Þjóðviljinn - 17.07.1977, Page 4

& SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. jiilí 1977
Málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfingar
og þjóðfrelsis.
Útgefandi: Ctgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann |
Ritstjórar: Kjartan ólafsson Svavar
Gestsson
Fréttastjóri: Einar Karl Haraldsson.
Umsjón'meö sunnudagsblaöi
Arni Bergmann
Utbreiöslustjóri: Finnur Torfi Hjörleifsson.
Auglýsingastjóri: Úlfar Þormóösson
Ritstjórn, afgreiösla, auglýsingar:
Sföumúia 6. Simi 81333
Prentun: Blaöaprent hf.
Framleiðslu-
samvinnufélög
í umræðum um framtiðaruppbyggingu
islensks atvinnulifs er vert að veita veru-
lega athygli fordæmi hóps rafiðnaðar-
manna sem á undanfömum ámm hafaj
náð glæsilegum árangri með rekstri fram-
leiðslusamvinnufélags. Starfsemi RafaflS i
hefur i senn brotið blað i félagslegum
rekstri á íslandi og sýnt að lýðræðislega
rekin fyrirtæki fólksins sjálfs skila á fljót-
virkari og ódýrari hátt verkefnum sem
einkaaðilar hafa hingað til fyrst og fremst
notað sem uppsprettulind gróðans.
Framleiðslusamvinnufélagið Rafafl er
eign starfsmannanna og stjórnað af þeim i
sameiningu á jafnréttisgmndvelli. Þar
rikir i reynd launajafnréttisstefna og allir
starfsmenn eru virkir þátttakendur i
umræðum og ákvörðunum um verkefni
félagsins á hverjum tima. Félagið rekur
nú rafvirkjaverkstæði i Reykjavik, á
Sauðárkróki, á Kópaskeri og i Hafnarfirði
og hefur þannig sýnt getu sina og vilja til
að vera starfsvettvangur og sameign
iðnaðarmanna i ólikum landshlutum. Raf-
afl hefur annast allar raflagnafram-
kvæmdir við Kröfluvirkjun enda reyndist
hið nýja framleiðslusamvinnufélag lægst-
bjóðandi i það verk. Það hefur einnig ann-
ast alla verk- og tæknistjómun á þessum
framkvæmdaþætti við virkjunina. Þáttur
Rafafls i raflagnaframkvæmdum við
Kröflu er ekki aðeins merkilegur vegna
þeirrar framkvæmdagetu hins nýja fram-
leiðslusamvinnufélags sem þar hefur
skýrt komið i ljós , heldur er það i fyrsta
sinn sem islenskum rafverktaka er falin
slik ábyrgð við virkjanagerð. Auk slikra
stórverkefna hefur Rafafl nú ákveðið að
auka til muna þjónustu við almenning
með þvi að bjóða hvers kyns viðhaldsþjón-
ustu á raflögnum og tækjum.
Hið fjölþætta starf framleiðslu-
samvinnufélagsins Rafafls og góð reynsla
af félagseign á jafnréttisgrundvelli og lýð-
ræðislegri ákvarðanatöku allra félags-
manna hefur nú leitt til breikkunar á
starfsgrundvelli félagsins. Nýlega var
ákveðið að starfsemi þess skyldi i fram-
tiðinni ná til flestra greina i iðnaði og það
skyldi opnað fyrir öllum iðnaðarmönn-
um. Hópur járniðnaðarmanna hefur nú
gengið i félagið. Jafnframt var ákveðið að
breyta nafni félagsins i samræmi við hinn
breikkaða starfsgrundvöll og heitir það
nú Framleiðslusamvinnufélag iðnaðar-
manna.
Við framtiðaruppbyggingu islensks at-
vinnulifs eru viðtækir möguleikar til að
beita framleiðslusamvinnu i fjölþættu
formi. í nýútkomnu sérriti Þjóðviljans um
islenska atvinnustefnu ræðir Sigurður
Magnússon, rafvélavirki, einn af frum-
kvöðlum Framleiðslusamvinnufélags
iðnaðarmanna, þann virka þátt sem fyrir-
tæki fólksins geta átt i framkvæmd
islenskrar atvinnustefnu. Sigurður bendir
m.a. á eftirfarandi kosti framleiðslusam-
vinnufélaga:
, ,Framleiðslusamvinnufélögin sameina
fjármagn og vinnu, og eru þvi með nokkuð
öðrum hætti en hið hefðbundna sam-
vinnufélagsform, sem einkum hefur að
markmiði að sameina fólk til skynsam-
legra innkaupa lifsnauðsynja og sölu á af-
urðum landbúnaðarins, en eru ekki fyrst
og fremst mynduð utan um sérstaka at-
vinnustarfsemi til vinnusköpunar fyrir
félaga sina.
Við gerð nýrrar iðnþróunaráætlunar á
að gera ráð fyrir þátttöku framleiðslu-
samvinnufélaga fólksins i hinum ýmsu
starfsgreinum og virkja þannig hinn al-
menna launamanna til beinnar jafnréttis-
þátttöku i skipulagningu og þróun ein-
stakra atvinnugreina.
Framleiðslusamvinnufélög eru eign
starfsmanna sinna og er stjórnað af þeim
á jafnréttisgrundvelli, án nokkurs fjár-
munalegs misréttis. Þau framkvæma
launajafnréttisstefnu i reynd og eru virkir
stuðningsaðilar verkalýðshreyfingar-
innar, m.a. með þvi að vera utan allra
samtaka atvinnurekenda.
Vel má hugsa sér að slik framleiðslu-
samvinnufélög risi upp á hinum ýmsu
starfsgreinum jafnt i þéttbýli sem i dreif-
býli og sósialiskt skipulag þeirra, þar sem
kröftum hinna fjölmörgu vinnandi handa
er safnað saman til átaka við sameigin-
legt viðfangsefni, gæti reynst giftudrjúgt
félagsform i framtiðaruppbyggingu frjáls
og heilbrigðs atvinnulifs.”
Á grundvelli hugsjóna félagshyggjunn-
ar mun framkvæmd islenskrar atvinnu-
stefnu á komandi árum fela i sér stórauk-
inn og virkan þátt framleiðslusamvinnu-
félaga á fjölmörgum sviðum. Vöxtur
framleiðslusamvinnunnar getur falið i sér
grundvallarbreytingu i islensku atvinnu-
lifi. Breytingu sem færir fólkinu forræði
yfir eigin vinnu og skapar raunhæfan vett-
vang fyrir virka þátttöku allra i sjórn
framleiðslunnar. Starfsemi fram-
leiðslusamvinnufélaga iðnaðarmanna á
undanförnum árum er verðugt fordæmi,
sem að sýnir að félagslegt framtak er
gróðaöflunum framar að framkvæmda-
getu og vaxtarmætti.
Olíuleiðslan
um Alaska
tekin í notkun
Um þessar mundir er veriö aft
taka I notkun oliuleiftsluna miklu,
sem liggur þvert yfir Alaska frá
Prudhoe Bay á strönd fshafsins til
hafnarinnar I Valdez á Kyrra-
hafsströndinni. Byrjaft var aft
dæla oliu i leiftsluna 20. júnl og er
áformaft að fylla fyrsta olluskipift
seinni hluta þessa mánaftar. Ef
allt gengur vei verftur leiðslan
tekin I fulla notkun I ágúst.
Þessi framkvæmd er óneitan-
lega mikiö tækniafrek, en hún er
jafnframt allverulegur sigur oliu-
félaganna gegn umhverfis-
verndarmönnum, sem börftust
harftlega gegn hugmyndinni um
þessa olluleiöslu um leift og hún
var sett fram. Var mjög deilt um
þessi mál árin eftir 1968, og virt-
ust umhverfisverndarmenn þá
hafa talsverftan byr I seglin, en
þessi nifturstafta deilunnar ætti þó
ekki aft koma neinum á óvart, þvl
aft miklir hagsmunir eru I húfi.
Talift er aft oliulindirnar I Prud-
hoe Bay, sem fundust árift 1968,
geti gefift af sér sextíu miljónir
tonna af oliu á ári I byrjun og
e.t.v. 100 miljónir tonna á ári slft-
ar. Eru þessar oliulindir einn
fjórfti af öllum þeim olluforfta,
sem bandarfkjamenn ráfta nú yf- ’
ir, og stuOlaöi þessi fundur þvl
mjög aft þvl aft styrkja sjálfstæöi
þeirra I orkumálum.
En gallinn er sá, aft oliulindirn-
ar I Prudhoe Bay eru afteins fimm
hundruft kilómetra frá norftur-
skautinu. Þær eru i einni torsótt-
ustu auftn jaröarkringlunnar,
óralangt frá mannabústöftum,
þar sem vetrarfrostift getur orftift
60 stig en hitinn komist upp i 30
stig á sumrin. Gifurlegum erfift-
leikum er því bundiö aft vinna oll-
una og mun þaft hafa kostaft tvær
miljónir dollara aft bora eftir
henni og reisa nauösynleg mann-
virki til vinnslunnar.
Kafbátar
Þó voru þessir erfiöleikar
hverfandi miöaö viö þaö vanda-
mál hvernig unnt væri aö flytja
oliuna til kaupenda. Fjölmargar
hugmyndir komu fram i byrjun.
Tæknimenn létu sér fyrst detta i
hug aö smiöa risastóra kafbáta,
sem hægt væri aö fylla af ollu á
staönum, þ.e.a.s. viö oliulindirn-
ar sjálfar — siftan ættu kaf-
bátarnir aft flytja olluna undir is-
breiöunni til bandarlskra hafna!
Frá þessu var þó horfiö vegna
kostnaftar. Þá var stungift upp á
aö byggja skip sem væri i senn
oliuflutningaskip og Isbrjótur og
gæti brotift sér leift frá Prudhoe
Bay til Kyrrahafsins. Þessi hug-
mynd komst þaft langtaft eitt slikt
skip var byggt og lagfti af staft i
tilraunasiglingu. Þvl miftur fest-
ist þaö I isnum og komst ekki leiö-
ár sinnar.
Háskalegar leiöslur
Eftir þetta töldu sér-
fræöingarnir aö ekki væri eftir
nema ein leiö: aft leggja oliu-
leiöslu þvert i gegnum Alaska til
Kyrrahafshafnar, og voru geröar
ýmsar áætlanir um þaö. Ýmis
vandamál þurfti aö leysa: bæfti
þurfti ,aö tryggja olluleiftsluna
gegn jarftskjálftahættu og svo
þurft einnig aö hita upp leiftsluna
og koma I veg fyrir aft olfan frysi
og sprengdi plpurnar. En þegar
farift var aft ræfta þessi áform,
uröu þau strax fyrir haröri gagn-
rýni umhverfisverndarmanna
um öll Bandarlkin. Bentu þeir á
aft dýralif og grófturrlki I heim-
skautalandi eins og Alaska væri
mjög viftkvæmt og mætti ekki vift
mikilli röskun. Nú myndi ollulögn
frá lshafinu beint suftur til Kyrra-
hafs „skera” landiö I sundur ef
svo mættí segja — hítínn frá henni
myndi bræfta isinn I túndrunni og
eyfta heimskautagróörinum á
mjög löngu belti og hætta væri á
aö lögnin truflaöi mjög árstiöa-
bundnar feröir ýmissa dýra. Um
hættu af mengun er óþarfi aö fjöl-
yröa: augljóst er aö oliuleki á
þessum staö myndi valda stór-
felldum og varanlegum spjöllum.
Tækniundur
Þessi rök umhverfisverndunar-
manna vöktu mikla athygli, og
þótt svo færi aft lokum aö oliu-
félögin kæmu sinu fram (ekki slst
vegna dularfulls oliuskorts sem
allt I einu kom upp I Bandaríkjun-
um, þegar þetta mál var til um-
ræöna) uröu þau aö taka visst til-
lit til þeirra. Horfiö var frá þvi
ráöi aft grafa alla ollulögnina i
jörft, eins og ódýrast heföi verift,
heldur var einungis búiö þannig
um sufturhlutann; noröurhlutinn
var hins vegar reistur á súlum
talsvert fyrir ofan jörö. Meö þvl
var girt fyrir aö hitinn bræddi Is-
inn og jafnframt var séö fyrir
opnum svæöum svo aö hreindýra-
hjaröir gætu gariö feröa sinna.
Ollulögnin var búin fullkomnasta
tæknibúnafti, sjálfvirkum raf-
Framhald á T)ls. 22 ;