Þjóðviljinn - 04.07.1976, Blaðsíða 11

Sunnudagur 4. júll 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
feröilegri tvöfeldni aö afleiöingu,
aö sjálfsögöu.
Las Vegas var fram til 1944 eins
og hver annar hundsrass, en þá
kom sniöugur fjárkúgari frá
Hollywood, Bugsy Siegel, auga á
þaö, aö bærinn lá vel viö, bæöi
samgöngum og lögum — Nevada
tók léttar á fjárhættuspili en önn-
ur riki. Hann reisti þar voldugt
spilavitiog hótel, og fleiri mafios-
ar fylgdu á eftir. Útkoman varð
gullland spilafýsnar, risavaxið og
alþýölegt, eitthvaö fyrir alla,
sögöu „einhentu ræningjarnir”,
slotmaskinurnar, sem biðu
manna þegar á flugvellinum.
Þarna var hægt aö gera fljótt
hvaöeina sem annarsstaöar var
erfitt: giftast, skilja, tapa hvaða
fúlgusem vera skyldi, breyta nótt
i dag. Hér varð skemmtanaiönaö-
urinn ekki fylgifiskur borgar,
heldur lifsmáti, og hér náöi fata-
fellukúnst fyrst verulegum
þroska. Og neonauglýsingin var
hér ekki minniháttar miöbæjar-
skraut, heldur meginkjarni i
arkitektúr borgar. Einhverskon-
ar vasaútgáfur af þvi fyrirbæri,
sem Las Vegas er, hafa siðan
breiöst út um allar jaröir.
Söngleikurinn
Söngleikurinn, mjúsikalinn,
hefur veriö kallaö hið eina sann-
ameriska leikhúsfyrirbæri.
Brooks Atkinson, gagnrýnandi
Broadwayleikhúsa, segir aö ekk-
ertland annaö en Bandarikin hafi
„tæknibúnaö, skipulagningu og
públikum fyrir þetta bruölsama,
háværa og dólgslega sölufyrir-
bæri, sem piskar löt bein upp úr
sætunum meö sprengingum áleit-
innar tónlistar.”
Þessháttar staöhæfingar gefa
tilefni til efasemda: Mjúsikalinn
er einmitt dæmi um þaö, hvernig
Bandarikin soga til sin fyrirbæri
úr ýmsum áttum og breyta aö
sinni mynd. Mjúsikalinn er ekki
hugsanlegur án blökkumannatón-
listar, djassins, né heldur án
vinaróperettunnar. Hann hefur
einnig tekið til sin sitthvaö úr
ballett, sem I Evrópu var fin list
fyrir þá útvöldu, en er hér ein-
faldaöur eftir þeirri formúlu, að
allt skuli vera deginum ljósara.
Meö sinum hætti er hinn banda-
riski söngleikur þaö „Gesamt-
kunstwerk”, allsherjarlistaverk,
sem marga góða menn hefur
dreymt um. Hann er blanda úr
heimsbókmenntum (Bernard
Shaw,Sholem Aleichem), tónlist
minnihlutahópa, evrópsku leik-
húsi og hefðarballett — betur
verður þvi ekki lýst hvernig hin
bandariska menning hefur tekið
sjálfstjáningu tiitölulega fárra,
ummyndað og staölaö i formi
„skemmtunar fyrir alla”.
Djass og popp
Meö sama hætti hafa plötur og
djúkbox, útvarp og sjóbisness
teymt djass, soulmúsik og rokk út
úr því lokaða gettói, þar sem
þessi tónlist fyrst þróaöist — um
leiö og þessi músik var aölöguö
millistéttarsmekk alls heims og
breytt I slagara. Djass er i vitund
manna bandarisk músik i dag, en
áður fyrr fannst skribentum bæöi
austan hafs og vestan lengi vel aö
það væri eitthvað annarlegt og þá
negralegt viö hann fyrst og
fremst. Og það var mjög ófint:
Apinngengur laus, sagöi Parisar-
gagnrýnandi um Dbcielandsveit
sem þar blés á þriðja áratugnum.
Samt voru alltaf miklu fleiri
þættir aö verki i bandariskri al-
þýöutónlist. Blakkir þrælar
breyttu enskum sálmum I spiritu-
als. Kreólskir götumúsikantar
notuöu m.a. óperettumelódiur og
franska tréblásarahefö i sinn
djass. Ensk, irsk og skosk þjóölög
stóöu við vöggu þeirrar tónlistar
sem kennd hefur verið viö Hill-
billy, Bluegrass, Country, West-
ern.
En þessir þættir uröu banda-
riskir vegna blöndu sinnar viö
hina háttföstu og sterku tónlist
negranna. Og þaö var ekki fyrr en
að djassinn haföi veriö taminn i
stóru danshljómsveitunum eftir
1930, ekki fyrr en Country- og
-Westerniðnaður Nashville hafði
brutt i sig vinnusöngva og káboj-
ljóö, þegar blús fátækrahverf-
anna hafði hverfst i rokk — þá var
úr uppreisnarsinnaðri eöa a.m.k.
ákærandi sjálfstjáningu hvitra og
þó fremur svartra alþýðumanna
til oröin verslunarkúnst sem virt-
ist láta uppi blátt áfram þaö sem
„amriskt” mætti kalla.
Plús og minus
Þaö er rétt, að Bandarikin og
skem m tan aiðnaður þeirra,
spannar heim allan, fletja út og
draga tennur úr öllu þvi sem þau
tileinka sér. Þaö er llka rétt, aö
um leiö gera Bandarikin hinar
upprunalegu forsendur þessara
menningarþátta að allsherjar-
eign i f jöldamenningu sem spann-
ar flest lönd. Og þá geta menn
spurt eins og reyfarahöfundurinn
Chandler, sem áöan var vitnað
til: Er ekki réttara aö athuga til
hvers nota má miöilinn, tækiö,
formiö, heldur en afskrifa þaö
sem eitthvað sem sé fyrir neðan
okkar viröingu? Það er einmitt I
þeim skilningi sem margt i
bandarisku menningarlifi hefur
haft ögrandi og hvetjandi áhrif á
mikið af ágætri og framsækinni
list i heiminum.
(áb tók saman; aðalheimild
Spiegel)
Hello Dolly: Allsherjarlistaverkiö sjálft?
Las Vegas: skemmtanaiðnaður sem lifsform
Hasarblöð: list til að bora með I nefiö á sér?