Þjóðviljinn - 21.11.1976, Blaðsíða 2

2 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 21. nóvemfeer 1976
Matvæla-
eftirlit og
framkvæmd
þess
Aö undanförnu höfum við
kornið inn á matvælaeftirlit
hérna á siðunni. Þvi þótti okkur
ekki úr vegi að glugga dálitið i
þær reglugerðir og lagafyrir-
mæli. sem snerta matvörur og
aðrar neyslu- og nauðsynjavör-
ur. Fljótlega kom í ljós, að
hérna var ekki ráðist á garöinn
þar sem hann er lægstur. Um
þctta mál hafa nefnilega ein
fimm ráðuneyti sett fjölmargar
reglugerðir. Þessi ráðuneyti eru
heilbrigðis-, viðskipta-, land-
búnaðar-, sjá varútvegs- og
menntamálardöuneytið. Þar
sem sum af vitaverðustu brot-
um á þessum reglugerðum
varða við almenn hegningarlög
heyrir þessi málaflokkur þvi að
hluta til undir dómsmálaráðu-
neytið. Það er þvi alveg ljóst að
hér verður ekki gerð nein alls-
herjarúttekt, heldur aöeins
fjallað um fáein atriði, sem
snerta nýútkomnar reglugerðir.
Þegar leitað er eftir upp-
lýsingum um þessi mál kemur
heldur betur i ljós, að ýmis
vandkvæði eru á þvi að fá svör
við áleitnum spurningum. Yfir-
leitt eru flestir allir af vilja
gerðir aö greiða götu manns, en
þar sem málið er flókið og
margir aðilar, sem koma við
sögu er erfitt að átta sig á
verkaskiptingunniog hún ersið-
ur en svo ljós i öllum tilvikum.
Þær upplýsingar, sem koma
fram hérna á siðunni eru
byggðarupp á þvi, sem stendur
i reglugerðunum og svo á viðtöl-
um við ýmsa aðila.
Yfirstjórn matvælaeftirlitsins
hvilir á heilbrigðisráðuneytinu
og er framkvæmdin i höndum
Heilbrigðiseftirlits rikisins. Auk
þess hafa önnur ráðuneyti, eink-
um viðskiptaráðuneytið með
höndum vissa hluta þess.
A siðustu árum hafa verið
settar eftirtaldar reglugerðir:
Arið 1973 var sett reglugerð um
mjólk og mjólkurvörur (nr.
269), reglugerð um varnir gegn
mengun matv. af völdum blýs
og kadmiums i matarilátum
(nr. 242) svo og reglugerð um
merkingu matvæla og annarra
neysluvara, sem seldar eru i
smásölu. Arið eftir komu svo
reglugerðir um iblöndun nitrata
og nitrita i kjöt, kjötvörur og
aðrar sláturafuröir (nr. 243),
reglugerð um gerð iláta undir
hættuleg efni og merkingu
þeirra (nr. 91) og loks reglugerð
um flokkun eiturefna og hættu-
legra efna (nr. 93). A þessu ári
kom svo reglugerð um tilbúning
og dreifingu matvara og ann-
arra neyslu- og nauösynjavara
(nr. 250).
Reglugerð um
vörumerkingar
Með nýrri reglugerö um
merkingar matvara, sem
viðskiptaráðuneytið sendi frá
sér árið 1973 var brotið blaö i
þessum efnum. Þvi miður tók
til hnifs og skeidar
Umsjón: Þórunn Siguröardóttir
þessi reglugerð samt ekki gildi
fyrir öll matvæli samtimis,
heldur var hafður sá háttur á,
að viðskiptaráðherra ákveður
með auglýsingu hvaða vöru-
tegundir skuli merkja
samkvæmt þessari reglugerð.
Auk þess eru ýmis ákvæði þess-
arar reglugerðar mjög loðin og
hún gengur ekki nógu langt i
þeim efnum að skylda
framleiðendur til þess að upp-
lýsa innihald matvælanna.
Fyrsta auglýsingin kom út í
mai' i fyrra og tekur einungis til
unninna kjötvara, sem seldar
eru I smásölu. Reglugerðin átti
að taka gildi þann 1. júní siðast-
liðinn, þ.e. framleiðendum var
gefinn eins árs aðlögunarfrest-
ur. Litið er þó farið að
framfylgja ákvæðum þessarar
reglugerðar vegna þess að fjórir
stærstu framleiðendurnir (SIS,
KEA, SS og Búrfell) rituðu
viðskiptaráðuneytinu i samein-
ingu bréf og óskuðu eftir þvi að
merkingaraðferöin, sem þeir
hugðust nota fengi viðurkenn-
ingu. Bentu þeir á að þeim þætti
reglugeröin torskiljanleg, eink-
um hvað snertir merkingar á
innihaldi varanna.
Þessi auglýsing virðist að
sumu leyti ganga skemmra en
reglugerðin frá 1973. Til dæmis
segir i reglugerðinni, að gefa
skuli upp geymsluþol og siðasta
söludag,en i auglýsingunni seg-
irað tilgreina skuli siðasta sölu-
dag ,,sé þess nokkur kostur”.
Auk þess er ekki kveðið eins
skýrt á um það i auglýsingunni
að gefa þurfi upp magn allra
efnisþáttanna. Þessar breyt-
ingar geta rýrt upplýsingagUdi
merkinganna fyrir neytendur.
Og að sjálfsögðu þyrfti aö til-
greina það i auglýsingunni hvað
kerfi á að notast við merkingu
vörunnar, hvort gefa eigi upp
magn næringarefnanna, hvort
nota eigi prósentutölur o.s.frv.
Talsverðan tækjakost þarf til
þess að koma merkingum af
þessu tagi i framkvæmd. Fyrir-
tækið Vörumerking hf., sem
hefur sérhæft sig i að prenta
merkimiða i þessum tilgangi
hefur haft nóg að starfa. Auk
þess þurfa framleiðendurnir að
kaupa vélar til þess aö stimpla á
miðana verð, dagsetningu o.fl.
Munu nokkrir af minni
framleiðendunum hafa slikar
vélar i pöntun.
Kjötkaupmennirnir, sem
selja kjötvörur, sem unnar eru
og pakkaðar á sölustaðnum eru
fyrir utan þessa reglugerð, en
trúlegt er að þeir munu siðar
fylgja stærri framleiðendum.
Reglugerð um tilbún-
ing og dreifingu
matvæla,
A þessu ári kom svo út reglu-
gerð heilbrigðiseftirlitsins um
tilbúning og dreifingu matvæla
og annarra neyslu- og
nauðsynjavara sem á að taka
gildi 1. mars næstkomandi. 1
þessari reglugerð eru ýmis
viðbótarákvæði um merkingar
matvæla, þannig að
framleiðandi — sem ætlar að
fara að lögum verður að merkja
vörur sinar i samræmi við báð-
ar þessar reglugerðir. Við
fyrstu sýn virðist ýmislegt
stangast á við reglugerð
viðskiptaráðuneytisins. Þarna
er t.d. að finna ákvæði um gerð
stafa, sem notaðireru til þess að
upplýsa nafn og eiginleika mat-
vælanna. Eiga þeir að vera
a.m.k. 3 mm á hæð og jafnlit-
sterkir þeim, sem notaðir eru
við aðalauðkenningu vörunnar.
Einnig erú þarna ákvæði um að
djúpfrystar matvörur skuli
merktará viðeigandi hátt o.fl. I
lok reglugerðarinnar er tekið
fram, að veita megi undanþág-
ur frá ákvæðum þessarar reglu-
gerðar. Virðist þetta gert gagn-
gert i þeim tilgangi að
framleiðendum unninna kjöt-
vara verði ekki gert of erfitt
fyrir, en þeir hafa a.m.k. sumir
hverjir nú fest kaup á vélum,
sem ekki fullnægja skilyrðum
þessarar nýju reglugerðar.
I reglugerð heilbrigðisráðu-
neytisins eru fjöldamörg önnur
nýmæli. 1 þeim er flokkaður listi
yfir aukefni i matvælum.
Samkv. skilgreiningum þessa
lista er innihaldi matvæla skipt i
þrjá flokka: efnisþætti, auka-
efni og aðskotaefni. Reglugerð-
in nær fyrst og fremst til auk-
efnanna, en það eru efni, sem
framleiðandinn blandar i mat-
vælið og gegna þar ákveðnu
hlutverki. Þessum aukefnum er
skipt i þrjá flokka eftir hlut-
verki. 1 fyrsta flokki eru nær-
ingarefni og fæðutegundir eins
og til dæmis A og D-vitamin,
sem eru aukaefni i smjöliki. I
öðrum ílokki eru tæknileg hjálp-
arefni eins og til dæmis rot-
varnarefni (saltpétur) i skinku.
1 þriðja flokki eru til skynverk-
andi aukefni eins og t.d. litar-
efni i lituðum vintegundum og
brjóstsykri. Rétt er að benda á
aðþessi reglugerð tekur ekki til
svonefndra aðskotaefna, en það
eru efni, sem finna sér leið i
matvæli án þess að gegna þar
nokkru hlutverki eins og t.d.
skordýraeitursleifar. Ennþá er
engin reglugerð til yfir slik efni i
matvælum.
Aukefni, sem notuð eru i mat-
væli eru hátt á annað þúsund
talsins og eru ýmist náttúruleg
eða gerviefni.
í reglugerðinni er ölhim al-
gengustu matvælum skipt i 14
flokka. Fyrir hverja tegund
matvæla eru talin upp þau auk-
efni, sem heimilt er að nota i
viðkomandi vörur svo fremi að
efnið sé álitið aðgæsluvert.
Notkun allra annarra aukefna
(þ.e. þeirra skaðlausu) er háð
skriflegu leyfi heilbrigðiseftir-
lits rikisins. Slik efni lenda þvi
utan við reglugerðina.
Eftirlit með
framkvæmd
Hvernig er eftirlitinu svo
háttað? Vonandi verður þessum
nýju reglugerðum framfylgt af
meiri dugnaði en ýmsum eldri
reglugerðarákvæðum. Arið 1973
kom t.d. út reglugerð á'vegum
landbúnaðarráðuneytisins um
meðferð og merkingu sláturaf-
urða af alifuglum. Ekki eru þess
teljandi merki, að vörumerk-
ingarákvæðum þessarar reglu-
gerðar sé framfylgt, ef marka á
þær upplýsingar, sem við höfum
aflað okkur og er þó reglugerðin
orðin þriggja ára gömul. Hér er
það þó aðeins einn aðili, sem
hefur framkvæmd eftirlitsins
með höndum, sem sé héraðs-
dýralæknir á hverjum stað.
Það er þviljóst, að þráttfyrir
þær reglugerðir, sem þegar eru
fyrir hendi, vantar oft mikið á
bæði, að reglugerðirnar séu
nægilega samræmdar og skýrar
og að eftirlit með framkvæmd
þeirra sé nægilega strangt.
Núna hafa nýlega verið settar
á stofn Matvælarannsóknir
rikisins. Er það óskandi, að sem
fyrst verði unnt að koma öllu
opinberu eftirliti fyrir á þeirri
stofnun, en hún heyrir undir
heilbrigðisráðuneytið.
Af þessum linum er ljóst, að
nú er veriö að gera mikið átak i
þvi að bæta úr eftirlitsmálum
matvælaiðnaðarins og er það
vel. En jafnframt er það von
okkar, að varanleg lausn finnist
nieð þeim hætti, að sem fæstir
aðilar beri ábyrgðina á
framkvæmd þessa eftirlits.