Þjóðviljinn - 26.03.1977, Qupperneq 6

f SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 26. mars 1977
Miljarðamöguleikar í
eldi „sporðfénaðar”
Stefán Jónsson mælti fyrir frumvarpi þeirra Geirs
Gunnarssonar um fisheldissjóö við Framkvœmdastofnun
Stefán Jónsson og Geir
Gunnarsson flytja i efri deild
alþingis frumvarp til laga um
Fiskeldissjóó rikisins. Gerir
frumvarpiö ráö fyrir aö sjóöur
þessi starfi undir Framkvæmda-
stofnun og skal rikiö leggja hon-
um til 600 milj. kr. meö jöfnum
greiöslum á 5 árum, i fyrsta sinn
1978.
Hlutverk Fiskeldissjóös skal
vera aö veita lán til fiskeldis allt
aö 50% af stofnkostnaöi, einnig aö
veita óafturkræf framlög til
grundvallarrannsókna og til-
rauna á sviöi fiskiræktar.
Stefán mælti fyrir frumvarpi
þessu á miövikudag, 23. mars.
Br autry ðj endu rnir
Fyrst vék Stefán aö braut-
ryöjendastarfi sem unniö hefur
veriö i fiskeldismálum hér á
landi.
Þetta veröur ekki samhangandi
sögulegt yfirlit, sagöi Stefán,
heldur stiklaö á stóru og vil ég
fyrst geta kempunnar Þóröar
Flóventssonar i Svartárkoti sem
hóf sjálfur af eigin rammleik og
hugviti fiskirækt i Svartárvatni
fyrir siöustu aldamót, en feröaö-
ist siöan viöa um land aö koma
upp klakhúsum, haföi þá aö visu
kynnt sér af erlendum fræöiritum
nokkuö þær aöferöir sem erlendis
tiökuöust, en byggöi þó fremst á
eigin hugviti og athugunum.
Ummerki eftir klakhús Þóröar er
aö finna allviöa i landi hér enn
þann dag i dag. Af braut-
ryðjandastarfi hans mætti segja
margar fróölegar sögur og sumar
undur skemmtilegar.
Næst gat Stefán þeirra
Þórarins Haraldssonar I Laufási
og Þórarins Jóhannssonar i
Krossdal er hófu silungseldi I
Litluá þar fyrir noröan 1941 og
héldu þvi áfram 1942 meö ágætis-
árangri. Siöan hafa þeir báöir
sýnt þvi mikinn áhuga að lagt
yröi fé i fiskirækt i öxarfiröi. Þá
nefndi Stefán Skúla Pálsson á
Laxalóni, sem hóf hér fiskirækt,
Garöar Sigurösson, alþingismadur:
Gerð verði atvinnumála-
áætlun fyrir Suðurland
Þessi landshluti hefur orðiö útundan í atvinnuupp-
byggmgu.Þar er takmörkuð atvinna eða atvinnuleysi
„Brýna nauösyn ber nú til aö
gera róttækar ráöstafanir til aö
uppræta viövarandi atvinnu-
leysi á Suöurlandi.” Þannig
hefst greinargerö um þings-
ály ktunartillögu Garöars
Sigurössonar alþingismanns um
atvinnumál á Suöurlandi.
Tillaga Garöars var lögö
fram i vikunni og er hún á þessa
leiö:
„Alþingi ályktar aö skora á
rikisstjórnina að gera nú þegar
áætlun um að treysta atvinnu-
grundvöll i Suöurlandskjör-
dæmi, einkum i þeim hlutum
þess þar sem atvinnuástand er
verst og ný atvinnutækifæri
fæst.
í þessari áætlun veröi meöal
annars kannaö:
1. Stóraukin framleiösla á gras-
kögglum og ööru kjarnfóöri.
2. Fullnýting og fullvinnsla hrá-
efnis landbúnaöarfram-
leiöslunnar á Suöurlandi
ásamt pökkun I neytendaum-
búöir.
3. Framleiðsla úr gosefnum
sem til eru I mjög stórum stil
á Suöurlandi svo sem vikri til
framleiðslu á léttsteypu-
einingum.
4. Framleiösla á grasplötum úr
plöntum sem rækta má á hin-
um viöáttumiklu söndum
Suöurlands.
5. Framleiösla á rörum og
öörum iönaöarvörum úr kast .
basalti, sem bæði mikiö og
frábært hráefni til fram-
leiðslu þess finnst i Vörðufelli
á Skeiöum.
7. Onnur atriöi sem stuölaö
gætu aö uppbyggingu at-
vinnuvega i landsfjóröungn-
um.”
1 greinargerð segir:
„Brýna nauösyn ber nú til aö
gera róttækar ráöstafanir til aö
uppræta viðvarandi atvinnu-
leysi á Suöurlandi.
Dæmi um atvinnuleysi þaö,
sem nú rikir, er aö einmitt
þessar vikurnar munu vera
milli 70 og 80 manns á atvinnu-
leysisskrá á Selfossi einum.
Viöast hvar i þorpum á Suður-
landi er þaö svo, aö sú atvinna
sem fyrir er. tekur alls ekki við
fleira fólki; fólksfjölgun veröur
engin, þeir, sem viö bætast
vinnufærir, hverfa á braut.
GarBar Slgnrðaion
A sama tima hverfur mest af
framleiösluvörum Suöurlands
til höfuöborgarsvæöisins, hálf-
unniö eöa óunniö, sem veitt gæti
fjölda manns atvinnu i sveita-
þorpunum,ef stefnubreyting yrói
i þessum efnum I þá veru aö
flytja ekkert burt af fram-
leiöslunni nema fullunnið til
neyslu i 'viöeigandi umbúöum.
Suðurland útundan
Suöurland hefur um alllangt
skeiö oröiö útundan I þeirri at-
vinnuuppbyggingu, sem orðið
hefur I dreifbýlinu annars
staöar vegna tilkomu stööugs
landburöar af fiski til sjávar-
þorpa á Jandsbyggöinni, sem
gjörbreytt hefur öllu á þeim
stöðum i flestum greinum.
Ekki er allt fiskur, þótt hann
sé meginundirstaöa islensks at-
vinnu- eöa efnahagslifs — fleiri
stoöum má renna undir islenskt
atvinnulif meö þvi aö nýta þá
möguleika sem landiö hefur aö
bjóöa.
A Suöurlandi eru stórfengleg
skilyröi til framleiöslu gras-
köggla og efnabætts kjarnfóðurs
úr grasi og öörum innlendum og
máske aö nokkru erlendum efn-
um einnig. Slik stórframleiösla
gæti á fáum árum komiö aö
mestu eöa öllu leyti i staö inn-
flutts kjarnfóðurs. Er þaö
búmannslegt að búa aö sinu, ef
unnt er, i staö þess aö sækja
fóöur til eldis búfénaöar til út-
landa fyrir æriö fé.
Auk þess sem aö landbúnaöi
snýr, búa landkostir Suöurlands
yfir ærnum kostum til fram-
leiðslu byggingarefnis og
ýmissa iönaðarvara.
Til dæmis mætti rækta hafra
eöa aörar skyldar tegundir til
framleiöslu á þiljaplötum og
annarra byggingarefna af
svipuöu tagi.
Hentug gosefni svo sem vikur
meö öörum efnum geta oröiö
undirstaöa I framleiöslu létt-
steypueininga i stórum stil,
bæöi til nota innanlands og er-
lendis.
Þaö kom fram viö nákvæmar
visindarannsóknir, sem fóru
fram hérlendis með tækniaöstoö
frá tékkneskum sérfræðingum,
aö hér á landi er aö finna afar
hentuga tegund af basalti, sem
nota má til framleiöslu svo-
kallaös kastbasalts, sem er til
ýmissa hluta nytsamlegt svo
sem I stálhörö og sýruþolin rör,
verksmiöjugólf og fleira. Þykir
þessi framleiösla afbragö og
góö söluvara.
Langt er liðiö frá þvi menn
gerðu sér grein fyrir aö
nauösynlegt er aö efla garörækt
aö þvi marki aö viö gætum oröiö
sjálfum okkur nógir meö græn-
metisframleiöslu. Mikinn hluta
þeirra kartaflna og grænmetis
sem viö þörfnumst mætti rækta
á Suöurlandi auk ylræktarvara.
Mörg önnur atriöi mætti nefna
varöandi uppbyggingu atvinnu-
lifs og atvinnuöryggis á Suöur
landi. Auk þess vantar hér aö
nefna þaö sem aö sjávarútvegi
lýtur, svo og þaö sem Vest-
mannaeyjar snertir. Þaö veröur
hins vegar gert siöar.
Af ofanröktu má vera ljóst aö
margir eru möguleikarnir til
úrbóta á þvi alvarlega ástandi
sem nú er og fer vaxandi.
Snöggra aðgeröa er þörf og
þess vegna hef ég lagt fram
þessa tillögu til þingsályktunar
og legg áherslu á aö mjög veröi
hraöað þeirri áætlun sem i henni
er gert ráö fyrir.
Auk þess má þegar hefja aö-
geröir i þeim efnum, sem bein-
ast liggja við.
Vilja framsýni og fjármagn
þarf til aö hefja atvinnullf
Suöurlands upp úr þeirri lægö,
sem þaö er nú I.”
Stefán Jónsson
fiskaeldi aö dönskum siö rétteftir
styrjöldina, þá fyrst og fremst
ræktun regnbogasilungs til út-
flutnings. Hann hefur unniö stór-
merkt starf sem ég vona aö ein-
hvern tima verði þakkaö betur en
gert hefur veriö til þessa.
Starf Veiöimálastofnunar og
veiöimálastjóra ber og að nefna,
sagöi Stefán.
4 kiló af fóðri skila einu
kilói af laxi
Þessu næst fjallaöi Stefán um
þá reynslu sem fengist heföi viö
fiskeldi erlendis meö japönum,
kinverjum, sovétmönnum, bret-
um og norömönnum. Laxeldi i sjó
sem norömenn stunda meö góö-
um árangri hefur bent til þess aö
4-5 kiló af fiskúrgangi nægi til
framleiöslu á einu kilói af laxi.
Kvaö Stefán fiskúrganginn gefa
þannig hærra verö en sjálf mat-
varan sem unnin væri úr fisk-
inum. Nú er svo komiö aö norö-
menn framleiöa meö þessum
hættiallt aö þvi tvöfalt það magn
sem þeir veiöa i ám sfnum og i
sjó.
Þá minnti Stefán á þann mikla
fiskúrgang sem hér fellur til, sem
nægja mundi til framleiöslu á
þúsundum lesta af dýrmætum
matfiski og ef reiknaö væri meö
hagnýtingu loönu i þessu skyni þá
til framleiðslu á tugþúsundum
lesta af laxi. Viö bestu skilyröi
eiga 4 kg af fóöri aö nægja til þess
aö framleiöa eitt kiló af laxi.
Þetta fóöur kostar nú meö
geymslukostnaöi um 90 kr. kilóiö
en laxkilóiö ætti ekki aö seljast
undir 600 kr.
Stefán ræddi þær tilraunir sem
geröar heföu veriö hér á landi af
vanefnum og þekkingarskorti;
þærhafa sumar vegiö nokkuö upp
á mótiþeirri bjartsýni sem okkur
hefur gefist svo prýöilega. En
þingsjá
þrátt fyriralltliggurnú fyrir eftir
þær tilraunir sem Fiskifélagiö
geröi mikilvæg niöurstaöa, sem-
sé aö það er ekki einhlitt að
nota óhitaöan sjó til þessarar
starfsemi neins staöar á landi hér
á öllu svæöinu frá Hvalfiröi vest-
ur og noröur um land til suöur-
strandarinnar. Þess vegna verö-
um viö aö bregöa á annaö ráö.
„Laxbirtingur”
Gat Stefán þessu næst um til-
raunirsem gerðarhafa veriö meö
hitastig, seltuþol og kynblöndun
fiskanna á vegum Liffræöistofn-
unar Háskóla Islands. Frá þess-
um tilraunum sagöi Stefán ma.,
aö sérfræöingarnir heföu
kynblandaö lax og sjóbirting og
fengið út fisk nokkum sem þeir
nefna laxbirting. Hann er þeim
kostum búinn að seiði ganga fyrr
til sjávar, þola fyrr seltu heldur
en laxaseiöi og einnig þeim kost-
um að leggja hvorki hrogn né svil
heldur þeim mun meira i sitt dýr-
mæta hold. Mér skilst að niöur-
stööur tilrauna bendi til þess aö
æskilegasta seltustig eldisvatns-
ins sé minna en gengur og gerist I
sjó, aö þaö veröi sem næst eöli-
legu saltmagni i blóöi fiskanna,
þannig aö þeir þurfi ekki aö
leggja orku i að vinna seltu úr
blóðinu aftur. Og æskilegt hitastig
sé hærra en þaö sem best gerist
viö náttúruleg skilyröi, jafnvel
viö suðurströndina.
125 miljarðar króna
Stefán sagöi aö eins hektara
svæöi þyrfti til þess aö framleiöa
100 tonn af laxi, sem viö myndum
þá ala á 400-600 tonnum af fiskúr-
gangi og afraksturinn ætti skv.
þessum útreikningum aö veröa 50
milj. kr. Samkvæmt upplýsingum
sem ég hef fengið ætti úrgangur
úr bolfiskafla okkar aö nægja til
framleiöslu á 25 þúsund tonnum
af laxi, en ef reiknaö væri meö
nýtingu á allri loönunni i þessu
skyni yröi laxeldisframleiöslan
150 þúsund tonn. Ef viö reiknum
með miljón tonnum á ári sem nú
erfariö aö tala um af loönu.ætti
þaö magnásamtslóginu aö nægja
til aö framleiða 250 þúsund tonn
af laxi. Þaö liggur i augum uppi
aö hér kæmi til geysilegur fjár-
magnskostnaöur, bæöi fyrsti-
geymslur fyrir fóöur i eldisþróm
og eins hitt að viðbúiö er aö
markaösveröiö mundi nú breyt-
ast viö þessháttar framför. En
eigi að siöur er amk. fræöilegur
möguleiki á 250 þúsund tonnum af
laxi meö þessu fóöurmagni —
Framhald á bls. 18.
Fellt að vísa Kljá-
fossvirkjun frá
Efri deild alþingis hafnaöi i
fyrradag þeirri tillögu Steingrims
Hermannssonar og Stefáns Jóns-
sonar aö visa frumvarpinu
umvirkjun Kljáfoss til rikis-
stjórnarinnar. Viö atkvæöa-
greiöslu um frumvarpiö sjálft var
þaö siöan samþykkt meö 10 at-
kvæöum, en 6sátu hjá, þeir Stein-
grimur Hermannsson, Jón Helga-
son, Ragnar Arnalds, Helgi F.
Seljan, Stefán Jónsson og Geir
Gunnarsson.
Viö umræöur um frumvarpiö
tók Helgi F. Seljan meöal ann-
arra til máls. Helgi minnti á, aö
þaö væri mikill munur á þvi hvort
sett væru heimildarlög um Bessa-
staðaárvirkjun eöa Hrauneyja-
fossvirkjun; virtist sú
siöarnefnda hafa allan forgang.
Raunhæfar aögeröir heföu hins
vegar ekki fylgt I kjölfar laganna
um Bessastaöaárvirkjun. 1 sam-
bandi viö þá virkjun þarf aöeins
ákvaröanatöku um framhaldiö og
aögeröir, þvi i raun og veru liggur
fyrir fullnaöarhönnun. Okkur
austfiröingum finnst þaö gremju-
legt, sagöi Helgi, aö ævinlega er
boriö viö framhaldsrannsóknum
þegar viö ýtum á eftir Bessa-
staöaárvirkjun, en þegar ákveöiö
er aö ráöast i nýja virkjun veröur
Hrauneyjafossvirkjun fyrir val-
inu.
Helgi F. Seljan
Kvaöst Helgi vilja koma þess-
um athugasemdum aö varöandi
frumvarpiö um Kljáfossvirkjun,
er þar væri um aö ræöa
virk junarheimild handa
Andakilsárvirkjun. Þaö eru
bráöum þrjú ár siöan lögin um
Bessastaöaárvirkjun var sam-
þykkt, og þar hefur enn ekkert
raunhæft gerst.