Þjóðviljinn - 17.07.1977, Blaðsíða 5

Sunnudagur 17. júli 1977 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
GifurLegt magn úrans
hefur fundist i jörðu
á einu helsta sérsvæði
frumbyggja i Norður-
Astraliu og til stendur
að hefja þar námugröft
i stórum stil.
Frumbyggjar óttast að
þessi innrás hafi
i för með sér
eyðileggingu samfélags
þeirra —
og reiði landvætta.
DarvyinÍBAUXITE -
■M3
LEAD, ZINC, SILVER iiríniiim F— -
Barrow
OIL-GAS
Brisbane
Sydney
Kort yfir málma og önnur jaröefna
gæöi Astrallu. Svæöi þaö sem hér
um ræöir er skammt frá borginni
Darwin á norövesturströndinni.
, OIL-GAS
WjTASMANIA
"Hobart
LANDVÆTTIR
ARNHEMLANDS
Frumbyggjar stlga helgidans — hrækja landvættir grjóti á námufyrirtækin?
Það var fyrir átta árum
að gífurlegt magn úrans
fannst í jörðu i Arnhem-
landi/ nyrsta hluta Norður-
fylkisins í Ástraliu. Talið
er að þarna sé í jörðu
hvorki meira né minna en
um það bil fimmtungur
alls úrans/ sem vitað er um
í heiminum. Það er
alkunnugt að hraðvaxandi
eftirspurn er eftir úrani til
orkuf ramleiðslu/ enda
hafa námufyrirtæki þegar
hafið framkvæmdir þar að
lútandi í Arnhemlandi og
innan skamms er búist við
að ríkisstjórn Ástralíu
muni gefa þeim leyfi til
þess að halda úrannáminu
áfram af fullum krafti.
Ekki eru þó allir jafnhressir
yfir þessu og þeirra á meöal eru
frumbyggjar Astraliu. Arnhem-
land hefur til þessa aö mestu
veriö frátekiö handa þeim sem
sérsvæöi, enda til þessa veriö af
hvitum mönnum taliö heldur litiö
eftirsóknarvert. Ótti frumbyggj-
anna stafar fyrst og fremst af þvi,
aö þeir telja aö fornhelgar land-
vættir, sem hafast þarna viö I
fjöllum og fljótum, muni
styggjast viö jaröraskiö af
völdum hvitu mannanna og aö
þaö muni hafa afdrifarikar
afleiöingar fyrir alla, hvita jafnt
sem blakka.
Hraktir til
gæðaminnstu landsvæða
Námufélögin klæjar i lófana er
ráöamenn þeirra hugsa til þeirra
aröbæru framkvæmda, sem
þarna eru i vændum, en frum-
byggjarnir eru þeim mun
ókátari. En litlar likur eru á aö
vilji þeirra veröi aö nokkru
hgfður i þessu máli, fremur en
lengstum fyrr á þeim næstum
tveimur öldum, sem liönar eru
siöan búseta hvitra manna hófst i
Astraliu. Fram aö þeim tima
höföu frumbyggjarnir (sem
stundum eru kallaöir ástraliu-
negrar, enda þótt enginn skyld-
leiki muni vera meö þeim og
afriskum blökkumönnum) haft
þetta stóra land út af fyrir sig i
fleiri árþúsundir en nokkur veit
og rásaö þar um sem safnarar og
veiöimenn. Jafnframt landnámi
evrópumanna fækkaöi frum-
byggjunum stórum af völdum
sjúkdóma og vopna hvita
mannsins, svo og hiröuleysis
valdhafa. NÚ hafa þeir abeins út
af fyrir sig ýmis afskekkt svæði,
sem hvitum mönnum hafa til
þessa þótt litt fýsileg, og eitt
þeirra svæöa er Arnhemland.
Þeir hafa bjórinn
Afengib er einn sá fylgifiskur
evrópsku siðmenninearinnarj
sem hvaö verst hefur leikið svo-
kallaöar frumstæöar þjóöir viöa
um heim, og eru frumbyggjar
Astraliu þar engin undantekning.
A úransvæöinu i Arnhemlendi er
kaupstaöur aö nafni Borderstone
þar sem seldur er ýmiskonar
varningur, þar á meðal áfengi.
Kauptún þetta er mjög fjölsótt af
frumbyggjum þeim, er byggja
úransvæöiö, en þeir eru aöeins
um 1000 talsins. Skammt frá
versluninni er kominn upp
griöarmikill haugur bjórdósa,
sem frumbyggjarnir hafa teygaö
úr.
Fréttamaður, sem kom á
staðinn, sá hávaxinn frumbyggja,
sem búiö hafði sér til höfuöskart
úr bjórdósalokum. Tugir
annarra, klæddir á evrópska visu
en berfættir, sátu á rykugri
jörðinni undir gúmtrjánum og
drukku bjór. Kona ein slagaöi inn
i runna skammt frá meö bjórdós i
annarri hendi en undir hinni stóra
flygsu af berki, sem hún haföi
rifið af tré. Börkinn ætlaöi hún
sem hvilurúm.
Þaö er liklega ekki ein saman
tillitssemin viö landvættirnar,
sem veldur kviöa frumbyggjanna
vegna úrannámsins. Sumir
þeirra óttast að meö innreiö hvita
mannsins i friöiand þeirra i Arn-
hemiandi sé menning þeirra og
jafnframt þeir sjálfir senn á enda
— meðal annars af völdum
áfengisins. Ýmsir stjórnmála-
menn hafa hvatt til þess aö versl-
unin i Borderstone verbi iögö
niður, en aðrir mæla þvi á móti
og segja aö það myndi aðeins
veröa til þess að frumbyggjarnir,
sem komnir eru upp á bjór-
bragöiö, muni þá ekki hika viö aö
fara lengri leið eftir veigunum.
Sjálfsagt munu fleiri áfengis-
verslanir risa upp á svæöinu
þegar úrannámið hefst fyrir
alvöru, þvi ab varla munu starfs-
menn námufyrirtækjanna geta
bjór- og brennivinslausir veriö,
frekar en hvitir menn yfirleitt.
Forustumenn frumbyggja óttast.
aö þaö muni leiða til aukins
drykkjuskapar hjá þeirra fólki.
Regnbogaormur og
Brúni ormur
konungur
Hinir helgu staðir, þar sem
landvættirnar hafast viö, eru þó
að þvi er viröist enn meira
áhyggjuefni jafnt fyrir frum-
byggjana, námufyrirtækin og
rikisstjórnina. Einn mesti helgi-
staðurinn er Brockman-fjall, sem
hvitir menn kalla svo, en þar
hafast við firnaöflugar vættir,
sem frumbyggjar kalla Regn-
bogaorminn og Brúna orm kon-
ung. Fjall þetta gnæfir yfir staö
aö nafni Jabiru, þar sem mikiö er
af úrani i jörðu.
Sagnir frumbyggja herma, aö á
„draumatimanum”, eins og
frumbyggjar kalla liðna tið, hafi
tröllauknar skepnur verið á ferli
um Astraliu og unnið mörg
frægðarverk. Siðar hurfu vættir
þessar inn i landslagiö, þar á
meðal fjöll og fljót, og uröu eitt
með þvi, og meöal þeirra vætta
voru tvéir nýnefndir ormar, sem
eru firnamiklir drekar. Þarna i
landslaginu sofa vættirnar
værum svefni, sem ekkert fær
vakið þær af nema eitthvert
meiriháttar ónæöi og ágangur.
Þar sem fastlega er gert ráð fyrir
aö vættirnar vilji áfram fá aö
njóta svefns sins óáreittar, hafa
frumbyggjar útvalið sérstaka
varðmenn, sem hafa þá ábyrgö
að gæta þess, að drekarnir séu
látnir fullkomlega i friði.
Frumbyggjarnir telja það ekkert
efamál, að ef þeir Regnboga-
ormur og Brúni ormur konungur
vakni af værum blundi, muni þeir
bregðast viö meö þvi að hrækja
stórgrýti á á friðarspillana. Þessa
eru dæmi úr forneskju, eins og
best má sjá af þvi aö umhverfis
fjallið er mikið af grettistökum á
við og dreif. Aö visu má ætla að ef
drekarnir tveir vakni vegna
umstangsins viö úrannámið muni
þeir spúa grjótinu á liö námu-
fyrirtækjanna og þeirra tæki, en
sjálfsagt telja frumbyggjarnir
hættu á að einhverjir saklausir
gætu orðib fyrir þeirri stórskota-
hrið einnig, til dæmis frumbyggj-
arnir sjálfir.
Viti sínu fjær
af hræöslu
Sagt er aö fulltrúar yfirvalda og
námufélaga eigi i nokkrum erfiö-
leikum út af þessu, meðal annars
vegna litillar enskukunnáttu
frumbyggja, og hafi jafnvel
reynst erfitt 'að komast aö þvit
hverjir væru veröir helg-
•staöanna.Alan Macintosh, sá sem
stjórnar framkvæmdum við
Jabiru, segistþó hafa fengið sam-
þykki frumbyggja, sem sagst hafi
vera varðmaöur viö Brockman-
fjall, til þess aö hefja nám nokkra
kilómetra frá fjallinu. James
Yunupingo, sem sæti á i ráði
frumbyggja er hlut á aö stjórn
nokkurs hluta þessa landsvæðis,
segir að frumbyggjarnir botni
hvorki upp né niöur i þvi tilstandi,
sem þessi námugröftur er, eba
hver tilgangurinn með honum sé.
Yunupingo sagöist sjálfur hafa
farið ásamt tveimur af öldungum
frumbyggja á staöinn, þar sem
undirbúningur námsins er hafinn,
og segir hann að þeir hafi oröiö
viti sinu fjær af hræöslu er þeir
sáu maskinur og graftól hvitu
mannana að verki.
Séö er fram á aö oliu- og jarö-
gaslindir munu ganga til þurrðar
innan nokkurra áratuga og þvi er
af nokkurkonar örvæntingar-
kappi byrjaö að nýta i vaxandi
mæli nýjar orkulindir, þar á
meðal úran. Undir þeim
kringumstæðum eru litlar horfur
á þvi að valdhafar hins iðnvædda
heims muni taka mikiö tillit til
óska áströlsku frumbyggjanna.
Frumbyggjarnir eru fyrir sitt
leyti orðnir svo vanir þvi að varöa
að þoka fyrir hvita manninum aö
sumir þeirra aö minnsta kosti
virðast taka innrás námufyrir-
tækjanna sem óhjákvæmilegan
hlut, hversu mjög þeim stendur
stuggur af þeirri yfirtroðslu.
Gömul frumbyggjakona sagði:
„Við getum samþykkt aö þiö
komið til lands okkar — ef þiö
komiö heiðariga fram við okkur.”
komið heibarlega fram viö okk-
ur.”
Svo á eftir að sjást, hve heiðar-
leg námufyrirtækin reynast
gagnvart frumbyggjum og land-
vættum Arnhemiands.
(Byggt á Reuter, dþ)