræðislega hefð o.s.frv. En
við hér fyrir vestan munum fara
öðruvisi að. En svo kemur það á
daginn, að sovétmenn eru i reynd
ekki á þeim buxum að lita á sitt
eigið samfélag fyrst og fremst
sem afsprengi mjög sérstæðra
aðstæðna. Heldur telja þeir það i
reynd algjöra fyrirmynd i öllum
meiriháttar atriðum, einkum að
þvi er varðar þá kenningu að
sósialismi sé óhugsandi án for-
ræðis (hegemóniu) kommúnista-
flokksins, svonefnda, „alræðis ör-
eiganna”. Með innrás i Tékkó-
slóvakiu og framkomu við
sovéska andófsmenn er i raun
verið að leggja áherslu á þessa
kenningu. Og þetta tvennt vérður
öðru fremur til þess, að vestur-
evrópskir kommúnistaflokkar
láta sér ekki nægja að „útskýra”,
heldur taki upp virka gagnrýni á
hin austurevrópsku þjóðfélög,
halda fram viðhorfum, sem kenn-
ingamenn i Moskvu mundu blátt
áfram ekki viðurkenna sem
marxisma eða þá leninisma.
Og frakkar líka
Þessi þróun hefur verið hvað
gleggst á Italiu: sjálfstæð stefnu-
mótun og gagnrýnin afstaða hins
volduga italska kommúnista-
flokks er löngu orðin staðreynd
sem jafnvel tortryggnustu borg-
aralegir fréttaskýrendur geta
ekki sneitt hjá. Mjög skyld við-
horf hafa komið fram hjá
spænska kommúnistaflokknum
sem þegar er áhrifamikill í sinu
landi. Hollenski flokkurinn hefur
lengi verið afar óvæginn i gagn-
rýni á sovétmenn. Nýlega má
lesa i blöðum útfærða gagnrýni á
frelsisskerðingar i Sovétrikjun-
um og á gyðingafjandskap þar
eftir einn helsta forystumann
breska kommúnistaflokksins,
John Gollan.
En það sem vekur mesta at-
hygli að undanförnu er sú þróun
sem átt hefur sér stað i kommún-
istaflokknum franska, sem for-
maður flokksins, Georges Mar-
chais, hefur alls ekki dregið dul á.
Hann hefur hvað eftir annað tekið
fram i greinum og blaðaviðtölum
að undanförnu, að það rikti á-
greiningur milli franska flokksins
oghinssovéskaum skilningá lýð-
ræði og frelsi. Það hefur komið til
orðahnippinga milli málgagna
flokkanna vegna þessa — og Mar-
chais hefur tekið þátt i þvi að fá
leystan úr geðveikrahæli sovésk-
an andófsmann (stærðfræðinginn
Pljúsj). Menn hafa þóst mega
lesa það af nokkrum greinum i
Prövdu, að sovéskir ráðamenn
hefðu stórar áhyggjur af þessari
„itölsku villu”, sem hefði gripið
um sig i Frakklandi — en i des-
ember i fyrra ræddi Marchais
einmitt við Berlinguer, formann
italska flokksins, i Róm og gáfu
þeir út sameiginlega yfirlýsingu
sem Prövdu þótti harla „krat-
isk”, þegar blaðið fjallaði um
málið undir rós. Auk þessa hefur
það sjálfsagt sin áhrif á Marchais
og flokk hans að bandalag þeirra
við sósialistaflokk Mitterands,
heldur stöðugt á dagskrá spurn-
ingunni um það, hvað gerist i
landi eftir að kommúnistaflokkur
og sósialistaflokkur taka við
stjórnartaumum eftir kosninga-
sigur.
Viðhorf Marchais má lesa af
læsilegri bók eftir hann sem ný-
lega er komin út i danskri þýð-
ingu (hjá Gyldendal!) undir nafn-
inu „Den demokratiske udfor-
dring”). Mikill hluti bókar þess-
arar er bein eða óbein ritdeila við
sovétmenn um ýmis algengustu
viðhorf þeirra.
Það er t.d. alvég ljóst að hverju
eftirfarandi ummæli i bókinni
lúta:
Sósíalismi og frelsi
„Nú um stundir svarar orðið
„alræði” ekki til þess sem við
viljum. Það hefur niðrandi merk-
ingu, sem er andstæð þvi sem við
keppum að og er grundvallarat-
riði hjá okkur. Jafnvel orðið „ör-
eigar” á ekki lengur við, þvi við
viljum fylkja meirihluta laun-
þega með verklýðsstéttinni. En
þetta þýðir ekki að við hverfum
frá markmiði okkar: sósialisma i
frönskum litum. Þvi án sósial-
isma er engin leið út úr krepp-
unni”... „Sósialismi er samheiti
frelsis. Þetta á við öll lönd og all-
ar aðstæður. Það er útilokað að
gripa tii kúgunar eða stjómskip-
ana gegn þvi að hugmyndir séu
settar fram... Þaðer ágreiningur
milli okkar og Kommúnistaflokks
Sovétrikjanna að þvi er varðar
sósialiskt lýðræði”. Hann talar og
i sambandi við þetta um að nú
þegar sé mikill munur á sósial-
iskum samfélögum (nefnir Kúbu,
Sovétrikin og Kina) og segir að
þessi mismunur muni fara vax-
Nokkrir af helstu foringjum sósfaldemókrata fró vinstri: Mitterand,
Itabin, Willy Brandt, Mario Soares, Olof Palme, Harold Wilson, Trygve
Bratteli, Anker Jörgensen, Helmut Schmidt.