Þjóðviljinn - 20.03.1977, Blaðsíða 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. mars 1977
Jafnvel gömlu,
útópisku sósíalistarnir
fjölluðu um undirokun
kvenna. Frægastur
þeirra er Fourier
(1772—1837) og gagnrýni
hans á stöðu konunnar. I
velþekktum kafla segir
hann: „Þá breytingu sem
orðið hefur á sögulegum
tímum má alltaf miða við
framsókn kvenna til
frelsis, því sigur manns-
ariclans á náttúrunni sést
bestá sambandi karls og
konu, sambandi hins
sterka og hins veika.
Ástandið í kvenfrelsis-
málum er hinn eðlilegi
mælikvaröi á hversu
ástatt er um frelsi
almennt."
Marx, Engels og aörir
sósialiskir fræöimenn á eftir
þeim hafa alltaf haldið þvi fram
að i kapitalisku þjóðfélagi séu
andstæður kynjanna ósættan-
legar, en frelsi megi ná i sam-
félagi sem stefni að sifellt full-
komnari sósialisma með
kommúnisma að markmiði.
Eins og ég hef áður nefnt hafa
þeir e.t.v. álitið að þetta gengi
hraðar fyrir sig en raun hefur
orðið á, þó hef ég hvorki séð
Marx né Engels klæðast
spámannsgervi og finna kenn-
ingum sinum stað og stund ein-
hvers staðar langt frammi i
blárri framtið.
t hinum sósialiska heimi hef-
ur reynst mjög erfitt að veita
konum frelsi, þótt hinn efna-
hagslegi grundvöllur sé fyrir
hendi, og þetta telja margir
vinstrisinnar að sanni að óger-
legt sé að skapa konum jafn-
stöðu, þrátt fyrir breytta efna-
hagslega uppbyggingu og sam-
eign á framleiðslutækjum.
Þetta er rangt mat, en ekki er
hægt að koma sér undan þeim
erfiðleikum sem verða á leiðinni
að settu marki — ég hef áður
nefnt þau smáborgarlegu áhrif
sem Lenin lýsti svo ágætlega
hér að framan og bæði kynin
verða fyrir, og þar við bætist að
i sósialisku löndunum hefur leg-
ið við kreppuástandi vegna að-
gerða kapitaliska heimsins og
þá ekki sist heimsstyrjaldarinn-
ar þegar mörg fram-
faraviðleitni lenti á villigötum
og markmiðið, sósialiskt fólk i
sósialísku landi, varð að vikja
fyrir þvi að lifa af. Strax eftir
rússnesku byltinguna 1917 var
reynt að kollvarpa kynferöis-
legu mati á konunni, þýðingu
hjónabandsins I samskiptum
kynjanna, frjálsar fóstur-
eyðingar leyföar o.s.frv. I ljós
kom að þetta hafði hörmulegar
afleiðingar I landi þar sem geis-
aði borgarastyrjöld og iðnaður
var skammt á veg kominn, en
flokkurinn langt á undan sam-
löndum sinum i afstöðunni til
vandamála kynjanna.
Einkvæniö sem felur i sér undir-
okun konunnar hefur rikt i 3.000
ár. Hver vitiborinn maöur sér,
að þessar aðstæður breytast
ekki á einum degi — jafnvel þótt
hinn félagslegi og efnahagslegi
grundvöllur hafi verið lagfærð-
ur.
Þrátt fyrir það að fyrstu
sósialistarnir gerðu sér grein
fyrir kúgun konunnar og að það
voru einmitt brautryðjendur
hins visindalega sósialisma sem
hófu að skilgreina til hlitar
orsakir þessarar kúgunar, þá er
ekki þar með sagt að verka-
lýðurinn hafi strax fallíst á
þessar skoðanir, þvi að um
miðja siðustu öld þegar þær
koma fram hvildi eymd og sult-
ur eins og mara á launafólki og
ógnaði lifi þess dag hvern.
Eftir þvi sem iönvæðing jókst
komu æ fleiri konur inn á vinnu-
markaðinn, en karlmenn litu á
þær sem ógnun við vinnuöryggi
sitt og tilveru, alveg á sama
hátt og þær afkastamiklu vélar
sem þá voru lika að koma fram.
Hvorki verkakonur né -karlar
skildu i fyrstu, að markmið
verkalýðsstéttarinnar felur
einnig i sér lausn kvenfrelsis-
vandans. Loks að fenginni
árg,tugareynslu gerði hinn
framsæknasti hluti stéttarinnar
sér grein fyrir þvi, aö aukin
vélvæðing dregur úr muninum á
kvenna- og karlastörfum og eins
eru hagsmunir kynjanna ekki
ósættanlegar andstæður innan
verkalýðsstéttarinnar. Þetta er
stétt sem ekki hefur efni á striði
kynjanna, en lokatakmark
hennar felur i sér lausnina á
orsök striðsins.
Hin borgaralega
kvennahreyfing sem starfandi
var á fyrstu árum verkalýðs-
hreyfingarinnar skildi þetta
aldrei og gerði þvi þá, eins og
nú, stéttabaráttuna að baráttu
kynjanna. Marx ræöst þegar
1874 gegn hinni borgaralegu
kvenréttindahreyfingu fyrir
þaö, að hún sé andvig þvi að
verkalýðsfélögin berjist fyrir
sérstökum friðindum fyrir kon-
ur og börn i verksmiðjum. Hin-
ar borgaralegu konur töldu það i
andstöðu við kvenfrelsi að kon-
ur fengju þessi friðindi sem
reyndar voru oftast lifsnauð-
synleg. Marx leggur áherslu á
að andstaðan gegn friðindalög-
gjöf fyrir konur komi ekki frá
kapitalistunum sjálfum, þvi að
næstum hver einasta valdastétt
kann, þvi miöur, þá list aö beita
fyrir sig bæði þeim sem hafa
hag af völdunum og ekki siður
fórnarlömbunum.
Að lokum bendir hann á, að ef
t.d. vinnutimi kvenna fengist
styttur, þá muni það létta bar-
áttuna fyrir styttum vinnutlma
karla. Hann kemur hér fram
með þá kenningu sem verka-
lýðshreyfingin hefur notfært sér
hvað eftir annað þ.e. að i barátt-
unni við auðmagnið beri að var-
ast sundurþykkju meðal launa-
fólks, en reyna þess I stað að ná
fram lagfæringum og umbótum
þar sem mögulegt er og reyna
siðan að fá hið sama fram
handa fleiri hópum. Þetta gildir
enn i launabaráttunni að sterk-
ustu hóparnir verða fyrst að
berjast fyrir hagsbótum sér til
handa og draga siðan þá lág-
launuðu með sér. Ef einblint er
á veikustu hópana — þ.e. þá
lægst launuðu — og það oft út frá
mjög virðingarverðum, sósíal-
iskum sjónarmiöum, endar það
næstum alltaf á þvi að launa-
kjör allrar stéttarinnar versna.
Engels kom með eftirfarandi
skýringu við ensku kvenrétt-
indakonuna Gertrud Guillaume-
Schack sem seinna gerðist
anarkisti: ,,Að þvi er ég best
veit krefjast allir sósialistar
sömu launa fyrir sömu vinnu,
jafnthanda konum sem körlum,
þar til laun hafa verið algjör-
lega afnumin. Ég geri mér fylli-
lega ljóst að verkakona þarfnast
sérstakrar verndar gegn
kapitalisku arðráni vegna hins
sérstaka liffræðilega hlutverks
sins. Þær ensku konur sem berj-
ast fyrir þvi, að konur fái form-
lega sama rétt og karlar til að
láta kapitalistana arðræna sig
hafa beint eða óbeint hag af
kapitalisku arðráni beggja
kynjanna. Ég viðurkenni að ég
hef meiri áhuga á heilbrigði
komandi kynslóöar en algjörum
og formlegum jöfnuði kynjanna
siðustu ár kapitalisks fram-
leiðslukerfis. Það er sannfæring
min að raunverulegum jöfnuði
karla og kvenna verði ekki náð
Konan og
sósíalisminn
Þridji hluti
úr bók
Hanne
Reintoft
fyrr en kapitaliskt arðrán
beggja kynjanna er horfið og
einkaheimilisstörfum breytt i
félagslega iðju.”
Það er annars eftirtektarvert
að bæöi Engels, Lenin og siðar
fleiri leggja áherslu á að það
verði nauðsynlegt að heimilis-
störf verði flutt út i samfélagið
til þess að konan öðlist frelsi, að
komið verði á fót mötuneytum,
barnaheimilum o.s.frv. Komið
hefur i ljós að á þessu sviði eiga
bæði konur i sósialisku rikjun-
um og konur i hinum fram-
sæknu kvennahreyfingum mjög
erfitt að fylgjast með.
Mötuneyti eru góðra gjalda
verð, en þegar kemur að þvi að
láta aðra gæta barna okkar,
jafnvel nokkra daga i viku
hverri, þá eru margar konur
ekki lengur með, og þegar reynt
er að koma þessu á i sósialisku
rikjunum svörum við þvi venju-
lega með furdómum. Ef við
þorum ekki að feta þá slóð sem
okkur hefur verið visað á og
fylgja þannig eftir þróun sam-
félagsins, þá göngum við i lið
með afturhaldsöflunum sem
reyna — að visu árangurslaust
— að hefta þessa þróún.
Alexandra Kollontay andmælti
einnig ákaft hinni borgaralegu
kvennahreyfingu. I fyrirlestri
sem hún hélt 1921 i Sverdlovhá-
skólanum I Leningrad leggur
hún áherslu á það meginein-
kenni borgaralegu kvenna-
hreyfingarinnar aö hún telji sig
hafna yfir stéttaandstæður og
geti þvi breytt réttindabaráttu
kvenna úr stéttabaráttu i bar-
áttu milli kynjanna. A þennan
hátt afsala þessar borgaralegu
konur sér bæði þvi að vinna
stuðning meöal hins mikla
fjölda verkakvenna sem skilja
að um stéttabaráttu er að ræöa,
baráttu milli launafólks og
auðvalds — og einnig þvi að fá
stuðning margra framsækinna
karlmanna sem hafa skilning á
og vilja leggja sig fram viö
að leysa vandamál kvenna.
Eins og fram hefur komið fellst
ég á þessar skoðanir, en þær
eiga engu siður við um kvenna-
hreyfingarnar nú á dögum.
Kollontay leggur einnig
áherslu á að hinni borgaralegu
kvennahreyfingu sé svo mikið i
mun að sýna fram á að „konan
sé jafngóð” og karlmaðurinn að
þaö gleymist að taka tillit til
hins sérstaka og eðlilega hlut-
verks konunnar og þeirrar kröfu
sem hún verður þess vegna að
setja fram. Hún segir ennfrem-
ur, að meðan konan taki ekki
þátt i félagsstarfi og framleiöslu
sé ekki nauðsynlegt að taka sér-
stakt tillit til hennar, en leggi
hún sinn skerf til framleiðslunn-
ar, þá geri hið félagslega hlut-
verk, sem hún þar að auki verð-
ur að inna af hendi, það
óhjákvæmilegt að samfélagið
sýni henni sérstaka umhyggju
og taki meira tillit til hennar en
annarra.
Lenin leggur einnig á þetta
sérstaka áherslu. Clara Zetkin
hefur þetta eftir honum úr við-
tali þeirra 1921: „Sú stefna
verður að vera skýrt mörkuð að
raunverulegt kvenfrelsi er
ómögulegt nema i kommúnisku
samfélagi. Leggja verður sér-
staka áherslu á órjúfanlegt
samhengi félagslegrar og bein-
linis mannlegrar stöðu konunn-
ar annars vegar og einkaeignar
á framleislutækjum hins veg-
ar. Þannig visum við á bug I eitt
skipti fyrir öll þessu „kvenrétt-
indasnakki”. Um leið leggjum
við grundvöllinn að þvi að lita á
málefni kvenna sem hluta af
stærra félagslegu vandamáli,
þ.e. máli vekalýðshreyfingar-
innar, og tengja það stéttabar-
áttu verkalýðsins og bylting-
unni.
Hin kommúniska kvenrétt-
indahreyfing verður einnig að
vera fjöldahreyfing, hluti af enn
stærri fjöldahreyfingu sem nær
ekki aðeins til verkalýðsins,
heldur einnig til allra arð-
rændra og undirokaðra hvar
sem er I samfélaginu, til allra
fórnarlamba kapitalismanns og
allra þeirra sem standa höllum
fæti. í þessu felst einnig mikil-
vægi kvennahreyfingarinnar
fyrir stéttabaráttu verkalýösins
og sögulegt hlutverk hans, þ.e.
að skapa kommúnískt sam-
félag. Við getum svo sannan-
lega verið stolt af þvi,aö við höf-
um úrvalssveit byltingarsinn-
aöra kvenna I flokknum og i
kommúniska alþjóðasamband-
inu. En það er ekki það sem úr-
slitum ræður. Við verðum að
vinna til fylgis við okkur miljón-
ir verkakvenna i borg og bæ, til
fylgis við baráttu okkar og þó
sérstaklega til að koma á
kommúnisku þjóðskipulagi. An
kvenna er engin raunveruleg
fjöldahreyfing til.”
1 þessu samtali álasar Lenin
Clöru Zetkin fyrir að hún hafi
átt þátt i þvi innan þýsku
kvennahreyfingarinnar að um-
ræðurnar snerust um of um
kynferðismál, hjónaband og
skyld málefni, en of litið um
félags- og atvinnumál, og póli-
tisk mál yfirleitt. Þetta er einn-
ig aðvörun við að breyta stétta-
baráttunni i baráttu milli kynj-
anna. A þaö er drepið hvað eftir
annað, að sósialisk þjóðfélags-
bylting sé nauðsynlegur grund-
völlur kvenfrelsis. Mér finnst
það mjög áhrifamikið þegar
Lenin snýr framangreindum
ummælum við og sýnir konum
þar með virðingu sina, en þetta
gerði hann i ræðu sem hann hélt
á fyrstu ráðstefnu rússneskra
verkakvenna 1918: „An þátt-
töku meginþorra verkakvenna
verður ekki um sósillska bylt-
ingu að ræða,” og „reynsla
verkalýðshreyfingarinnar sýn-
ir, að framgangur byltingarinn-
ar fer eftir þátttöku kvenna i
henni.” Þetta er mjög góður
vitnisburður fyrir kvenþjóðina i
heild.
Hinir klassisku fræðimenn
sósialismanns lögðu sérstaka
áherslu á að kvenfrelsi væri háð
þvi að komið væri á sósialisku
þjóðskipulagi. Af þessu leiöir
eðlilega þá spurningu hvernig
konum hafi vegnað innan al-
þjóðahreyfingar kommúnism-
anns.
Þrátt fyrir að sósialisku rikin
séu mjög misjafnlega á veg
komin I þróuninni og stefna
þeirra I uppbyggingu sósial-