Þjóðviljinn - 31.12.1976, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVJLJINN Föstudagur 31. desember 1976
OJOOVIUINN
MÁLGAGN SÓSÍAUSMA,
VERKALÝÐSHREYF1NGAR
OG ÞJÓÐFRELSIS.
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Kjartan ólafsson
Svavar Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón meö sunnudagsblaöi:
Arni Bergmann
Útbreiöslustjóri: Finnur Torfi Hjörleifsson.
Auglýsingastjóri: úlfar Þormóösson
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Sföumúla 6. Simi 81333
Prentun: Blaöaprent hf.
SAMT ER HÚN FÆR, — SVO LANGT SEM HÚN NÆR
Enn eru áramót.
Timinn flýgur hratt, og sigur nú óðum á
seinni hluta 20. aldarinnar. Engin fyrri öld
hefur verið svo hraðfleyg sem þessi og
umskiptin frá siðustu aldamótum meiri á
flestum sviðum en á 1000 árum áður.
Það var bjart yfir vonum manna i upp-
hafi þessarar aldar. Þróun tækni og vis-
inda hafði leyst marga þraut og átti eftir
að leysa fleiri. Menn trúðu á sigurgöngu
eilifra framfara og sáu i hillingum fram-
tiðarlandið þar sem flestum mannlegum
meinum hefði verið útrýmt fyrir mátt vis-
inda og tækni. Þeir skarpskyggnustu
gerðu sér að visu grein fyrir þvi, að tækni-
þróunin væri ekki einhlit, heldur yrði einn-
ig að koma til félagsleg umbylting á
grundvelli jafnréttishugsjóna, svo að
tryggt yrði að rikulegir ávextir framfar-
anna kæmu ekki nær eingöngu i hlut til-
tölulega fámennra forréttindastétta.
Og hvar stöndum við svo nú, þegar að-
eins tæpur fjórðungur lifir þessarar stór-
brotnu aldar?
Hafa vonirnar ræst, eða hefur bjartsýni
aldamótaáranna orðið sér til háðungar?
Slikri spurningu verður vissulega
hvorki svarað með jái, eða neii.
Þversögn aldarinnar er sú, að annars
vegar hafa tæknilegar og visindalegar
framfarir orðið slikar, að forsendur hafa
skapast i fyrsta sinn til að útrýma hungri
og fátæktarneyð hvar sem er á jörðinni, —
en hins vegar blasir við, að sá fjöldi mann-
anna barna, sem býr við örbirgð og sáran
skort er nú meiri en nokkru sinni fyrr, og
fjölgar ár frá ári, bilið milli rikra þjóða og
fátækra fer breikkandi.
Hér er ekki um að kenna ónógum tækni-
framförum, og ekki heldur þvi, að sum
lönd séu frá náttúrunnar hendi fátækari en
önnur, heldur eingöngu óleystum félags-
legum vandamálum, þeirri staðreynd, að
enn hefur ekki tekist að brjóta á bak aftur
ofurvald þeirra auðdrottna sem i krafti
fjölþjóðlegrar hringamyndunar rikja yfir
efnahagslifi meirihluta þjóða heimsins og
mergsjúga miljónir fólks i fátæktar-
fjötrum.
Þessi er þversögn okkar aldar, sú
stærsta. Bjartsýnin frá upphafsárum
aldarinnar er vissulega ekki lengur söm
og áður. Margur nýr vandi hefur komið
upp, sem ekki var reiknað með fyrir 77 ár-
um. Hér skal minnst á tvennt.
1 fyrsta lagi hefur það orðið ljóst, að
mannkynið á yfir höfði sér hættu á gjör-
eyðingu af völdum eigin tækni og að auð-
lindum jarðarinnar eru takmörk sett.
1 öðru lagi blasir við að leiðir til lausnar
þess félagslega vanda, sem við er að fást
til útrýmingar himinhrópandi mis-
skiptingu auðsins sem færir fáum alls-
nægtir en mörgum örbirgð, — þær leiðir
eru torfærari en margur trúði á fyrri hluta
aldarinnar.
Þeir löngu skuggar, sem þróunin i þess-
um efnum hefur varpað á bjartsýna fram-
faratrú aldamótanna, hefur knúð alltof
marga til einangrunar, uppgjafar og flótta
frá félagslegri glimu við vanda aldarinn-
ar.
Það er erindi þessara orða að vara við
slikum hugsunarhætti, slikum flótta, slikri
uppgjöf. Af okkur er krafist svara við
stórri spurningu. Þeirri spurningu, hvort
mannkynið eigi við lok 20. aldar að standa
á helvitisbarmi eigin tortimingar ellegar
við upphaf timaskeiðs hins fyrsta i sög-
unni þar sem hugvit og siðferðilegur
þroski mannsins greiði öllum jarðarbörn-
um leið til nægilegs brauðs og viðunandi
félagslegs réttlætis.
Enginn getur með rétti skotið sér undan
þvi, að eiga hlut að þessu svari.
Við sem köllum okkur sósialista skulum
varast að hreykja okkur hátt, við höfum
ekki upp á að bjóða auðveldar lausnir við
öllum vanda, og saga alþjóðlegrar sósial-
iskrar hreyfingar á svo sannarlega til
bæði bjarta og dimma þætti. Eitt skulum
við samt vera viss um: Hinn alþjóðlegi
kapitalismi með sitt grundvallarlögmál
um gróða og meiri gróða til handa ófreskj-
um fjölþjóðlegra auðhringa hann leiðir
dauða og tortimingu yfir meginþorra
mannkyns á ekki ýkjalöngum tima, ef
ekki tekst að spyrna við fótum. Og þessi
alþjóðlegi kapitalismi sem er soramark
20. aldarinnar, verður ekki brotinn á bak
aftur án þess að tekið sé mið af hug-
myndagrundvelli og félagslegum úrræð-
um jafnréttishugsjóna sósialismans.
Þess vegna skulum við ekki hika við að
leggja okkar litla lóð á vogarskálina hvert
og eitt i þeirri risaglimu, sem háð er um
veröld alla.
Sannleikurinn er sá að allt virðist nú
óvissara en fyrir 70-80 árum um það,
hvernig niðurstöður aldarinnar ráðast.
Þess vegna veltur einmitt nú og á næstu
árum meira á þvi en nokkru sinni fyrr,
hvernig til tekst um hlut hins breiða f jölda
að mótun sögunnar.
Sérhver kynslóð verður að brjóta til
mergjar vanda eigin tima. Þekking á sög-
unni er nauðsynleg. Þangað sækjum við
þó ekki lausn á vanda dagsins i dag. Hver
er sinnar gæfusmiður. —Þau orð eiga lika
við mannkynið sem heild.
Við skulum ekki horfa fram á veginn i
trú á einfaldar lausnir i flókinni veröld.
Við skulum efast um flest, en láta efann þó
aldrei draga úr okkur kjark til þátttöku i
þeirri pólitisku baráttu sem úrslitum
ræður. Þær sættir, sem ófreskja alþjóð-
legs kapitalisma býður, eru svikasættir.
Skepnan hefur aldrei verið hættulegri eða
grimmari en einmitt núna.
Það framtiðarland jafnréttis og mann-
legrar reisnar, sem bestu menn sáu i
hillingum i upphafi 20. aldar finnum við
máske aldrei, en það sem öllu máli skiptir
fyrir hvern einstakan og mannkyn allt er
að vera samt á leiðinni þangað. Þar liggur
von okkar. Leiðin er torfærari en áður, —
samt er hún fær svo langt sem hún nær.
—k.
Húsbónda
valdið notað
I sambandi við uppsagnir
Reykjaprents h.f. á þremur
starfsmönnum Alþýðublaðsins
er vert að vekja athygli á
tvennu: fíú þegar á reynir kem-
ur berlega i ljós að Reykjaprent
h.f. hefur öll ráð Alþýðubláðsins
i hendi sér. Það ræður starfs-
mannafjölda, stærð blaðsins og
möguleikum þess til þess að
heyja samkeppni við önnur
blöð, auk þess sem öll önnur
rekstrarleg málefni eru i hönd-
um Reykjaprents. Talið um
óöalið og hjáleiguna átti þvi
fullan rétt á sér. Og nú bendir
allt til þess aö Alþýðufloksmenn
verði að sætta sig við að Alþýðu-
blaöið verði minnkaö á ný með
valdboði frá heildsalaútgefend-
um Visis.
Hitt atriðið er að með
uppsögnunum viðurkennir
Reykjaprent h.f. að miklir
erfiðleikar eru nú i rekstri fyrir-
tækisins, en Visir og Alþýðu-
blaðið eru rekin sem ein heild,
Rökstuðningurinn fyrir upp-
sögnunum var m.a. að spara
þyrfti um 700 þúsund kr. á mán-
uði í launagreiðslum á Alþýðu-
blaðinu og gripið yrði til svip-
aðra sparnaðarráðstafana á
Visi.
jr
Islenska og
enska
Það er stundum látið töluvert
af þvi, að islenska hafi staðið sig
betur en til að mynda
skandinavisk mál fyrir þeim
þrýstingi sem hér og viðar
verður af áhrifum ensku. Og
þaö er satt að islenska er ekki
eins opin fyrir tökuorðum og t.d.
danska hefur reynst — þott
vissulega váöi tökuorð og
slettur uppi á nokkrum sviöum
og nægir þá aö visa til þess máls
sem viðhaft er um poptónlist i
fjölmiðlum. Og máliö er i reynd
flóknara en þetta. Til dæmis
benti Helgi J. Halldórsson á það
nýlega i útvarpsþætti ágætum,
hvernig óeðlileg notkun nafn-
orða og eignarfallasambanda
sækir fram, ekki sist i sérfærði-
legu máli og skriffinnskulegu.
Undarleg
kynning
Það er þvi ærin ástæða til aö
vara við þvi aö hampa ensku
sýkntogheilagt og hafa þá gefið
sér þá forsendu að hún sé eigin-
lega jafntöm islendingum og
þeirra eigin tunga. Þetta geröist
til dæmis með mjög áberandi
hætti i Morgunblaðinu á að-
fangadag þegar kynntar voru
jólamyndir kvikmyndahúsa.
Yfir klausu um hverja mynd
var sett fyrirsögn — og fyrir-
sögnin var i öllum tilvikum
nema tveim heiti myndarinnaf
á ensku. Family Plot, The
Marathon Man, The Duchess
and the Dirtwater Fox, The
Towering Inferno og The Golden
Voyageof Sindbad. 1 meginmál-
inu er svof jallað um myndirnar
undir þessum heitum yfirleitt —
voru þó kvikmyndahúsin búin
að gefa þeím nöfn, nema Há-
skólabió vill halda fast við að
Marathon Man heiti svo og ekki
annað. Tvær myndir voru
kynntar á fslensku, Borgarljós
Chaplins, sem hefur verið sýnd
hér áður oftar en einu sinni og
hefur islenska heitiö unnið sér
hefð og svo „Lukkubillinn snýr
aftur” sem er framhald á mynd
sem áður var sýnd og er þar
Lukkubill til greindur.
Þessi sjálfvirka notkun ensku
minnir á ummæli borgar-
stjórnarmanns frá Grimsby i
veislu hjá borgarstjórn Reykja-
vikur fyrir nokkrum árum :
hann kvað margt sameina
Grimsbymenn og islendinga,
báðir lifðu á fiski og báðir voru
„english speaking community”,
enskumælandi samfélag.
*Allar ameriskar
Við'minnum á það, að ekki
dettur mönnum i hug að kynna
danskar eða franskar myndir
með heiti þeirra á frummálinu,
og ef að það væri gert við slavn-
eska mynd yrði uppi meirihátt-
ar hneykslan. Og annaö er það i
fyrrnefndri kynningu kvik-
myndahúsanna sem leiðir at-
hyglina að þvi, hve einhliöa okk-
ar andlegt fóöur er i veigamikl-
um greinum: hver einasta jóla-
kvikmynd er amerisk. Engin er
frá þeirri álfu sem við eigum að
heita hluti af.
AB —ekh.