Þjóðviljinn - 21.11.1976, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 21. nóvember 1976
____________________SVAVAR GESTSSON:
íslensk verkefni vanrækt
en látiö undan auöhringum
1 raforkumálum blasa við risa-
vaxin verkefni sem brýn nauðsyn
er að hefjast þegar handa um —
en þau kosta miljarða króna og
fullnýta framkvæmdagetu þjóð-
arbúsins á næstu árum þegar
kostnaðardæmið er skoðað i heild
nema eitthvað sérstakt komi til.
Þá er og mjög áríðandi aö marka
skynsamlega heildarstefnu i
skipuiagsmálum raforkufram-
leiðslu og dreifingar. Ella er hætt
viö að kákið og glannaskapurinn
einkenni raforkuframkvæmdirn-
ar á næstu árum svo sem veriö
hefur gjarnan einkum nú hin sið-
ustu misseri. 1 stað þess hins veg-
ar að snúa sér að hinum lifsnauö-
synlegu verkefnum hefur núver-
andi rikisstjórn látið þau sitja á
hakanum, ákvaröanir hafa veriö
tilviljanakenndar nema sam-
skiptin við útlendinga, þar er
unnið markvisst aö auknu sam-
starfi um rekstur ERLENDRA
stóriðjufyrirtækja hér á landi.
Um þessi mál verður nokkuð
fjallað hér i þessari grein, og eru
upplýsingar að mestu fengnar úr
ritinu „tslensk orkustefna” sem
orkumálanefnd Alþýðubanda-
lagsins sendi frá sér á dögunum
og sagt var frá allitarlega i Þjóð-
viljanum sl. föstudag.
Magnús Kjartansson flutti á al-
þingi 1972 tillögu til þingsályktun-
ar um stefnumótun i raforkumál-
um. Tillagan náði ekki afgreiðslu,
en hún hefur engu að siður haft
veruleg áhrif á stefnumótun og
afstöðu forystumanna á sviði raf-
orkumála siðan. Meginefni tillög-
unnar fólst i eftirfarandi atriðum
— tekin orðrétt úr tillögunni:
1. Stefnt skal að þvi að öll
meginraforkuvinnsla og raf-
orkuflutningur i landinu verði I
höndum eins aðila, að þvi að
raforkukerfi einstakra iands-
hluta verði tengd saman og að
þvi aö verö á raforku verði sem
næst þvi að verða hið sama um
allt land. Að þessum markmið-
um skal unnið í áföngum”. 1 til-
lögunni var gerð grein fyrir
helstu áföngunum i þessari
breytingu.
„2. Stefnt skal að þvi að dreif-
ing raforku og sala til almennr-
ar neyslu verði i stærri
rekstrareiningum en þorri
dreifiveitna er nú”. t tillög-
unni var einnig gerð grein
fyrir þeim áföngum sem hér
um ræöir.
Með þessari tillögu var eins og
sjá má gert ráð fyrir aukinni mið-
styringu i þessum efnum.
Tilgangurinn er að sjálfsögðu
aukið öryggi raforkunotenda,
betri nýting fjármagns og að
skapa með þessum hætti mögu-
leika á þvi að jafna aðstöðu fólks-
ins i landinu til raforkunotkunar.
Á annan veg
en erlendis
Hér var þess freistað, að fara
aftur inn á þá braut sem löngum
hafði verið fylgt allt frá 1946 er
Rafmagnsveitur rikisins voru
stofnaðar, en horfið var af frá um
1960 þegar viðreisnarstjórnin
komst til valda. Núverandi rikis-
stjórn hefur ekki sinnt skipulags-
þætti raforkumálanna sem skyldi
og stefnir þar viða i hreinasta
öngþveiti. Hún hefur beitt sér
fyrir þvi að dreifa þessum málum
á fleiri fyrirtæki fremur en að
sameina fyrirtæki i þessum
greinum. I „tslensk orkustefna”
er minnt á skipulagsmálin i sér-
stökum kafla og fjallað um þau
landshlutafyrirtæki sem nú eru i
undirbúningi eða þegar stofnsett
með sérstökum lögum. Segir i rit-
inu um þessi mál:
,,Sú þróun sem hér stefnir i er
mjög á annan veg en almennt
geristerlendis, þarsem einingar i
orkuvinnslu fara yfirleitt stækk-
andi ma. til að gera hagkvæman
rekstur mögulegan, og mikil á-
hersla er lögð á samræmda
stjórnun orkumálanna. Næstu
stórverkefni i raforkumálum
okkar eru væntanlega að tengja
saman alla landshluta með
traustum stofnlinum. Ef reka á
þær á hagkvæman hátt fyrir
heildina er ekki vafi á að það
verður best gert i höndum eins
aðila, sem eðli málsins sam-
kvæmt yrði að miklum meirihluta
eða eingöngu i eigu rikisins.
Skynsamleg stefna i raforkumál-
um hlýtur þvi að vera sú aö láta
einn aðila annast alla aðalorku-
framleiðslu og aðalorkudreifingu
um landið. Slikur aðili gæti jafn-
framt verið dreifingaraðili, sem
tryggði sama raforkuverð i smá-
sölu um allt land, en einnig mætti
hugsasérað hann afhenti raforku
i heildsölu til dreifiaðila á sama
verði hvar sem væri i landinu.
Slikt fyrirkomulag myndi ótvi-
rættstuðla að hagkvæmni i orku-
vinnslu og rekstri og útrýma
þröngum sjónarmiðum i mati á
virkiunarvalkostum i framtið-
inni”.
Framkvæmdir
Samhliða þvi sem nauösynlegt
erað taka upp nýja stefnu i skipu-
lagsmálum verður að hefjast
handa um framkvæmdir til þess
að nýta sem best þá raforku sem
þegar er framleidd og til þess að
sú raforka nýtist sem nú er i
undirbúningi að hef ja framleiðslu
á svo sem frá Sigölduvirkjun og
Kröflu.
Það er einkum þrennt sem gera
verður i þessu sambandi:
1. Samtengja þarf öll aðalorku-
veitusvæðin með 132 kV tengilln-
um i framhaldi af þeim linum
sem þegar hafa veriö lagöar eöa
veriö er að leggja.
2. Sjá þarf hinum ýmsu orku-
veitusvæðum fyrirnægu varaafli,
þannig að sem jöfnust aðstaða
skapist varðandi öryggi raforku-
aðveitunnar.
3. Treysta þarf dreifikerfin,
einkanlega á þeim svæðum, sem
þurfa að treysta á rafhitun aö
mestu i náinni framtið.
Hér er ekki minnst á þá nauð-
syn sem kann að verða fyrir ný jar
virkjanir, en þau verkefni sem
hér hafa verið nefnd kosta engu
að siður 1-2 tugi miljaröa króna.
Þannig er talið að samtenging
orkuveitusvæða kosti um 9 mil-
jarða króna og er þá um að ræða
þessar meginlinur: Byggöalina-
Grundartangi, Austurlina:
Krafla-Hérað, Vopnafjarðarlina,
Vesturlina: Hrútafjörður-Mjólká,
Hérað-Hornafjörður og Horna-
fjörður-Sigalda.
Þegar þessar tengilinur eru
komnar má gera ráð fyrir að all-
vel sé séð fyrir orkuþörf lands-
manna til almennra nota allt
fram til 1981-1982.
I viðbót við þá miljarða sem
það kostar að koma á samteng-
ingu, þarf að treysta dreifikerfin
og er talið erfitt að áætla hversu
mikið fjármagn það muni kosta.
En til dæmis má geta þess að ný-
lega hafa veriö birtir útreikning-
ará stofnkostnaði dreifiveitna frá
Rannsóknarnefnd húshitunar-
mála. Var þar miðað við 5000
manna þéttbýli og hagkvæmar
aöstæður. Var reiknaö með að
kostnaður viö dreifiveitur i þessu
byggðarlagi yröi 173 milj. kr. án
rafhitunar, en 423 milj. kr. með
rafhitun.
Þær byggðir landsins sem tví-
mælalaust er talið hagkvæmt aö
rafhita eru sveitirnar. En til þess
þarf að styrkja dreifikerfi sveit-
anna mjög verulega frá þvi sem
nú er. Núverandi einfasa
dreifilinur sveitanna eru 4000-
5000 kilómetrar að lengd og
kostnaöur viö lagningu hvers
kilómeters af þrifasa linu er hátt i
ein miljón króna hver kilómetri.
Hér er þvi alls um aö ræöa verk-
efni upp á eina 5 miljarða króna.
Hvergi
fyrirstaða
Núverandi rikisstjórn hefur
ekki beitt sér fyrir eðlilegum og
bráðnauðsynlegum aðgerðum i
raforkumálum. Stefna hennar inn
á við hefur verið tilviljanakennd
að öllu öðru leyti en þvi sem
snertir samskipti við erlenda
auðhringa. Virðist hvergi vera að
finna verulega fyrirstöðu i þeim
efnum af hálfu rikisstjórnarinnar
oger þetta einkum áberandi með
auðhringinn Alusuisse. Þetta
kemur ákaflega skýrt fram i rit-
inu „Islensk orkustefna”, bls. 92-
93. Þar segir:
„Ljósterað Alusuisse hyggst fá
nokkuð fyrir þann snúð að gefa
eftirbrot af þeim gróða, sem auð-
hringurinn tryggði sér með hin-
um dæmalausu samningum við
viðreisnarstjórnina. Magnús
Kjartansson greinir þannig frá
þvi i skýrslu sinni frá september
1973 (Þjv. 6. mars 1976):
„I framhaldi af þessum viðræð-
um (á árinu 1972) gerðu ráða-
menn Alusuisse siðan grein fyrir
hugmyndum sinum um stórfellda
samvinnu íslands og Alusuisse á
sviði áliðnaðar, þar sem orku-
lindir Islands yrðu lagðar til jafns
við búxitnámur Alusuisse en
eignarhlutföliin yrðu 50:50. I
annan stað gerðu ráðamenn Alu-
suisse grein fyrir óskum sinum
um að fá að stækka álbræðsluna i
Straumsvik sem svarar 10.000
tonna framleiðslu. Viðræður um
þessar hugmyndir fóru fram fyrr
á þessu Ari (1973), en árangur
varð enginn”.
Sú spurning vaknar eðlilega,
hvort sá „árangur” hægri
stjórnarinnar á árinu 1975 i við-
ræðum við auðhringinn, sem
kemurfram i samkomulaginu frá
10. des. 1975, hafi verið dýrara
verði keypturen efnisatriði sjálfs
samningsins bera með sér, —
hvort betur hafi verið tekið undir
þær hugmyndir ,,aö orkuiindir Is-
lendinga yrðu lagðar til jafns viö
báxitnámur Alussuisse" en gjört
var i ráðherratiö Magnúsar
Kjartanssonar. Engum vafa er
undirorpið að svo hefur verið,
eftir að meðfærilegri viðmæl-
endur settust i ráðherrastól.
Tveir atburðir, sem geröust á ár-
inu 1975 sýna það ljóslega, en i
báðum tilfellum var forðast af
stjórnvöldum aö skýra frá sam-
henginu og raunar fariö undan i
flæmingi, er um var spurt á Al-
þingi og i fjölmiðlum.
1 báðum tilfellum var Alusuisse
á ferö:
1. Súrálvinnsla á Reykjanesi. I
maibyrjun 1975 komu skyndi-
lega um það fréttir i blöðum
(Timinn o.fl.) að viðræður
stæðu yfir milli islenskra
stjórnvalda og Alusuisse um
að reisa 300-600 þúsund tonna
súráls (alumina) verksmiðjuá
Reykjanesi og nýta til
vinnslunnar gufu á Trölla-
dyngjusvæðinu og hafnarað-
stöðu og land við Straumsvik.
Tveir menn, Jón Jónsson,
jaröfræðingur og Snæbjörn
Jónasson verkfræðingur, voru
tilnefndir af iðnaðarráðuneyt-
inu til að fara til Sviss i sama
mánuði og hlýða á umsögn
Alusuisse um umhverfisáhrif
slikrar framleiðslu, en jafn-
framt leitaö álits Náttúru-
verndarráðs. Mun ráðiö hafa
LEIKFELAG
KÓPAVOGS
Glataöir snillingar
eftir skáldsögu Williams Heinesen I leik-
formi Casper Kochs.
Leikstjóri: Stefán Baldursson.
Þýðandi: Þorgeir Þorgeirsson.
Tóniist: Gunnar Reynir Sveinsson.
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson.
Miðasala i Bókaverslun Lárusar Blöndal
og i Félagsheimili Kópavogs kl. 5:30-8:30.
Simi 41985.
Sýningará sunnudögum og þriðjudögum..
Leikfélagiö sýnir einnig um þessar
mundir leikritin Tony teiknar hest og
Rauðhettu.