Þjóðviljinn - 20.03.1977, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 20. mars 1977
SIÐGÆÐI OG POLITIK:
Carter, sovétmenn og
mannréttindin
Sovétmenn eru bersýnilega
afar óhressir yfir þvi, aö Cart-
erstiórnin bandarlska lætur aö
sér kveöa um mannréttinda-
mál og þá sérstaklega af þvi aö
hún sýnir opinskátt samúö meö
sovéskum andófsmönnum. So-
vésk blöö vikja aö þessu beint og
óbeint á degi hverjum, og úr-
drættir úr þeim skrifum koma
inn á islenskar ritstjórnarskrif-
stofur frá fréttastofunni APN.
Kjarninn i óánægju sovét-
manna meö afstöðu Carter-
stjórnarinnar er þessi: Meö þvi
aö taka afstööu meö andófs-
mönnum er verið aö hlutast til
um innanrikismál Sovétrikj-
anna. Þar meö er verið aö spilla
friösamlegri sambúö (,,Þaö er
ekki unnt aö gera tvennt i einu:
Vinna aö spennuslökun og hlut-
ast til um innanrikismál gagn-
aðilans aö spennuslökuninni” —
APN, 11 mars). Auk þess hafi
Bandarikin engan rétt til aö
setjast I hásæti dómara i mann-
réttindamálum, bæöi vegna
þess aö hjá þeim rikir kyn-
þáttamisrétti og atvinnuleysi og
vegna þess, aö þau sýna þá tvö-
feldni, aö gagnrýna aöeins
sósialisk riki en „gagnrýna ekki
lönd sem fremja sviviröuleg-
ustu mannréttindabrotin vegna
þess aö þau eru annaöhvort
bandamenn Bandarikjanna eöa
hernaöarlega mikilvæg”. (APN
9 marz).
Þaö er þó nokkuö til i þessum
ásökunum sovéskra en þaö þýð-
ir ekki, aö hlutur þeirra sjálfra
batni viö það.
Við skulum ekki fara mjög
langt út i þá sálma hér, hvort
mannréttindakappræðan
muni i raun spilla verulega
möguleikum á bættri sambúö
stórveldanna, sem til dæmis
kæmi fram i nýjum samningum
um takmarkanir á vigbúnaöi.
Þaö er ljóst, aö bréf Carters til
Sakharofs, samtal hans viö
Búkovski ofl. hafa kælt vinskap-
inn, en um raunverulegar af-
leiöingar er of snemmt aö spá —
þaö mun sjást af næsta áfanga
viðræöna um vigbúnaöarmál.
En satt aö segja er hér um
stærra mál að ræöa en sambúö
Sovétrikjanna við Bandarikin.
Tvöfeldni?
Sem fyrr segir, halda sovét-
menn þvi mjög á lofti, aö
áherslur bandarikjamanna á
mannréttindamál séu runnar
undan rifjum kaldastriðsmanna
sem vilji spilla sambúö og hagn-
ast á vlgbúnaöarkapphlaupi.
Þaö tal sé eftir þvi hræsnisfullt:
Þaö sé talaö um Sovétrikin eöa
Tékkóslóvakiu, ekki um grann-
riki og skjólstæöinga
Bandarlkjanna sjálfra. Þessi
gagnrýni á vestræna siöferöi-
lega tvöfeldni hefur átt allmik-
inn rétt á sér, en þó siöur nú en
veriö hefur. Carterstjórnin hef-
ur einmitt bryddaö upp á þvi ný-
mæli, aö tengja nokkrar mann-
réttindakröfur viö samskipti
landsins viö nokkrar hinna lök-
ustu af stjórnum Suöur-
Ameriku. Nokkuö hefur veriö
dregiö úr bandariskri hernaöar-
aöstoö viö Argentinu og
Uruguay svo dæmi séu nefnd.
Brasiliustjórn fékk á dögunum I
hendur skýrslu sem gerö var
fyrir bandariska þingiö m.a. um
mannréttindi i þvi landi, og
móögaöist svo viö, aö hún rifti
samningum viö Washington um
hernaðaraðstoð.
lranskeisari, sem rekur lik-
lega grimmustu og pyntinga-
glööustu lögreglu heims, hefur
þegar varaö Carter viö aö beita
sig einhverjum siögæöiskröfum.
Hann segir (Newsweek 14.
mars) á þá leiö, aö ef aö Banda-
rikin ætli aö neita sér um vopna-
kaup, þá muni þau hrekja frá
sér það afl sem mest stuölar aö
„stööugleika” í Vestur-Asiu.
Hann lætur aö þvi liggja aö hann
gæti vel vingast nokkuð við ná-
granna sína sovétmenn i
staðinn, og bætir svo viö venju-
legri fjárkúgun: Ég get, segir
keisarinn alveg eins keypt vopn
af frökkum, bretum og svo rúss-
um — og hver er til taks annar
en ég sem geti keypt af Banda-
rikjunum vopn og aörar vörur
fyrir lOmiljaröa dollara á næstu
fimm árum?
Veruleiki
og yfirskin
Auðvitaö er hægur vandi aö
benda á margar þverstæður i
hinni siöferöilegu utanrikis-
stefnu Carters, sem margir
vilja fyrst og fremst útskýra
sem viöbrögö viö siöleysi
Watergatetima Nixons. Banda-
riskir ráögjafar og sérþjálf-
unarskólar hafa stutt aö völd-
Ford og Bréfsjnéf: viö sknlum
ekki hafa hátt.
transkeisari? þiö skuliö ekki
reyna neinn móral viö mig.
um, ofbeldi og glæpum lög-
reglusveita hinnar Rómönsku
Ameriku. Arðrán bandariskra
auöhringa i þeirri álfu er eitt af
þvi, sem mest stendur fyrir
þrifum frelsi og mannréttindum
þar um slóöir. Þaö er mjög llk-
legt, aö Carter veröi aö hopa á
hæli meö allt saman, enn frekar
vegna afstööu áhrifamikilla
bandamanna eins og Brasiliu
eöa Irans en vegna sambúöar
viö Sovétrikin. Engu aö siður
heföi þessi þverstæöufulla viö-'
leitni suöurrikjabaptistans
truflaö nokkuö hina venjulegu
„raunsæispólitik” sem riki
heims stunda. Hrært nokkuð
upp I spurningum um mannlega
samstööu , sem hljóta alltaf aö
teljast brýnar. Sömuleiöis býö-
ur þessi þróun málaupp á mögu-
leika til aö átta sig betur á falsi
og veruleik i mannúöartali i
heiminum.
Þegjum báðir
Nú liggur þaö I augum uppi aö
þaö er hægur vandi aö snúa
tali sovétmanna um bandariska
hræsni upp á Moskvumenn
sjálfa. Þeir vilja tala hátt um
Angelu Davis eöa Luis Corvalan
— en þeim mun færra um þaö,
sem gerist hiö næsta þeim I nú-
tið og fortið (fangabúöir Stalins
eru t.d. aftur orönar feimnis-
mál). Hegöun sovéskra gagn-
vart bandarikjamönnum lýsir
þeim reyndar mjög vel. Meðan
Kissinger og Nixon stunduðu
sina „lokuöu” diplómatiu (og
sömdu kannski um einstaka
andófsmenn eða útflutning gyö-
inga I kyrrþey) þá voru sovésk
málgögn mjög stillt og hófsöm i
garö Bandarikjanna. Þaö er
frægt, aö engin þjóö mun hafa
verið jafn fáfróð um Watergate-
málin og sovéskir (kinverjar
reyndar lika, og af svipuöum
ástæöum). En nú, þegar Carter
hefur skrifað Sakharof bréf, eru
sovésk blöö öll hin herskáustu,
rifja upp af mikilli heift alla
hæpna dóma sem falliö hafa i
málum blökkumanna banda-
riskra nokkur ár aftur i timann,
og eru meira aö segja farnir aö
útlista fyrir mönnum Water-
gate, sem dæmi um spillingu
hins bandariska samfélags.
Mórallinn sem boðið er upp á er
i reynd afar einfaldur: Þú hefur
ekki hátt um mig. Ég hef ekki
hátt um þig.
Misjöfn samúð
Viö veröum vist aö viöur-
kenna, aö þaö sé ekki nema eöli-
legt, hvort sem um er aö ræöa
einstaklinga eða stórveldi, aö
ekki tekst mönnum aö sýna
jafnan áhuga öllum þeim sem
veröa fyrir barðinu á ritskoöun,
ranglátri löggjöf, lögreglufanta-
skap o.s.frv. Hver og einn mun i
reynd sýna mestan áhuga þeim
einstaklingum og hópum, sem
honum finnst vera skyldir sér aö
viöhorfum og örlögum. Arabar
vilja tala um palestinumenn,
afrikuriki um apartheid, kin-
verjar um syndir sovétmanna.
sovétmenn um bandariska. Og
svo farið sé I smærri dæmi: ég
sem islenskur sósialisti get al-
veg viöurkennt aö ég hefi meiri
samúð með Wolf Biermann og
Médvédéfbræörum en meö t.d.
Amalrik og Maxlmof. En hvaö
sem þessum takmörkunum liö-
ur er eitt sem viö skulum slá
föstu: jafnvel einhliöa samstaöa
meö þeim sem búa viö skert
mannréttindi er alltaf betri en
gagnkvæmt samsæri um aö
þegja um allt saman.
„Ruslaralýður”
Nú skal þvi heldur ekki
gleymt, aö sovétmenn vilja alls
ekki bera saman sina andófs-
menn og þjóöfrelsismenn og
kommúnista i öðrum löndum.
Meira en svo: þeir telja slikan
iffiv
Carter: frambúöarstefna eöa
Watereatemálsins?
ARNI BERGMANN:
Sakharof — „fáeinir óvinsælir
sérgæöingar”!
samanburö, beinan og óbeinan,
hina verstu móögun viö sig.
Þeirra málflutningur er allur á
þann veg, aö andófsmenn séu
mesti ruslaralýöur. „Fáeinir
sérgóöir einstaklingar, sem eru
óvinsælir i heimalandi sinu”
segir Spartak Béglof (APN
9 mars). „Undir dulargervi
„baráttumianna” fyrir mann-
réttindum leynast ævintýra-
menn og eiginhagsmunaseggir”
segir i grein frá 9 mars, þar sem
látið er aö þvi liggja, aö
hreyfing sovéskra gyöinga, sem
ekki fá aö fara úr landi, sé á
snærum bandarisku leyniþjón-
ustunnar CIA. M.ö.o. viö fáum
ekki aöra lýsingu á andófs-
mönnum, en þeir séu sérgóöir
fööurlandsvikarar, njósnarar,
svallfúsir ævintýramenn, eöa
þá geöbilaöir menn.
Nú má þaö vel vera, aö meöal
andófsmanna séu misjafnir
sauöir, og hafi sumir gutlaö viö
aö selja valútu eöa þá daöra viö
CIA. Sumir eru farnir menn á
taugum, og aörir eru sendir inn I
andófshópa af sovésku leynilög-
reglunni.
Til að stinga upp
á fáránlegum
hlutum
En þaö er ljóst öllum þeim
sem hafa reynt aö fylgjast meö.
aö ofangreind heildarmynd af
sovésku andófsfólki er fölsk.
Þaö er satt aö segja einkennileg
„sérgæska” og „eigin-
hagsmunastreö” sem dregur
menn inn í þá áhættu, sem fylgir
þvi aö vera i virku andófi viö hiö
sovéska bákn. Flestir slikra
manna — sem geta aö ööru leyti
veriö mjög ólikir — þurfa fyrst
og fremst að hafa til aö bera
mikiö hugrekki og fórnfýsi. Þeir
mega búast viö aö veröa hraktir
frá öllum störfum og aö ættingj-
ar þeirra veröi fyrir ýmsum
óþægindum. Ef þeir eru mjög
virkir, veröur meö öllum ráöum
reynt að hrekja þá i einangrun
eöa fangelsi. Sovésk málgögn,
sem stundum eru að kvarta yfir
ósanngirni vestrænna blaöa i
túlkun mannréttindamálanna,
munu aldrei ljá pláss hálfu oröi
frá einhverjum lesanda, sem
vildi t.d. sýna fram á aö Andrei
Sakharof heföi sitthvaö sér til
ágætis, þótt ekki væri nema þaö,
aö hann gaf á sinum tima allt
sparifé sitt, lSOþúsundir rúblna,
til krabbameinsrannsókna.
Sovétfjand-
skapur!
Hin kolsvarta mynd sovéskra
blaöa af andófsmönnum er þvi
miöur partur af einum veiga-
miklum veikleika hins sovéska
kerfis: þaö neitar aö ræöa eigin
áviröingar. Þaö getur ekki
hugsaö sér aö játa, aö eölilegir,
heiöarlegir menn, geti haft full-
komlega eðlilegar ástæöur til
meiriháttar gagnrýni á vissar
hliðar þess. Sovésk blöö segja
t.d. sem svo, aö þaö gæti verið
hæpiö ef vesturlönd ættu aö
fylgja pólitiskum ráöleggingum
Sakharofs eöa Amalriks, aö
maöur ekki tali um Solsjenitsin.
Þaö er rétt, einkum i siöasta
dæminu. En hitt munu þessi
sömu blöö aldrei viöurkenna, aö
Sovétrikin sjálf eigi sök á þvi,
þegar menn sem þessir veröa aö
beinum andstæöingum alls sem
sósialismi heitir. Andrei Sak-
harof t.d. byrjaöi sem fremur
hógvær stuðningsmaöur vissra
endurbóta. Þaö eru afar nei-
kvæöar undirtektirvið gagnrýni
hans sem smám saman leiða til
þess aö hann gefst upp á hinu
sovéska kerfi. 1 sovéskri túlkun
er aldrei viöurkennt aö tilteknir
þættir i sovéskri sögu og
stjórnarháttum skapi andófs-
menn af ýmsum tegundum þeir
skapast aöeins af persónulegum
áviröingum, eöa utanaökom-
andi skaölegum áhrifum (þaö
heitir „hugmyndafræöileg
moldvörpustarfsemi”), aö dómi
sovéskra málgagn.
Og þess vegna er þvi heldur
ekki svarað þegar vestrænir
vinstrisinnar og kommúnistar
taka svari andófsmanna meö
einum eða öörum hætti. Heldur
er sagt meö hneykslunarsvip,
aö „jafnvel þeir sem telji sig
vinstrisinna” hafi gleypt viö
agni sovétfjandskapar, eða þá
aö þeir séu bara að kaupa sér
atkvæöi. Franski kommúnistinn
og sagnfræöingurinn Jean
Ellenstein tekur einmitt slikar
ásakanir upp i svari viö gagn-
rýni sovéska vikuritsins Novoé
vrémja á bók hans um sögu So-
vétrikjanna. Ellenstein visar
þann 5. febrúar i franska
kommúnistablaðinu France
Nouvelle á bug ásökunum um
„sovétfjandskap frá vinstri”
meö þessum oröum:
„Sovétfjandskap stunda þeir,
sem aöeins sjá neikvæðar hliöar
á sovéskri fortið og nútiö og
draga af þeim aöeins neikvæöar
niöurstööur. En I þessu sam-
bandi: Hver er þaö sem hellir
vatni á myliú sovétfjandskapar?
Þeir sem gagnrýna pólitiska
misnotkun geösjúkrahúsa, eöa
þeir sem misnota þau, eins og
gert er I Sovétrikjunum I dag?
Viö erum langt frá þvi aö vera
„afurðir sovétfjandskapar”, en
þvi miöur : viö stöndum frammi
fyrir staöreyndum sem viö
hörmum mjög”.
Arni Bergmann
SUNNUDAGSPISTILL