Þjóðviljinn - 27.11.1977, Blaðsíða 2

2 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. nóvember 1977
fil hnífs og skeiðar
Enda þótt megrunarþáttum
sjónvarpsins se nú lokiö, er ekki
þar meö sagt aö vandi þeirra
sem eru of þungir (eöa voru of
þungir) sé leystur. Bæöi er aö
þeir sem einu sinni hafa veriö of
þungir, eiga oftast nær auövelt
meö aö þyngjast aftur, og sömu-
leiöis bætast stööugt fleiri I hóp
þeirra, sem smátt og smátt
safna á sig aukakflóum, sjálfum
sér oftast til ieiöinda auk nokk-
urrar hættu fyrir heilsuna. En
þættirnir I sjónvarpinu voru
ekki aöeins aöhald og upplýs-
ingar fyrir þá sem vildu
grennast, heldur ekki siöur
fræösla fyrir allan almenning
um þýöingu þess sem fer ofan i
okkur og um „neyslupólitlk”
okkar islendinga. Margir kunna
að halda þvf fram aö hún sé eng-
aö snúa þessu 'við þyrfti þetta
fólk aö fara i megrun þ.e. auka
orkunotkun umfram neyslu þar
til kjörþyngd er náð.
Algengt er aö karlmenn haldi
kjörþyngd til um þaö bil 20 ára
aldurs en fari þá aö þyngjast oft
um 1 kiló á ári. Eftir 10 ár eru
þeir orðnir 10 kflóum of þungir
og komnir i flokk ,,of feitra”. Til
þess aö þyngjast sem þessu
nemur þarf maöur aöeins aö
borða 20 HE umfram þörf dag-
lega. betta samsvarar þeirri
orku sem er i hálfri ósmuröri
brauðsneið. Þetta nemur þvi
aöeins 1% af daglegri orkuþörf.
Það er þvi tæplega hægt aö
segja aö offita stafi af ofáti
heldur af þvi aö margir eiga
erfitt meö aö tempra matarlist-
ina i samræmi viö orkuþörf.
Orsakir og
afleiðingar
OFFITU

in, en þó er þaö svo aö afstööu-
leysiö og ringulreiöin skapar
lika venjur. Eöa hver neitar þvi
aö taumlaus framleiösla og inn-
flutningur á sæigæti og sala þess
skapiekki venjur, t.d. hjá börn-
um og unglingum, sem flestir
vildu geta breytt I betri átt.
Tollamál og verölagsákvæöi
hafa gifurleg áhrif á neysluna
og því nauösynlegt aö þar sé til-
viljunin ekki látin ráöa, heldur
mörkuö stefna meö hag og
heilsu landsmanna fyriraugum.
Þetta hafa nágrannar okkar á
hinum Noröurlöndunum gert
samhliöa mikilli áróöursherferö
og eru þegar komin fram já-
kvæö áhrif f þá átt aö bæta
mataræði og heilsufar lands-
manna.
Umsjónarmenn megrunar-
þáttanna, dr. Jón óttar
Ragnarsson og Sigrún Stefáns-
dóttir hafa látiö fjölmiölum I té
ýmsar upplýsingar i sambandi
viö þættina, og fer hér á eftir
hluti af grein um holdafar og
megrun, þar sem m.a. er fjallað
um orsakir og afleiöingar offitu.
Orkubúskapurinn
Sá sem ætlar að halda
stööugri þyngd veröur aö
brenna þeim hitaeiningum sem
hann fær i matnum. Allt sem
borðað er umfram safnast fyrir
i sérstökum fituvefjum. Offita
stafar þess vegna einfaldlega af
ofneyslu á orkuefnum eins og
sést af eftirfarandi jöfnu:
HE neytt — HE brennt =
aukin þyngd
Rannsóknir Hjartaverndar
hafa sýnt aö 35% karla á aldrin-
um 25—61 árs eru of feitir. Gera
má ráö fyrir aö hjá konum sé
ástandiö sist betra. Af þessu má
draga þá ályktun að hjá þessu
fólki hafi ,,HE neytt” veriö
umfram „HE brennt”. Til þess
Besta leiðin til þess aö halda
hæfilegri þyngd er að hreyfa sig
og helst aö stunda einhverja
likamsrækt. Maöur sem gengur
40 minútur á dag, t.d. til og frá
vinnu, eykur orkuþörfina um
200 HE á dag. Þetta er tifalt
meira en þær 20 HE sem rætt
var um hér aö ofan. Að visu vex
matarlystin I samræmi viö
aukna hreyfingu. Rannsóknir
benda þó til aö talsverö mikil
hreyfing sé nauösynleg til þess
aö stilla matarlyst i hóf.
Liklegt er að ein helsta ástæöa
fyrir þvi hve margir Islending-
ar eru ,,of feitir” sé aukin lifs-
þægindi og breyttir lifnaöar-
hættir. Meöalorkuþörfin er nú
u.þ.b. 2000-2500 HE á dag. Til
samanburðar þarf fólk sem
vinnur líkamlega erfiöisvinnu
oft yfir 4000 HE á dag. En
ástæöurnar eru án efa fleiri.
Fæöuframboö er nú miklu
meira en áöur var. Fólk hefur
meiri tima, einkum þeir sem
eldri eru. Auk þess eru án efa
margir sem leiðast út i ofát
uppúr leiöindum, þunglyndi,
eöa streitu svo dæmi sé nefnt.
Annar þáttur sem ekki má
gleyma er aukiö framboö á
orkurikum 'og næringarefna-
snauöum fæðutegundum, sem
oft eru bragöbættar og sætar.
Hvenær ertu of feitur?
Algengt er aö þeir sem eru of
feitir telji sér trú um aö þaö hafi
ýmsa kosti i för meö sér, eöa þá
aö þeim sé eölilegt aö vera i
góöum holdum. Þetta stafar
sennilega af þvi aö fólk fitnar
smátt og smátt á löngum tima,
en ekki allt I einu. Sannleikurinn
er þó sá aö fyrsta visbendingin
er einmitt sjálf t útlitiö. 1 sumum
tilvikum getur þó útlitiö villt
manni sýn. Þannig eru margir
sem viröast of feitir fyrst og
fremst þreknir og vöövamiklir.
Fæstir láta sér þó nægja
spegilinn einan, heldur nota
vigtina til aö skera úr um
hvernig ástatt er. Margir styöj-
ast viö töflur um kjörþyngd.
Gallinn viö kjörþyngdarhugtak-
iö er aö hún fer eftir beinabygg-
ingu. Enginn handhægur
mælikvarði er .til sem gerir
manni kleift aö áætla þennan
þátt. Auk þess þyrfti aö rann-
saka hversu vel þessar
amerlsku töflur henta fyrir ts-
lendinga. Þetta kemur þó ekki
mikiö aö sök þvi flestir vita
hvaöa þyngd hentar best. Onnur
aðferö til þess aö meta holdafar
fólks er aö klipa I holdiö á
nokkrum stöðum með sérstök-
um töngum og mæla þykktina á
fitulaginu. Meö þessu móti er
hægt aö áætla lauslega fituhlut-
fall likamans. Þessi aöferö er
þvi miöur ekki sérlega nákvæm
en gefur þó mun betri hugmynd
en bæði vigtin og spegillinn.
Ef I ljós kemur aö einhver er
meira en 10% yfir kjörþyngd er
sagt að hann sé of feitur. Ef
hann er meira en 20% yfir kjör-
þyngd er sagt aö hann sé allt of
feitur. Þeir sem eru of feitir
ættu aö velta fyrir sér ástæöun-
um og hvaö skuli til bragös
taka. Sumir eru feitir frá barns-
aldri, aörir fitna fyrst og fremst
eftir tvitugt og halda þvi áfram I
15-20 ár og eru þá komnir meö
væna Istru. Konur fitna einnig
oft á þessum sama tima ekki
sist eftir meögöngutima. Það er
þvi augljóst aö þaö eru viss
hættuskeiö, þegar fólki er hætt-
ara við aö fitna en ella.
Svo viröist sem til séu tvær
tegundir af offitu, snemmafeng-
in og seinfengin offita. Sú fyrr-
nefnda byrjar i bernsku. Nú er
taliö aö ekki saki þótt ungabörn
séu of feit. Hins vegar er mjög
algengt aö þau sem fitna eöa eru
of feit á 3-5 ára aldri veröi einnig
of feit siöar á ævinni. 1 sumum
tilvikum er fólk stööugt aö
þyngjast frá barnsaldri. Feit-
asti maöur i heimi var sennilega
Robert Earle Hughes. Aðeins 10
ára gamall vóg hann 200 kg og
þegar hann lést 32 ára gamall
var hann rösklega 500 kiló
(Rannsóknir benda til aö þeir
sem fitna a unga aldri hafi mun
fleiri fitufrumur I likamanum
en aörir og eigi þvi auöveldara
meö aö fitna siöar á ævinni.)
Mun algengari er svokölluö
seinfengin offita. Hún byrjar
venjulega eftir 20 ára aldur og
felst i þvi aö viökomandi bætir á
sig aukakilóum jafnt og þétt yfir
langan tima. Rannsóknir hér á
landi sýna aö Islenskir karl-
menn þyngjast aö jafnaöi um 0,7
kg á ári á aldrinum frá 20-37
ára. Þetta er þvi helsta hættu-
skeiö fulloröinna karlmanna.
Til samanburöar sýna eldri
mælingar frá 1920, aö íslenskir
karlmenn þyngdust ekki aö
marki á þessu sama aldurs-
skeiöi á þeim tima.
Orsakir offitu: Umhverf-
ið
Taliö er aö ytri aöstæöur eigi
sök á um 95% allrar offitu. Þetta
vandamál var sjaldgægt hér áö-
ur fyrr. Þá bjó fólk venjulega
viö þröngan kost I köldum húsa-
kynnum og vann likamlega erf-
iö störf. ístran var velmegunar-
merki og stööutákn. Meöal
þeirra, sem lifðu á lélegu fæöi
voru skortsjúkdómar algengir.
Það var þvi engin furöa þótt
yfirleitt væri álitið best aö hafa
sem mest. ????
Á undanförnum áratugum
hafa gifurlegar þjóðfélags-
breytingar átt sér stað. tslenskt
þjóöfélag hefur breyst úr
bændasamfélagi i átt til hins
svokallaða neyslusamfélags.
Verkaskiptingin hefur aukist.
Þrátt fyrir aukna þátttöku fólks
I þjóömálum hefur þátttakan I
samfélaginu á vissan hátt
minnkað. Aöur fyrr var bóndinn
aö mestu leyti sjálfum sér nógur
og lifsbarátta hans var mark-
viss. Einstaklingur I nútimalegu
samfélagi er hins vegar háöari
öörum án þess aö hann sjálíur
skipti verulegu máli.
Ýmr!r álita aö þessar breyt-
ingar geri manninn sljórri og
sinnulausari en áöur . Þeir, sem
eru of feitir kunni þvi aö vera
fórnarlömb breyttra lifshátta.
Vmislegt bendir til þess aö þeir,
sem eru of feitir séu mun háöari
ytri aöstæöum, sérstaklega
fæöuframboöinu, en aörir.
Þannig viröast þeir oft boröa yf-
ir sig ef girnilegur matur er á
boröum, en sitja soltnir ef meira
þarf fyrir honum aö hafa. Þeir,
sem eru I eölilegum holdum
boröa hins vegar nokkurn veg-
inn jafnmikið án tillits til fram-
boös og útlits matarins.
An efa er þaö krafan um þæg-
indi, sem er undirrótin aö
vandamálinu. Viö ökum i bllum
i stað þess að ganga, tökum lyft-
ur i stað þess aö leggja eitthvaö
af mörkum sjálf. Heimilistæki
eru yfirleitt keypt til þess aö
gera lifiö þægilegra og auövelda
okkur aö losna viö likamlega
vinnu. Vandinn er m.a. sá, hve
fátt fólk er nú yfirleitt i heimili
og hver og einn þarf að sinna
mörgum verkefnum. Þaö verö-
ur því erfitt aö breyta þessum
þætti. Þaö er einmitt af þessari
ástæöu, aö iþróttir og útvistir
eru svo mikilvægar nú til dags.
En umhverfiö hefur mismun-
andi áhrif á fólk á mismunandi
aldursskeiöum. Það mætti
hugsa sér skiptingu milli þeirra,
sem eru aö vaxa upp og læra,
þeirra sem eru á kafi i brauö-
stritinu og eru að koma yfir sig
þaki og tryggja lifsafkomu sina.
Loks eru svo þeir, sem eru búnir
að koma sér fyrir og farnir aö
hugsa meira um heilsuna. Viö
getum litið fyrst á börnin.
Ennþá eimir eftir af þeirri
hugmynd, aö þvl stærra sem
eitthvaö er þeim mun betra sé
það. Þegar barn fæðist eru þaö
fyrst og fremst tvær spurning-
ar, sem sitja i fyrirrúmi. Er
þetta piltur eöa stúlka og hvaö
er barniö margar merkur þvi
stærra þvi betra i margra aug-
um.
Eftir fæðingu eru börnin oft
neydd til þess aö boröa meira en
góöu hófi gegnir. Venjulega
hljóöar fyrsta boöoröiö um
matarræöi svo: „tæmdu pelann
þinn, ljúfurinn”. Þegar barniö
veröur eldra lærir það annaö
boöoröiö: „ljúktuaf disknum,”.
Hann lærir þannig aö leifa ekki
mat, enda nóg af börnum i fá-
tæku löndunum, sem þannig er
ástatt um. En ef þetta dugir
ekki til lærir barniö þriöja boö-
oröiö: „annars engan eftirrétt”.
Þetta þýöir, aö ef barniö lýkur
við matinn fær þaö eftirrétt i
kaupbæti, sem er venjulega
orkuríkur og óþarfur.
Umhverfiö er ennþá erfiöara
fyrir börn feitlaginna foreldra.
Þrjú af hverjum fjórum of feit-
um börnum eiga of feita for-
eldra og um 80% allra feitlag-
inna barna veröa of feit á full-
oröinsárum. Mikiö hefur veriö
um þaö deilt aö hve miklu leyti
erföir eigi þátt i þessu.
Sumir vlsindamenn trúa þvi,
aö þær neysluvenjur, sem skap-