Þjóðviljinn - 04.07.1976, Síða 16

16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. júli 1976
Sukk og
svínarí
Bim bam bim bam bimbi rimbi
rim bamb!
Hver er að berja, bimbi rimbi
rim bamb?
Sá sem vill þig finna, bimbi
rimbi bim bamb.
Hvað ert þú að vilja, bimbi
rimbi rim bamb?
Ég vil veröa frægur; bimbi
rimbi rim bamb.
Ertu eitthvað sérstakt, bimbi
rimbi rim bamb?
Snillingur i myndlist, bimbi
rimbi rim bamb!
Það var gott að heyra, bimbi
rimbi rim bamb!
O.s.frv.
Breið fyiking.
Samkvæmt'lauslegri talningu
upp úr sýningarskrám og
félagatölum þá eru á Islandi
starfandi tæplega tvöhundruð
myndlistarmenn! Og þeim
fjölgar stöðugt. Myndlistarskól-
arnir starfa með miklum
blóma, jafnt i dagdeildum og á
kvöldnámskeiðum, og æ fleiri
taka saman pjönkur sinar og
fara til náms erlendis.
Eftir þvi sem best verður séð
þá fer sifellt vaxandi aðsóknin
að Myndlista- og handiðaskól-
anum,fyrir tveim árum var for-
skólanum skipt I tvennt með
þeim fyrirsjáanlegum af-
leiðingum að helmingi fleiri
nemendur verða útskrifaðir úr
skólanum árið 1978. Þessi þróun
er um margt athyglisverð, að
sumra dómi iskyggileg. Hætt er
við aö hið persónulega samband
kennara og nemanda gufi upp
og viki fyrir stöðluðum vinnu-
brögðum, meðalmenni verði i
yfirgnæfandi meirihluta og
aukin fjölbreyttni námsefnisins
bitni á myndrænni fræðslu.
Sjálfsagt má rökstyðja þessa
þróum með gildum tilvitnunum
i hitt og þetta fyrirbærið í um-
hverfis- og innanstokksfræðum,
þörfina fyrir upplýsta einstakl-
inga sem gætu leiðbeint villu-
ráfandi almenningi, og með þvi
að krefjast jöfnuðar á alþjóða-
vfsu, en hvaða kröfur eru þá
gerðar til þeirra einstaklinga
sem eiga að bera uppi frjálsa
myndlist i framtíðinni? Eiga
þeir að týnast i fjöldanum og
duga eða drepast, leitandi að
einhverri tjáningarleið? Þeir
eiga kannski að eyða timanum i
jafn þarflaus visindi og að rita
eftir forskriftarbókum?!
Það er að margra áliti röng
stefna að þenja út Myndlista- og
handiðaskólann. Það er að sögn
heillvænlegra að fækka nem-
endum og fjölga kennurum,
auka verklega menntun i umsjá
fagmanna og gefa hverjum og
einum rými sem samsvarar
sanngjörnum kröfum. Ungu
fólki með litla hæfileika er
enginn greiði gerður með þvi að
teyma það i gegnum útungunar-
vél sem skilar þvi til baka for-
djörfuöu i draumsýn um glæsta
framtið.
Fréttaþjónusta.
1 móðu fjarlægrar fortiöar
grillir i samþykkt frá aðalfundi
FIM þar sem fordæmt var það
ráðslag Sjónvarpsins að gera
öllum sýnendum jafnt undir
höfði, með þvi að snapa uppi
óliklegustu salarkynni i
krummavíkum landsins og
safna þaðan filmubútum til sýn-
ingar i „ruslakistuna á mánu-
dagskvöldum.” Þessi samþykkt
FIM ómerktist af sjálfu sér
vegna þess að meðlimir
félagsins sáu fram á fjárhags-
hrun ef þeir fengju ekki
nauðsynlega auglýsinu inn á
hvert heimili i landinu. Svip-
aöan hátt viöhefúr Sjónvarpið
ennþá, þó með einni ágætri
breytingu: nú er I flestum til-
fellum látið duga að varpa á
skjáinnfáeinumljósmyndum og
er lesinn upp stuttur texti til
skýringar. Dagblöðin eru aftur
á móti miklu jákvæðari gagn-
vart sýnendunum, þau virðast
telja það skyldu sina aö auglýsa
hvað sem er. Þessi stefna
helgast af kunningjasjónar-
miðum, meðaumkvun og ómót-
uðum smekk, og er sérislenskt
fyrirbæri. Hér er ekki spurt um
getu til starfans, hvort lista-
maðurinn eigi erindi á mark-
aðinn, heldur er hlaupið eftir
formúlunni um jafnan rétt til
tjáningar. Hvaða skussi sem er
getur þvi auglýst sig og fram-
leiðslu sina, orðið landskunnur
af engu tilefni, og sakar þá ekki
að hafa pólitiskan bakhjarl eða
tilbúið pislarvætti. Frétta-
stjórar hafa að visu kvartað yfir
fjölda sýninga og eru þeirrar
skoðunar að allt of miklu rúmi
sé eytt i listir yfirleitt, en sú
skoðun vikur fyrir annarri veig-
meiri sem er spamaðarins: af
hverju getur listamaðurinn ekki
fjölritað upplýsingar sinar og
dreift þeim á blöðin ásamt góðu
úrvali ljósmynda? Þessu er til
að svara: fjölmiðlarnir eiga að
hafa á si'num snærum menn sem
vita jafnlangt nefi sinu og geta
grisjað sýningarnar fyrir-
hafnarlitið, blaðamenn (og ljós-
myndarar) fara svo á vettvang
þar sem eitthvað markvert er
að gerast. Þessu til viðbótar er
svo sjálfsagt að fjölmiðlarnir
greiði afnot af ljósmyndum
samkvæmt svipuðu kerfi og tón-
listarmenn hafa við flutning
tónverka (STEF).
Þegar erlendum myndlistar-
mönnum og forstjórum sýning-
arhúsa er sagt frá islenska
planinu þá gapa þeir af undrun.
Það þýðir ekkert að upplýsa þá
um það að allir islendmgar séu
skyldir og komr.ir út af Ingólfi
Arnarsyni og Haraldi hilditónn,
— þeir skilia ekki ættfræði.
Þessir menn eru vanir öðruvisi
fyrirkomulagi á hlutunum: i
byrjun myndlistarvertiðar er
gefinn út gerðarlegur bæklingur
sem inniheldur skrá yfir öll
sýningarhús og þær sýningar
sem i þeim verða næsta árið.
Dagblöðin fá þennan bækling og
geta af honum fræðst um mark-
verðar uppákomur og hagað
störfum sinum samkvæmt þeim
ef þau vilja. Þá eru það mikil
tiðindi ef gagnrýni birtist á
prenti. Viðtöl eru aðeins við
heimsfræga meistara ef þeir
eru i kallfæri og hafa gerst svo
lítillátir að vera viðstaddir eigin
sýningar. Myndlist er ekki sölu-
vara á almennum markaöi,
fólkið kaupir vandaðar eftir-
prentaniraf góðum listaverkum
og hengir á stofuveggi, frum-
myndirnar eru í geymslum
listasafna eða i eigu örfárra sér-
vitringa sem mega ekkert aumt
sjá, allra sist nauðstaddan snill-
ing! Af þessu leiðir að hæfi-
leikalausir menn komast ekkert
áfram: það er hlegið að þeim:
blessaður vertu, farðu heim og
láttu ekki nokkurn lifandi mann
sjá þig!
A þessu fastskorðaða kerfi er
þó einn alvarlegur annmarki:
myndlistarmaður gerir samn-
ing við sýningarforstjóra, for-
stjórinn skipuleggur fram i
timann, leigir sali út um
hvippinn og hvappinn, fær list-
fræðinga til að skrifa vandaðar
greinarum viðkomandi snilling,
og hefur samband við sérvitra
peningamenn sem safna
myndum. Þetta Utur glæsilega
út á yfirborðinu, en ekki er allt
sem sýnist, forstjórinn gerir
þetta ekki af eintómum áhuga
og hugsjón, hann tekur oftast
50% sölulaun. Listamaðurinn
má ekki selja mynd án hans
NÍELS HAFSTEIN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
Mynd eftir René Magritte.
leyfis né heldur eyðileggja; ef
hann gefur gamalli frænku eitt-
hvert smáræði á sjötugsaí-
mælinu þá er hann tekinn i
karphúsið. Listamaðurinn
verður að framleiða og fram-
leiða eins og vitlaus maður, i
rauninni er hann nú þræll for-
stjórans og viðskiptanna þótt
hann auðgist sæmilega.
Forstjórinn getur að sjálfsögðu
sagt samningnum upp þegar
honum sýnist, og það getur
myndlistarmaðurinn einnig, en
forstjórinn hefur mótleik sem
hann beitir miskunnarlaust ef
tækifæri býðst: hann útilokar
listamanninn frá lista-
heiminum, afpantar sýningar-
húsin og greinarnar i túnaritin,
getur jafnvel óskað þess (I
krafti valds sins og gagn-
kvæmra viöskipta sýningarfor-
stjóranna) að viðkomandi lista-
maður sé ekki I náðinni lengur,
— og þá getur hinn ólánssami
snúið sér að öðrum hlutum ef
hann vill lifa áfram en hann
selur ekki myndir framar.
Mótun smekksins.
En Islendingar búa við lýð-
frelsi og bræðralag viðskipt-
anna, enginn er ábyrgur, enginn
veitir aðhald né mótmælir
rikjandi skipulagi. Það er barist
um markað og fjármuni, hylli
almennings og kaupenda. Það
er óskapast i gagnrýnendum ef
þeir hafa sjálfstæða skoðun og
dæma eftir sannfæringu,
(myndlistarmenn skenkja oft
kunningjum sinum úr gagnrýn-
endastétt i glas og árna velfarn-
aðar, en verða svo sármóðgaðir
ef glasþeginn sendir þeim
tóninn i málgagninu!).
Það þarf ekki sjónskarpan
mann til að sjá að sýningar
sumra myndlistarmanna eru
ekkert annað en sirkus aug-
lýsingaskrum i kringum sölu-
varning. Allt kapp er lágt á ytra
útlit, gyllta ramma, skrautleg
boðskort með yfirdrifinni
kurteisi: „Vilduð þér veita mér
þann heiður að mæta á opnun
sýningar minnar...”, eða
„Þóknast yður að heiöra mig
með nærveru yðar...”. Skelfing
værinú gamanaðfá kveðju sem
hljóðaði einhvern veginn svona:
„Hvernig væri að kikja inn cg
skoða draslið mitt...?” Sumir
tilkynna blygðunarlaust i út-
varpið: „Komið og skoðið
nútúnalist hjá mér”! eða „Sel
myndir minar með 10% afslætti
á morgun”! Og öllu þessu fylgir
svo gáfulegt viðtal i einhverju
dagblaðinu (I öllum dag-
blöðunum ef listamaðurinn
hefur verið svo framsýnn að
tengjast ekki neinum stjórn-
málaflokki), og i þessum viö-
tölum eru raktar þær stórvægi-
legu breytingar á liststil við-
komandi sem hafi oröiö á
nokkrum mánuðum. En það
sem er þó alvarlegast af öllu og
aðfinnsluverðast er að gagnrýn-
endurskulihafa lotiösvo lágt að
skrifa lofgerðarrollur i
sýningarskrár, því um leið eru
þeir búnir aö setja stimpil
ákveðinna gæða á tiltekna sýn-
ingu fyrirfram, — en hvað er
ekki gert þegar þrýst er á i
krafti vináttu og kunnings-
skapar?
Hér er semsagt með öllum til-
tækum ráðum reynt að móta
smekkinn, það er höfðaö til
væntanlegra gesta og kaup-
enda. Hér er með siðlausum að-
ferðum reynt að þvinga athygli
fólksins að ákveðnum aöiljum,
og I skugga fjármagns breitt
yfir getuleysi i sumum til-
fellum. Talað er um frægð
erlendis, frábæra dóma og
umsagnir þar sem er lýst stór-
kostlegum eiginleikum lista-
mannsins. Hann er efnilegastur
alira efnilegra málara og hinn
verðandi meistari. Ef allt
gengur að óskum i auglýsinga-
herferðinni þá eru kvaddir til
matsmenn og lögfræöingar sem
sjá um áframhaldandi viðskipti.
1 annan stað þá er það regla i
viðtölum við aldna listamenn
sem fyrir lifandi löngu hafa
tapað glórunni á vegum frum-
leiks og dirfsku að spyrja þá:
„Og hver er nú eímlegasti
málarinn af yngstu kynslóð-
inni?” Svarið er ætiö á þá
leið að sá málarinn sem
likastur er viðmælandanum sé
hið komandi ljós, bjartasta
vonin. Hér bætistenn eitt atriðið
við þá mynd sem skin við fólki.
Það er fróðlegt að skyggnast
ofurlltið aftur i timann þegar
gömlu málararnir voru að
berjast við afturhald og for-
dóma, þegar þeir stóðu I eld-
llnu frumleikans á Islandi
og heimtuðu hljóð. Þá tóku þeir
stórt upp I sig og töldu hið
gamal úrsérgengið og einsk-
is nýtt og væri þróun
myndlistarinnar til trafala.
Síðan liðu árin, mennirnir I eld-
linunni fóru að selja verk sin.
Smátt og smátt varð almenn-
ingur móttækilegri gegnvartlist
þeirra, og þeir misstu broddinn
úr sköpunarstarfinu. Núna eru
þeir dúðaðir við arin makræðis
og hdgværðar, afskiptalausir og
sjálfsupphafnir. Auövitað geta
svona merkir meistarar ekki
látið það spyrjast að einhver
framúrstefna sé rlkjandi á
íslandi um þessar mundir, það
hefur að þeirra dómi engin
þróun átt sér stað: allt endaði
með þeim! Ef þeir komast I þá
klemmu að viðurkenna ein-
hverjar „tilraunir” þá eru þær
eintóm geðveiki og gerðar af
hæfileikalausu fólki sem vill
gabbast að almenningi og allri
menningarviðleitni. Er þessi
fölsun ekki af svipuðum toga og
auglýsingarherferð hinna sam-
viskulausu prangara?
List og samtimi.
Sumir menn eiga erfitt með
að troða þvi inn i hausinn á sér
að hver timi hefur sinn stil.
Umhverfið er alitaf að breytast,
hugsun fólksins breytist og mót-
ast af hverri nýjung: Dada var
árás á hræsni og yfirdrepsskap
fyrrastríðsáranna. Súrreal-
isminn kom með sálarfræðinni
og tilraunum á mannsheiianum.
Abstraktið var skipulag i
ringulreið siðara striðs. Pop-
listin var sprottin úr ofgnótt og
neyslu. Conceptualstefnan er
rannsókn á einföldum sannleik
hugmyndarinnar.
Það stöðvar enginn þróunina.
Menn geta leynt fólki sannleik
um tima, jafnvel heilaþvegið
það, og menn geta falsað sögu
Islenácrar myndlistar ef þeim
þóknastsvo, en allt kemur fyrir
ekki.
Spurningin er þvi þessi:
hvernig er einfaldast hægt að
styðja þá listamenn sem eru
boðberar sannrar listar og hafa
til að bera frumleik og dirfsku?
Hvernig er hægt að grisja lista-
mannahópinn stóra þannig að
eftir verði þeir hæfileikamenn
sem geta rifið islenska myndlist
upp úr grautarpotti viðskipt-
anna og auglýsingaskrumsins?
Og hvernig er hægt að hjálpa
þeim nemendum listaskólanna
sem hafa i sér neistann til list-
rænnar tjáningar? Á að taka
upp erlend kerfi eða á að búa til
ný? Eða á allt að sullast áfram
þar til I óefni er komið, þegar
myndlistarmenn þjóöarinnar
verða fjölmennasta stéttin i
landinu?
Til eru þeir menn sem vilja að
allt fái notið sin og geti
blómstrað, hvort sem það er
arfi eða æðri gróður. Þessir
menn taka sér i munn róman-
tísk slagorð eins og: „Úr
lággróðri listanna risa snilling-
arnir”. Þessir jafnaðarmenn
likja gjarnan myndlistinni viö
fljót sem hnigur til sjávar, og
segja: „Sjá þann lax sem
stekkur.” Og eiga viö fram-
sækinn listamann á klifrinu til
frægðar. Silungarnir eru þá
væntanlega óæðri tegundar og
hornsllin þaðan af verra? En
hvaða myndlistarfljót er þetta
sem ekki má rækta upp og gera
gott? Má ekki llkja ástandinu
viö það sem kerlingin sagði:
„Það er eins og þegar hann Jón
minn missti pokann I ána. Það
var I honum kaffi, sykur,
export, og rót, hvitasykur,
kandi's og melis"!